ایراس - امنیت جهانی پایدار از طریق برابری و اجماع

_{سرگی ریابکوف}

ایراس: سیستم روابط‌بین‌الملل از اوایل دهه 1990 در فرایند تحول است. امروزه قطعا‌ می‌توان ادعا كرد پروژه تک‌قطبی كه پس از پایان «جنگ سرد» توسط آمریكا و با حمایت متحدانش در دست احداث است، محقق نشد. شکل گیری نظم جهانی چندقطبی عادلانه تری آغاز شده که در آن، کشورهایی که در موج جهانی شدن به جهش اقتصادی دست یافته اند به نقش‌های کلیدی می‌پردازند. ما بر این باوریم که این بردار توسعه جهانی- آینده است.

در عین حال، تمایل رهبران پیشین به اینکه به هر قیمتی موقعیت ممتاز خود را در عرصه جهانی حفظ کنند مشهود است. سیاست خارجی از موضع قدرت، ایدئولوژی‌سازی و نظامی سازی روابط‌بین‌الملل مشخصه این عصر شده است. فرهنگ گفتگو و جستجوی راه‌های مصالحه از ارتباطات بین‌الدولی کنار زده‌ می‌شود.

به هم پیوستگی جهانی که قبلاً به عنوان یک خیر مشترک تلقی‌ می‌شد، برای برخی تبدیل به ابزاری برای مداخله و برای دولتهای دیگر به نقطه آسیب پذیری تبدیل شده است. تجارت، امور مالی و اطلاعات با هدف فشار سیاسی بکار گرفته‌ می‌شوند.
اختلافات ژئوپلیتیکی بر فعالیت ساختارهای چندجانبه از جمله شورای امنیت سازمان ملل متحد، گروه بیست و سازمان تجارت جهانی تأثیر فلج‌کننده ای دارد. کل معماری هنجاری-نهادی و عقیدتی-ارزشی روابط ‌بین‌الملل که طی دهه‌های گذشته شکل گرفته، در حال سنجش پایداری است.

فضای تعامل سازنده در مجموعه چالش‌ها و تهدیدهای جدید و سنتی در حال تنگ شدن است، از جمله حل و فصل مناقشات قدیمی و جلوگیری از درگیری‌های جدید، گسترش غیرقانونی سلاح‌های کشتار جمعی، تروریسم و افراط گرایی ‌بین‌المللی، قاچاق مواد مخدر، جرایم سازمان یافته فراملی، مسئله سازگاری با تغییرات اقلیمی، فقر جهانی و تهدیدات در زمینه غذا، امنیت محیطی و بهداشتی-اپیدمیولوژیک.

هر کسی برای خود
متأسفانه گسترش عفونت ویروس کرونا باعث بی ثباتی در اوضاع‌ بین‌المللی، افزایش بی اعتمادی و مناقشات شده است. کشورها به جای همکاری در مقابله با یک بدبختی مشترک، طبق اصل هر کسی برای خود عمل‌ می‌کنند. تلاشهایی صورت‌ می‌گیرد تا برخلاف اصول ارتباطات ‌بین‌المللی مندرج در منشور سازمان ملل متحد، از بحران ناشی از همه گیری برای تسویه‌حساب با رقبای ژئوپلیتیک و دولت‌های معترض استفاده شود.

ما بر این عقیده هستیم که در دوره فعلی عدم اطمینان جهانی، به ویژه، گفتگوی مستقیم بین دولتهای پیشروی اقتصادی و سیاسی، مورد تقاضا است. رئیس جمهور روسیه با هدایت این مفهوم، پیشنهاد تشکیل اجلاس سران کشورهای عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل را ارائه کرد که وظیفه آن شروع گفتگوی صریح درباره اصول تعامل در امور ‌بین‌الملل، حل و فصل بحران‌های موجود و جلوگیری از بحران‌های جدید و راه حل‌های دیگر مسائل جهانی است. مهمترین موضوع تعریف پارامترهای همزیستی مسالمت آمیز است که از جنگ هسته‌ای یا جنگ با مشارکت قدرت‌های هسته‌ای ممانعت به عمل‌ می‌آورد. این موضوع در شرایط بحران در سیستم کنترل تسلیحات از ابرام و اهمیت بیشتری برخوردار است.

اکنون، از طرف ایالات متحده شاهد اقدامات عامدانه برای از بین بردن پایگاه حقوقی آن هستیم که در واقع به معنای رد قوانین توافق شده در تعامل‌بین‌المللی در این زمینه و اصول اساسی همچون احترام متقابل منافع و توازن آنهاست.
در پس این امر، به راحتی‌ می‌توان به خودمحوری تجاوزگرانه واشنگتن پی برد. در این میان، مفهوم رقابت قدرت‌های بزرگ به طور جدی بر اعضای جامعه ‌بین‌الملل تحمیل‌ می‌شود. چنین رویکردی ذاتاً ماهیت تقابل آمیز عمیقی دارد. این صرفا، جو بی‌اعتمادی را تقویت کرده و از قابل پیش بینی بودن در حوزه موشکی هسته‌ای‌ می‌کاهد.

سامانه‌های سپر دفاع موشکی جهانی ایالات متحده - مانعی برای همکاری
در سال 2002، یکی از مهمترین عناصر سیستم ثبات استراتژیک، معاهده محدودیت سیستم‌های موشکی ضد بالستیک (ABM) 1972بود که در نتیجه خروج آمریکا از آن، از بین رفت. آمریکایی‌ها خط مشی‌ای را برای ایجاد سیستم دفاع موشکی جهانی خود در پیش گرفتند و بدنبال آن، سامانه‌های دفاع موشکی زمینی و دریایی ایجاد و دورنمای استقرار آنها در فضا پدیدار شد. چنین اقداماتی به بدترین شکل بر امنیت‌ بین‌الملل، از جمله در مناطق یورو-آتلانتیک و آسیا-اقیانوسیه تأثیر منفی گذاشت و با توجه به پیوند ناگسستنی بین ابزارهای استراتژیک تهاجمی و دفاعی، مقدمات ازسرگیری مسابقه تسلیحاتی را ایجاد کرد.

ما بارها ایده‌های مشخصی را در مورد چگونگی انتقال مسئله دفاع موشکی جهانی از دسته «محرک‌ها» به حوزه همکاری مطرح کردیم. ایالات متحده، همانند ناتو در کل، نه تنها از همكاری برابری كه توسط ما ارائه شد، بلكه اصولاً از به حساب آوردن نگرانی‌های روسیه سرباززده است.
مدت مدیدی آمریکایی‌ها اعلام می‌کردند که سیستم دفاع موشکی علیه روسیه ایجاد نمی شود. ما هرگز چنین ادعاهایی را باور نمی کردیم. بر همگان معلوم است که تشدید معماری سیستم دفاع موشکی جهانی ایالات متحده، از جمله نزدیک کردن اجزای آن به مرزهای روسیه توازن استراتژیک نیروها را در زمینه سلاح‌های تهاجمی تغییر‌ می‌دهد و خطرات جدی بی ثباتی جهانی را ایجاد‌ می‌کند. از نظر جهت گیری تلاش‌های ایالات متحده، عدم تمایل آنها برای کار کردن با ما حتی عمومی‌ترین معیارها برای انطباق توانایی‌های دفاع موشکی با اهداف اعلام شده، بیانگر ایجاد آنها بود. آمریکایی‌ها همچنین از تنظیم برنامه‌های ضدموشکی خود، پس از توافق در سال 2015 در مورد برنامه هسته‌ای ایران، خودداری کردند. اما در زمان خود این موضوع محوری بود و در واقع تنها استدلالی بود که واشنگتن استقرار سامانه‌های ضد موشکی در اروپا را توجیه می‌کرد.

کار محول شده به پنتاگون که امکان مقابله با سلاح‌های مافوق صوت را به آن‌ می‌داد، با توجه به اینکه در آینده قابل پیش بینی فقط تعداد محدودی از کشورها از چنین سیستم‌هایی برخوردار خواهند بود، گواه جدیدی از گرایش واقعی دفاع موشکی جهانی ایالات متحده است. سند بررسی سیاست ضدموشکی آمریکا مورخ فوریه 2018 که در آن، روسیه و چین مستقیماً به عنوان «دشمن بالقوه» ارزیابی‌ می‌شوند، سرانجام همه را در جای خود قرار داده است.

در همین زمینه، ولادیمیر پوتین، در سخنرانی خود در مجمع فدرال در مارس 2018، از ایجاد جدیدترین سیستم‌های سلاح‌های روسی خبر داد که پاسخی اجباری اما منطقی به اقدامات ایالات متحده و متحدان آن بود. در این میان، رئیس جمهور روسیه تأکید کرد که این سلاح‌ها صرفاً به منظور مهار و بازیابی توازن استراتژیک و نه برای دستیابی به برتری نظامی تولید شده اند.

خروج آمریکا از پیمان حذف موشکهای میان برد و کوتاه برد (INF) به عنوان عدم تمایل کامل به بحث در مورد ادعاهای متقابل
در آگوست 2019 ایالات متحده از پیمان حذف موشکهای میان برد و کوتاه برد خارج شد. ضمنا آنها این کار را با همراهی اتهامات بی اساس به روسیه مبنی بر عدم رعایت تعهدات مربوط به این پیمان انجام دادند که مطلقا انطباقی با واقعیت ندارد. موشک 9ام 729 روسی، با توجه به ویژگی‌های آن، کاملاً با محدودیت‌های پیمان متناسب است، که بارها به آن اشاره کردیم.

ما هم در این باره ادعاهای موجهی داشتیم که ایالات متحده این معاهده را چگونه اجرا کرد، یا به عبارت بهتر، با قرار دادن پرتابگرهای ام کا-41 در خشکی که قادر به پرتاب موشک‌های کروز میان برد است، با تمرین فن‌آوری‌های کلاس‌های ممنوع موشک‌های بالستیک با استفاده از اصطلاح «اهدافی برای دفاع موشکی» و با توسعه پهپادهای تهاجمی سنگین که تحت تعریف معاهده موشکهای کروز میان برد زمینی قرار دارند، این معاهده را اجرا نکرد. ما سالها سعی کردیم تا در حل و فصل دعاوی متقابل در رابطه با پیمان پیشرفت داشته باشیم. واضح است که واشنگتن وظایف دیگری نیز بر عهده داشت.

پیشرفت وقایع کاملاً موید آن است. تقریباً بلافاصله پس از درهم‌شکستن پیمان حذف موشک‌های میان برد و کوتاه برد، آمریکایی‌ها شروع به آزمایش سلاح‌های ممنوعه قبلی کردند که بیانگر درجه بالای آمادگی آنهاست. ایالات متحده همچنین برنامه‌های خود را برای استقرار چنین تجهیزاتی قبل از همه در منطقه آسیا و اقیانوسیه اعلام کرد.

به لطف پیمان حذف موشک‌های میان برد و کوتاه برد دو کلاس موشک‌های هسته‌ای زمینی در زرادخانه‌های روسیه و ایالات متحده از بین رفت. اکنون هم، خطر قابل توجهی برای مسابقه تسلیحاتی موشکی در مناطق مختلف وجود دارد. در این شرایط، روسیه متعهد شد كه موشك‌های زمینی میان برد و كوتاه‌برد را در مناطقی از جهان كه تسلیحات ساخت آمریكا در آن مستقر نمی شود، مستقر نكند. ما همچنین از کشورهای ناتو خواستیم که با تعلیق مشابه متقابل موافقت کنند. اما پیشنهاد ما رد شد.

خوش‌بینی در رابطه با دورنمای تمدید استارت 3 وجود ندارد
هیچگونه اطمینانی به حفظ پیمان روسی-آمریکایی استارت که در 5 فوریه 2021 منقضی‌ می‌شود وجود ندارد. روسیه از دسامبر 2019، رسماً به ایالات متحده پیشنهاد کرد که آن را بدون هیچگونه تطبیق‌های ساختگی تمدید کند. بر این باوریم که این امر‌ می‌توانست از فروپاشی کامل مکانیسم‌های کنترل و محدودکننده در حوزه موشکی هسته‌ای جلوگیری کرده و بقایای پیش‌بینی‌پذیری در روابط استراتژیک دو کشور حفظ نماید و برای بحث در مورد چگونگی کنترل تسلیحات و فن آوری‌های نظامی در شرایط جدید و اینکه حلقه شرکت‌کنندگان توافقات احتمالی آینده چگونه خواهد بود زمان بخزد.

با تأسف یادآور‌ می‌شویم که آمریکایی‌ها در تلاشند تا تمدید استارت 3 را با موضوعاتی که هیچ ارتباطی با آن ندارند پیوند دهند. به ویژه، آنها خواستار موافقت روسیه برای کار در زمینه کنترل تسلیحات، منحصراً مطابق الگوهای آمریکایی و تحت فشار قرار دادن چین با هدف مشارکت این کشور در مذاکرات مربوطه هستند. در عین حال، آنها فقط در مورد تمدید کوتاه مدت پیمان استارت صحبت‌ می‌کنند و اصرار دارند سازوکار قابلیت اطمینان آن را به نفع خود تنظیم کنند که سند را از ماهیت متوازن محروم کرده و آن را مستلزم تشریح متن‌ می‌کند.
چنین اقداماتی از سوی ایالات متحده امریکا مانع خوش بینی در رابطه با دورنمای استارت 3 می‌شود. با این حال، آنها از نظر تمایل به کسب برتری نظامی کاملاً منطقی هستند. در این راستا، همچنین می‌توان به جلوگیری از لازم‌الاجرا شدن پیمان منع جامع آزمایشات هسته ای، تضعیف برجام در رابطه حل و فصل اوضاع برنامه هسته ای ایران و ضربه اخیر به رژیم پیمان آسمان باز توسط آمریکایی‌ها اشاره کرد.

تسلیحات در فضا جایی ندارند
فعالیت ایالات متحده امریکا با هدف «سلطه، برتری نظامی تا سلطه کامل در فضا» نگرانی خاصی ایجاد‌ می‌کند. مطابق گرایش‌های دکترینال کشورهای غربی و ناتو، فضا به عنوان عرصه‌ای برای انجام عملیات نظامی در نظر گرفته‌ می‌شود، از جمله به شکل تهاجمی. در این میان، ادعا‌ می‌شود که وظایف انجام عملیات جنگی در فضا با قوانین ‌بین‌المللی و معاهده فضایی 1967 به منظور استفاده از فضا برای اهداف صلح‌آمیز مطابقت دارد. برای مشروعیت بخشیدن به انجام عملیات نظامی در فضا امریکا پیشنهاد تمرکز بر تدوین برخی استانداردهای رفتاری را صرفا به خاطر منافع خود مطرح‌ می‌کند. در حالی که روسیه حامی کیهان عاری از هرگونه تسلیحات است.

ما انعقاد یک توافقنامه قانونی الزام‌آور را با مشارکت همه کشورهای مهم فضایی همراه با تضمین‌های قابل اعتماد مبنی بر عدم استقرار سلاح در فضا بر اساس پیش‌نویس معاهده روسیه و چین در مورد جلوگیری از استقرار سلاح در فضای کیهانی و استفاده از زور یا تهدید به زور در رابطه با واحدهای فضایی ضروری‌ می‌دانیم.

روسیه مخالف افزایش نقش سلاح‌های هسته ای در رهنمودهای دکترینال است
ما همچنین نمی توانیم نگران آنچه در این زمینه، در همین ایالات متحده اتفاق‌ می‌افتد نباشیم – مواردی از قبیل تشدید رهنمودهای دکترینال در حوزه امنیتی، گسترش نقش سلاح‌های هسته‌ای و کاهش آستانه استفاده از آنها، طراحی و اجرای برنامه‌های مناسب تسلیحاتی. آمریکایی‌ها با محو حدفاصل جداکننده سلاح‌های تاکتیکی و استراتژیک، فعالانه در حال نوسازی و گسترش زرادخانه هسته ای غیراستراتژیک خود هستند. در این راستا، تجهیز بخشی از موشک‌های بالستیک آمریکایی زیردریایی‌های «تریدنت -2» به کلاهک‌های هسته ای کلاس تاکتیکی قابل توجه است. آماده سازی بازگشت به زرادخانه موشکهای کروز هسته ای مستقر در دریا در حال انجام است. استفاده از بمب هوایی هسته ای B61-12 با قدرت متغیر و افزایش دقت که برای استفاده توسط متحدان ناتو در نظر گرفته شده و قادر به انجام طیف گسترده ای از وظایف تاکتیکی و استراتژیک است، در حال تدارک است.

ایالات متحده در حال استقرار سلاح هسته‌ای در قلمرو سایر کشورهاست و در چارچوب مأموریت‌های هسته‌ای مشترک ناتو، جلب هواپیماهای حامل و پرسنل نظامی از کشورهای غیرهسته‌ای را در بکارگیری جنگی آنها پیش بینی‌ می‌کند. این عملکرد با مفاد اساسی پیمان حذف موشکهای میان برد و کوتاه برد مندرج در بندهای 1 و 2 این پیمان کاملاً مغایرت دارد.

در مقابل، فدراسیون روسیه سال‌هاست که گام‌هایی را در زمینه کاهش و محدودیت سلاح‌های هسته‌ای برداشته و نقش و جایگاه سلاح‌های هسته‌ای را در رهنمودهای دکترینال خود کاهش داده است. این امر به ویژه در «اصول سیاست دولتی در زمینه بازدارندگی هسته‌ای»که در 2 ژوئن سال جاری تصویب شد منعکس شده است.

ما بر این باوریم که در شرایط فعلی رفتار محتاطانه و مسئولیت‌پذیر قدرت‌های هسته‌ای بیش از هر زمان دیگری مهم است. به همین دلیل ما حامی تأیید مجدد این فرمول بنیادین مبنی بر اینکه در جنگ هسته ای برنده ای نمی تواند وجود داشته باشد و هرگز نباید آن را به راه انداخت توسط روسیه و ایالات متحده و همچنین همه کشورهای «پنج قدرت» هسته‌ای هستیم. ممانعت از تکرار حوادث غم‌انگیز 75 سال پیش که سلاح هسته ای توسط ایالات متحده علیه شهرهای ژاپن بکارگرفته شد، در شرایطی که مصلحت نظامی برای چنین اقدامی وجود نداشت، حائز اهمیت است.

تقویت رژیم‌های منع سایر انواع سلاح‌های کشتار جمعی ضروری است
روسیه به طور کامل از جهانی‌سازی و تقویت رژیم‌های بین‌المللی منع سلاح‌های شیمیایی، بیولوژیکی و سمی حمایت می‌کند.
وضعیت کاملا غیرقابل قبول در سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به طور جدی نگران‌کننده است. تمایل دولت‌های جداگانه برای اینکه کار این ساختار چندجانبه را تابع منافع ژئوپلیتیکی خود کنند منجر به این شد که سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به دلیل پرونده شیمیایی سوریه به معنای واقعی کلمه منشعب و وظیفه شناسایی متولیان استفاده از سلاح‌های شیمیایی - اصطلاحاً – انتساب - به این سازمان محول شد. در نتیجه صدمات جبران‌ناپذیری به کل سیستم بین‌المللی خلع سلاح و منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی وارد شده است.
ما کار تقویت رژیم کنوانسیون منع طراحی، تولید و ذخیره‌سازی سلاح‌های باکتریولوژیک (بیولوژیکی)، سمی و تخریب آنها را به عنوان یکی از وظایف حائز اولویت جامعه بین‌المللی می‌دانیم. ما بر این باوریم که کار بر روی یک پروتکل الزام‌آور قانونی برای این کنوانسیون از طریق مکانیزم موثر بازرسی و ایجاد یک کارگروه باز برای این منظور ضروری است.

امنیت‌ بین‌المللی بر اساس اصول اجماع، برابری و در نظر گرفتن منافع متقابل
ما از مسئولیت خود در قبال امنیت بین‌المللی، ثبات جهانی و منطقه‌ای آگاه هستیم و خط مشی حفظ صلح را دنبال می‌کنیم. ما بر این باوریم که اصولا تعمیق اعتماد متقابل، تقویت تعامل در زمینه امنیت بین‌المللی و اعمال خویشتنداری در حوزه نظامی حائز اهمیت است.
ما در کارمان به طور مداوم اقدامات سیاسی و دیپلماتیک را با هدف جلوگیری از تخریب اوضاع در زمینه امنیت و ثبات ارتقا می‌دهیم. کنترل تسلیحات نقش قابل ملاحظه و مثبتی در این موضوعات ایفا می‌کند. ما تلاش برای جایگزینی سازوکارهای اثبات شده دوجانبه و چندجانبه در این زمینه را با قالب‌های بداهه جدید یا «گروه‌های ذینفع» که نه دارای دستورالعمل‌بین‌المللی روشن و نه قوانین کار توافق شده‌ای هستند، اشتباه می‌دانیم. ما نمی توانیم با تقسیم کنترل تسلیحات به «خوب» و «بد»، «آینده محور» و «منسوخ»، «لیبرال-دموکراتیک» و «اقتدارگرا» موافقت کنیم. ما در این امر، اول از همه، شاهد تمایل به پنهان کردن ضعف مواضع و ایجاد پوشش تبلیغاتی برای اقدامات بی ثبات‌کننده هستیم.

انجام وظیفه حفظ و تقویت معماری کنترل تسلیحات با تقویت رژیم‌های موجود و تدوین رژیم‌های جدید معاهده مبتنی بر اجماع در این زمینه تسهیل می‌شود. در روند مربوطه نقشی اساسی را برای سازمان ملل و سازوکار خلع سلاح چندجانبه در نظر‌ می‌گیریم: کمیته نخست مجمع عمومی سازمان ملل، کنفرانس خلع سلاح و کمیسیون خلع سلاح سازمان ملل. ما برای همه موضوعات کلیدی سلاح، خلع سلاح و منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یک دستورکار یکپارچه سازنده را پیشنهاد می‌دهیم: برای اجلاس سالیانه آتی کمیته نخست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بسته پیش‌نویس‌های قطعنامه‌ای که شامل یک بلوک فضایی، سندی درباره سلاح شیمیایی و بیولوژیکی و پروژه ای در حمایت از سیستم معاهدات و توافقنامه‌های کنترل تسلیحات است، تهیه شده است.
در شرایط فعلی موارد زیر نیز عناصر مهمی برای ادامه کار در زمینه امنیت ‌بین‌المللی و کنترل تسلیحات در نظر گرفته‌ می‌شوند: