ایراس - نگاهی به آرکائیم، میراث آریایی در روسیه

_{حمیده جمشیدی، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات روسیه}

روابط ایران و روسیه با وجود بیش از پانصد سال قدمت، از نظر ارتباطات رسمی، اما دیرپاتر از آن بوده و مردمان ایرانی و ساکنان قلمرو‌های روسی و اوراسیایی بسیار زود تر از این زمان‌ها با یکدیگر پیوندهای فرهنگی و تمدنی داشته اند. یافته‌های باستان شناسی در سال‌های اخیر نیز بر این ارتباطات مدنی و انسانی و جغرافیایی مهر تایید زده اند. در یکی از مهم ترین یافته‌های باستان شناسی در سرزمین روسیه کنونی که مربوط به دهه 1980 میلادی است، سایت‌های آرکاییم به خوبی نشان داده اند که چگونه‌ می‌توان برای پیوندهای تاریخی دو ملت نمونه‌های خوبی را ارائه کرد. در این نوشته با مروری بر نوشته‌ها و سایت‌های روسی در مورد این مکان مهم تاریخی، برخی از ابعاد آن را مورد بررسی قرار‌ می‌دهیم.

در سرزمین روسیه و در دل دشت‌های دور از تمدن امروزی، شهری کهن وجود دارد که میراث نیاکان آریایی ماست. شهری که از اهرام مصر کهن تر و به همان اندازه شگفت انگیز است. آرکائیم، این شهر آریایی در جنوب استان چیلیابینسک و در نزدیکی کوهای اورال واقع شده است. این سکونتگاه قدمتی بیش از 4000 سال دارد. برای اولین بار در سال 1957، درزمانی که گروهی از نظامیان مشغول نقشه برداری هوایی از منطقه بودند متوجه آثار دایره ای شکل در عکس‌ها شدند، اما آن‌ها نتوانستند راز این نشانه‌ها را کشف کنند و بدون توجه از کنار آن عبور کردند. سالها بعد در سال 1969 نقشه برداران غیرنظامی متوجه دایره‌هایی عجیب بر روی تپه آرکائیم شدند، اما آنها با این تصور که این مربوط به تشکیلات نظامی است از کنکاش‌های بیشتر خودداری کردند. این تصور از این جهت بود که این منطقه در نزدیکی سیلوهای پرتاب موشک‌های بین قاره ای بود. و بالاخره در سال 1987 بود که گروهی از باستان شناسان که برای تحقیقات اولیه جهت احداث سد در جنوب منطقه چلیابینسک به این منطقه رفته بودند، به صورت کاملا اتفاقی متوجه اجسام عجیبی در نزدیکی اردوگاه صحرایی خود شدند. در بررسی‌های اولیه و پس از نقشه برداری از این شهر مشخص شد که این آثار مربوط به فرهنگ سینتاشتا و عصر برنزی است. خیلی سریع کنکاش‌ها از طریق تصویر برداری هوایی از منطقه برای یافتن اجسام مشابه شروع شد. پس از حفاری‌ها و پیدایش دیوار‌های دفاعی، خندق و خیابان و.. مشخص شد که این بنا مربوط به یک شهرکهن یا یک شبه شهراست. جالب آن که آثار مشابهی مانند آرکائیم در اطراف این سکونتگاه وجود دارد که همه آن‌ها با فاصله‌های تقریبا یکسانی، حدود 350 کیلومتر با آرکائیم فاصله دارند. اکنون به این مجموعه باستانی کشور-شهر‌ها گفته‌ می‌شود.

مساحت کل شهر آرکائیم حدود 20.000 متر مربع است که براساس آخرین داده‌ها تنها 8055 مترمربع آن مورد کاوش‌های باستان شناسی قرار گرفته است. این بنای مستحکم شامل دو حلقه از جنس دیوار‌های مستحکم گلی داخل هم است که از طریق چهار راه به خندق موجود در خارج این سکونتگاه راه دارند و یک میدان در وسط حلقه داخلی موجود است که خیابان‌هایی دایره ای شکل خانه‌ها را به آن هدایت‌ می‌کند. دیوار‌های مستحکم این بنا از خاک، بلوک‌های گلی و عناصر چوبی ساخته شده بودند که نقش سپر دفاعی را داشتند. قطرحلقه داخلی 85 و قطر حلقه خارجی حدود 145 متر است.ضخامت هر دو این دیوار‌های دایره ای بین 3 تا 5 متر‌ می‌باشد.ارتفاع این دیوار‌ها در دوران باستان از 3 تا 3.5متر کمتر نبوده است.دیوار‌هایی نیز در شعاع قرار داشتند که حلقه خارجی را به 5 یا 7 قسمت تقسیم‌ می‌کردند. دانشمندان این دیوارها را به عنوان استحکامات‌ می‌دانند. خانه‌ها روی زمین و به شکل ذوذنقه ساخته شده بودند و در ساخت آنها از چوب و خاک استفاده شده بود. این خانه‌ها به طور متوسط 110 تا 180 متر مربع مساحت داشته اند و در آن‌ها اجاق‌های آتش، کوره‌های ذوب فلز، چاه و سردخانه وجود داشت. در مجموع 35 خانه در حلقه خارجی و 25 خانه در حلقه داخلی طراحی شده بود. همه خانه‌ها یک خروجی به میدان میانی ارگ داشتند. میدان مرکزی به شکل یک مستطیل 25 در27 مترساخته شده بود و به احتمال زیاد برای مراسمات آیینی استفاده‌ می‌شده است. به گفته دانشمندان این سکونتگاه حدود 1500 تا 2000 نفر سکنه داشته است.

کف این بنای دایره ای یک خندق بزرگ پیدا شده که نقش فاضلآب را برای این شهر بازی‌ می‌کرده است و دارای حفره‌های خروج آب برای هر خانه بوده است.
در حین حفاری‌ها حدود 9000 قطعه سرامیک ،محصولات متعدد ساخته شده از سنگ و استخوان، ابزار‌های مختلف ساخته شده از فلز مثل داس، چاقو، گاو آهن و جواهراتی که همگی از جنس برنز بودند و بسیاری از ابزار آلات مربوط به متالوژی و فلزکاری پیدا شده است. بر پایه یافته‌های زمین شناسان، اقتصاد مردم آرکائیم پرورش دام و کشاورزی بوده است.

دومین مجموعه پیدا شده مربوط به آرکائیم،گورستانی واقع در ساحل سمت چپ رودخانه بالشایا کاراگانکا است که به فاصله 1 تا 1.5 کیلومتری از شمال شرقی شهرک قرار گرفته است که از ویژگی‌های بارز آن گودال‌های عمیق دفن (تا 3.5 متر) است که در داخل آن‌ها اتاق‌های بزرگ دفن با تاقچه‌ها و کف‌های چوبی وجود دارد. انواع نوع دفن شامل تک نفره، دو نفره و گروهی در این گورستان پیدا شده است. دانشمندان در میان این گورها، اشیا قیمتی هم چون ابزار، سلاح و جواهرات پیدا کرده اند که همگی از جنس برنز هستند. در این میان بقایای موجوداتی مانند اسب، گاو و سگ هم پیدا شده است. دانشمندان با بررسی اسکلت‌های پیدا شده، این قوم را به نژاد هندواروپایی منتصب‌ می‌دانند.
شواهد نشان‌ می‌دهد که این شهر بر اساس نظم خاص و کاملا معقولانه و منطقی طراحی شده است. این شهر که بر اساس یک برنامه از پیش تعیین شده ساخته شده بود، به لحاظ معماری تفاوت زیادی با سایر بنا‌های ساخته شده در عصر خود دارد. در دومین هزاره قبل از میلاد، مردم توجه خاصی به زیبایی و متقارن بودن ساختمان‌های خود نداشتند، حال آنکه در منطقه آرکائیم همه خانه‌ها متقارن ساخته شده اند و حتی برای آنها خیابان‌هایی برای دسترسی تعبیه شده بوده است. نکته دیگری که باعث تحیر دانشمندان شده است سیستم آبیاری و آبرسانی و سیستم فاضلآب باستانی است که‌ می‌توان از آن به عنوان اولین سیستم آبیاری و فاضلآب در جهان یاد کرد.

آرکائیم یک مکان شگفت انگیز است که برای آن فرضیه‌های متفاوتی وجود دارد. بر اساس یک فرضیه این شهر دایره ای شکل جنبه مذهبی و مقدس داشته است. فرضیه دیگر برای این اثر ارزش نجومی قائل است. طبق این فرضیه ممکن است که آرکائیم یک رصدخانه و مرکز نجوم باستانی بوده باشد. بر این اساس حتی دو دیوار گرد این شهرک نیز بدون دلیل به این صورت بنا نشده است. در هر صورت این بنا علاوه بر ارزش باستانی و تاریخی یکی از مکان‌های شگفت انگیز روسیه شناخته‌ می‌شود که هنوز هم اطلاعات زیادی در مورد آن پنهان است. گزارش‌هایی از دیدن اجسام ناشناس پرنده در این منطقه و یا مشاهده هاله‌هایی از انرژی در اطراف آرکائیم رسیده است که خود تاییدی بر وجهه شگفت انگیز این منطقه‌ می‌باشد. این منطقه نه تنها میزبان علاقه مندان به آثار تاریخی است، بلکه هر ساله افراد زیادی برای نوشیدن آب رودخانه بالشایا کاراگانکا به این منطقه‌ می‌آیند. گفته‌ می‌شود که آب این رودخانه شفا بخش است. علاوه بر آن عده ای نیز این مکان را دارای انرژی و قدرت بالایی‌ می‌دانند و برای تخلیه روحی آن را انتخاب‌ می‌کنند.

تمامی اطلاعات و فرضیه‌های مربوط به ظاهر این شهر از طریق تجزیه و تحلیل‌های ژئوفیزیکی و از روی تصاویر هوایی بدست آمده‌اند چرا که از این شهر با شکوه چیزهای زیادی باقی نمانده است. باستان شناسان تاکید دارند که منطقه آرکائیم به دلایلی سوزانده و رها شده است .اما چه کسانی این شهر را سوزانده اند؟ به نظر نمی رسد که این کار دشمنان بوده است. چرا که کاوشگران اثری از درگیری در این منطقه پیدا نکرده اند و اسکلت‌های دفن شده ناچیزی را کشف کرده اند. در این میان قوی ترین فرضیه این است که ساکنان این شهر به دلایل نا معلومی شهر را ترک کرده و آن را آتش زده‌اند. اما آن‌ها چه کسانی بودند و به کجا کوچ کردند؟ در پاسخ به این سوال فرضیه‌هایی وجود دارد که قوی ترین آن این است که ساکنان آرکائیم و مناطق اطراف آن همان اقوام آریایی بودند که هزاران سال پیش از میلاد مسیح در آسیای مرکزی و ایران سکنا گزیدند. گواه و اثبات نظریه آرکائیم آریایی در مجموعه اشعار و سروده‌های مذهبی کهن هندی به نام (ریگ ودا )دیده‌ می‌شود. همچنین آثار و نقوش کاشی‌های پیدا شده نشان‌ می‌دهد که سکنه آرکائیم آتش پرست بوده اند. علاوه بر آن در کتاب مقدس زرتشتیان، اوستا اشاراتی به این مکان شده است که این نیز خود گواهی بر ادعای فرضیه آرکائیم آریایی است.

بر اساس بررسی انجام شده‌ می‌توان نتیجه گرفت که سایت باستانی آرکاییم همان سکونتگاه پیشین آریایی‌ها بوده است که اکنون در دل روسیه قرار داد. وجود این میراث آریایی‌ها در سرزمین روسیه بر این امر دلالت دارد که مردم ایران و روسیه پیوندهای دیرینی دارند و به هیچ عنوان با هم غریبه نیستند.