به گزارش روفیا تیرگری – روزنامه اطلاعات
سرزمین ارمنستان، ادامه فلات ایران‌زمین است. زبان ارمنی، پیوندی ناگسستنی با زبان فارسی دارد. نام‌های کهن ارمنی، نام‌های اصیل هخامنشی و اشکانی است.
هر دو قوم جشن‌های مشترکی دارند که سابقه دوهزار و هفتصد ساله دارد. هیچ قوم و ملتی به اندازه ارمنیان به ایرانیان نزدیک نیستند. فرهنگ و تاریخ ارمنستان، بخش مهمی از حافظه تاریخی ماست.
پیشینه مطالعات ایرانشناسی در ارمنستان به قرن پنجم میلادی برمی‌گردد. از نظر آکادمیک و به معنای امروزی، ایرانشناسی در سال ۱۹۱۹ با تأسیس کرسی ایرانشناسی در دانشگاه ایروان آغاز می‌شود.
زبان فارسی در مراکز دانشگاهی ارمنستان تدریس می‌شود و افزون بر آن ارمنستان از معدود کشورهای جهان است که در شماری از دبیرستان‌های آن، زبان فارسی زبان خارجی اجباری است. حتی پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هم در یکی از مدارس این جمهوری، زبان فارسی، زبان خارجی سوم اجباری بود.
«ایرانشناسی در ارمنستان»، عنوان نشست مشترک انجمن ایرانشناسی و ایران‌شناسان ارمنی است که با حضور آنلاین سخنورانی از ارمنستان به دبیری دکتر محمود جعفری دهقی رئیس انجمن ایرانشناسی در محل مرکز مطالعات ایران و اوراسیا برگزار شد.
عشق به ایران‌زمین
پروفسور گورگن ملیکیان، ایران‌شناس، زبان‌شناس و تاریخ‌نگار می‌گوید: پایگاه ایرانشناسی دانشگاه ایروان به مدیریت پروفسور وارطان وسکانیان، شاهراهی است میان ایران و ارمنستان و دانشگاه‌ها و نهادهای دانش‌بنیان جهان. ایران‌شناسان جوان این پایگاه با عشق بزرگی که به ایران‌زمین دارند می‌توانند فخر هر دانشگاهی در جهان باشند.
در گذشته، بستر روابط علمی و رفت‌وآمدها میان ایران و ارمنستان مهیا نبود و تبادل علمی و فرهنگی با محدودیت‌های زیادی مواجه بود، اما امروز خوشبختانه درهای همکاری و تبادل اندیشه گشوده شده است.
کنفرانس‌ها و نشست‌های مشترک به صورت آنلاین و حضوری برگزار می‌شود و فضای مناسبی برای تبادل اندیشه و پژوهش فراهم آمده است.
با تلاش‌های سفیر بلندپایه ایران در ارمنستان، آقای مهدی سبحانی و مشاور فرهنگی ایشان آقای محمد اسدی‌موحد، فرصتی فراهم شد تا دانشجویان و دانش‌پژوهان ارمنی با سفر به ایران و تجربه اندوزی عملی، نقش کلیدی در توسعه روابط فرهنگی و علمی ایفا کنند.
پروفسور ملیکیان می‌افزاید: به رغم تمام دستاوردهای مثبت، باید اشاره شود که ایران و ارمنستان هر دو دارای کادرهای علمی شایسته و توانمندی هستند که ظرفیت همکاری‌های مشترک را دارند اما متأسفانه آن‌گونه که باید و شاید از این ظرفیت‌ها استفاده نمی‌شود. لازم است مرکزی مشترک میان دو کشور شکل گیرد تا پروژه‌ها و تحقیقات مشترک به صورتی هدفمند و منسجم پیشرفت کند و ایرانشناسی از سطح کنونی فراتر برود.
مکتب ایرانشناسی ایروان
دکتر وارطان وسکانیان، ایران‌شناس برجسته دانشگاه ایروان و رئیس کرسی ایرانشناسی این دانشگاه، درباره سابقه ایرانشناسی در ارمنستان می‌گوید: ایرانشناسی در ارمنستان به طور کلی به دو بخش بزرگ تقسیم می‌شود، بخش اول دوره ایرانشناسی آماتوری است که با تاریخ‌نگاری ارمنی و اختراع خط شکل می‌گیرد؛ تحقیقات و مطالعاتی که درباره ایران فرهنگی است، نه ایرانی که در آن زمان امپراتوری ساسانی بود. این اطلاعات و داده‌ها بسیار جالب و منحصربه‌فرد هستند و برای مطالعات آکادمیک، گنجینه‌ای ارزشمند به شمار می‌آیند.
بخش دوم، ایرانشناسی آکادمیک است که از قرن نوزدهم آغاز می‌شود. در این زمینه، تحقیقات ارزنده‌ای صورت می‌گیرد؛ از تاریخ ایران گرفته تا زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، از فرهنگ ایرانی گرفته تا ادبیات فارسی، قوم‌شناسی، دین‌شناسی از جمله ادیان قبل از اسلام ایران و فلات شیعه که خیلی مهم است.
ناگفته نماند که ارمنیان همواره خارج از خطه ارمنستان و امپراتوری روسیه تزاری هم فعالیت دارند و مکتب‌های ایرانشناسی را در جهان ایجاد می‌کنند؛ مثلا یک ارمنی متولد جلفای اصفهان، مکتب ایرانشناسی را در شهر گوتنبرگ آلمان بنیان‌گذاری می‌کند که از آنجا به کشورهای اسکاندیناوی و بریتانیا گسترش می‌یابد.
ایران‌دوستی تاریخی
رئیس کرسی ایرانشناسی دانشگاه ایروان می‌گوید: مکتب ایرانشناسی و شرق‌شناسی روسیه تزاری و شوروی سابق، برخوردی استشراقی و طبیعتا استعماری بود که هدف و مقصد اصلی آن کشورهای خاورمیانه بود؛ از یک سو برای توسعه منافع استعماری روسیه و از سوی دیگر برای تأمین منافع استعماری امپراتوری بریتانیا.
بعد از استقلال ارمنستان، ایرانشناسی و شرق‌شناسی این کشور، حتی اگر هم بخواهد نمی‌تواند استشراقانه باشد، بنابراین مطالعات و پژوهش‌هایی که در زمینه ایرانشناسی در ارمنستان صورت می‌گیرند، درواقع علمی و آموزشی و در راستای تحکیم روابط ایران و ارمنستان.
به گفته دکتر سبحانی، سفیر ایران در ارمنستان، ایرانشناسی ارمنستان یک نوع ایران‌دوستی هم هست.
ایرانشناسی در برخی از کشورها در اکثر موارد، سیاه‌نمایی ایران است اما ایران‌شناسان ارمنستان، ایران واقعی را به جهان معرفی می‌کنند و نشان می‌دهند.
دکتر وسکانیان می‌افزاید: یکی از افتخارات کرسی ایرانشناسی دانشگاه دولتی ایروان این است که مکتب نسبتا جوان ما نه‌فقط در کشورهای مشترک‌المنافع بلکه در جهان، حرف اول را می‌زند.
دانشجویان ایرانشناسی از تمامی دانشگاه‌های معتبر اروپایی از جمله چهار دانشگاه معروف انگلستان (آکسفورد، کمبریج، ادینبورگ و سواس) برای یک ترم یا دوره‌های کوتاه‌مدت تابستانی در کرسی ایرانشناسی ما حضور پیدا می‌کنند تا زبان فارسی را تمرین کنند.
در ارمنستان، فارسی‌آموزی صورت می‌گیرد و در کنار آن فرهنگ، تاریخ و ادبیات ایرانی آموزش داده می‌شود.
در واقع ما در چارچوب مسئولیت اجتماعی خودمان، ایران واقعی را به این دانشجویان معرفی می‌کنیم. علاوه بر آن دانشجویان دانشگاه‌های سوربن و اینالکو فرانسه و دانشجویان دانشگاه پراگ نیز برای گذراندن دوره‌های فارسی‌افزایی و فرهنگ ایرانی به ارمنستان می‌آیند.
مشوق‌های دانشجویی
دکتر وسکانیان، رئیس کرسی ایرانشناسی دانشگاه دولتی ایروان می‌گوید: ادبیات ایران خیلی جذاب است و در واقع اقیانوسی در میان ادبیات جهان به حساب می‌آید ولی متأسفانه در حال حاضر کارشناسان و استادانی که در ارمنستان در این حوزه فعالیت دارند از طریق کار علمی خود نمی‌توانند امرار معاش کنند؛ درحالی که بقیه رشته‌های ایرانشناسی می‌توانند خودکفا باشند.
باید راهکاری اندیشیده شود تا دانشجویان برای تحصیل در این رشته تشویق شوند. یکی از این راهکارها می‌تواند سفر به ایران باشد. از دوستان ایرانی تقاضا دارم در این زمینه ما را یاری کنند.
دانشگاه‌های مختلف ایران اگر امکاناتی دارند به مرکز ایرانشناسی ما کمک کنند تا در زمینه تبادل دانشجویان همکاری داشته باشیم. متأسفانه تاکنون تبادل دانشجویان، یک‌طرفه بوده و ما هیچ‌وقت دانشجویان ایرانی ایرانشناسی در ارمنستان نداشته‌ایم؛ در حالی که از انگلستان، فرانسه، چک، آمریکا و… دانشجویانی داشته‌ایم.
منابع بکر و دست‌اول
در ارمنستان، منابع بسیار بکر و دست‌اولی در رابطه با ایرانشناسی وجود دارد که فقط با تسلط کامل به زبان و ادب ارمنی می‌توان از آن‌ها بهره برد.
دکتر آندرانیک سیمونیان، استاد زبان ارمنی و ادب فارسی می‌گوید: در تعدادی از مدارس ارمنستان، بچه‌ها زبان فارسی یاد می‌گیرند. چه تعداد از این دانش‌آموزان برای گرفتن لیسانس به دانشگاه تهران دعوت می‌شوند؟ ۵۰ سال است ما در ایران، ارمنی‌شناسی آموزش می‌دهیم اما هنوز در سطح کارشناسی باقی مانده است. در سطح کارشناسی کدام فعالیت پژوهشی را می‌توان انجام داد؟ ما این رشته را یتیم گذاشته‌ایم و بزرگتری نکرده‌ایم.
ایرانشناسی ارمنی، دارای منابعی بکر و دست‌اول است که تاکنون از آن‌ها غافل مانده‌ایم. اگر این پژوهش‌های تاریخی وجود داردچرا از آن‌ها استفاده نکنیم؟ ایران بزرگتر است یا ارمنستان؟ چرا ایران نباید برای شناخت منابع ایرانشناسی از ارمنستان استفاده کند؟
او تأکید می‌کند: باید کاری بکنیم. محبت دوجانبه ایران و ارمنستان در حد شعار، چندان ارزشی ندارد. باید به سمت عمل حرکت کرد. این ما هستیم که به پژوهش‌های تاریخی ارمنی نیاز داریم. ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است.
