#اختصاصی
تهیه کننده: محمدرضا گلمحمدی
تحلیل وضعیت تجارت خارجی ازبکستان در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴، حاکی از چند نکته کلیدی در رابطه با پویایی‌های اقتصادی این کشور و تأثیرات آن بر تعاملات تجاری منطقه‌ای و بین‌المللی است. مطابق آمار رسمی کمیته دولتی آمار ازبکستان، کل تجارت خارجی این کشور به ۳۱٫۸۳ میلیارد دلار رسیده که نمایانگر رشدی ۸٫۵ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل است. این رشد ضمن اینکه نشانگر پویایی نسبی اقتصاد ازبکستان در جذب و توسعه تجارت بین‌المللی است، با چند چالش ساختاری نیز همراه بوده که از عدم تعادل میان حجم واردات و صادرات نشأت می‌گیرد.
در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۴، ۴۰٫۸ درصد از کل تجارت ازبکستان مربوط به صادرات بوده است، که میزان آن به ۱۲٫۹۹ میلیارد دلار رسیده و ۵٫۵ درصد افزایش نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. در مقابل، سهم واردات به ۵۹٫۲ درصد رسیده و با رشد ۱۰٫۶ درصدی، به ۱۸٫۸۳ میلیارد دلار بالغ شده است. این ارقام بیانگر افزایش وابستگی ازبکستان به واردات است که در نتیجه آن، تراز تجاری منفی به میزان ۵٫۸۴ میلیارد دلار رقم خورده است. این عدم توازن ساختاری، که ناشی از تفاوت در نرخ رشد صادرات و واردات است، می‌تواند به نقاط ضعف اساسی در مدیریت منابع اقتصادی و توسعه صنایع داخلی اشاره داشته باشد.
ازبکستان در این دوره با ۱۸۶ کشور جهان روابط تجاری داشته که چین با ۱۸٫۵ درصد و روسیه با ۱۸٫۱ درصد، دو شریک بزرگ تجاری این کشور محسوب می‌شوند. سهم بالای این کشورها در تجارت ازبکستان از وابستگی عمده این کشور به بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بزرگ حکایت دارد. این وابستگی نه تنها در خصوص واردات کالاها و خدمات، بلکه در صدور محصولات ازبکستان نیز ملموس است. کشورهای دیگری مانند قزاقستان (۶ درصد)، ترکیه (۴٫۵ درصد) و کره جنوبی (۳٫۴ درصد) نیز از دیگر شرکای اصلی هستند که این موضوع به نوعی همگرایی اقتصادی با اقتصادهای بزرگ منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای دلالت دارد.
نکته قابل توجه این است که ازبکستان تنها با چهار کشور (افغانستان، قرقیزستان، تاجیکستان، فرانسه) مازاد تجاری داشته است. این وضعیت بیانگر یک عدم تعادل جغرافیایی در پویایی‌های تجاری ازبکستان است، به‌طوری‌که بیشتر روابط تجاری آن با قدرت‌های بزرگ‌تر، به‌ویژه چین و روسیه، به صورت تراز منفی شکل گرفته است. این شرایط برای کشورهایی که به تجارت خارجی به‌عنوان یک ابزار رشد و توسعه نگاه می‌کنند، نشانگر چالش‌های جدی در ایجاد تعادل در روابط تجاری و حفظ ارزش‌افزوده داخلی است.
بررسی آمارهای تجارت خارجی ایران و ازبکستان در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳ نیز نشان‌دهنده چالش‌هایی است. حجم تجارت میان دو کشور به ۲۲۱٫۷ میلیون دلار رسیده که کاهش ۱۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. صادرات ایران به ازبکستان به ۱۴۷٫۴ میلیون دلار رسیده است، درحالی‌که واردات ایران از این کشور ۷۴٫۳ میلیون دلار بوده و تراز تجاری ۷۳٫۱ میلیون دلاری به نفع ایران ثبت شده است. این آمارها حاکی از کاهش ۱۷ میلیون دلاری صادرات و ۲۱ میلیون دلاری واردات است. کاهش این ارقام نشان‌دهنده کاهش تقاضا یا تغییرات ساختاری در تجارت دو کشور است.
اما چشم‌انداز آینده با توجه به برگزاری اکسپو ۲۰۲۴ و اقدامات دولت ایران برای تقویت تجارت خارجی، به نظر امیدوارکننده‌تر است. بهبود احتمالی در سطح تعاملات تجاری و افزایش سهم ایران از بازار ازبکستان، می‌تواند به رشد تجارت و بهبود تراز تجاری ایران در ماه‌های آتی منجر شود.
نتیجه کلی تحلیل تجارت خارجی ازبکستان، علاوه بر اشاره به رشد مثبت کلی، چالش‌هایی نظیر عدم توازن تجاری و وابستگی به واردات را آشکار می‌کند. اگرچه اقتصاد این کشور در حال پیشرفت است، اما برای حفظ پایداری در بلندمدت نیازمند کاهش وابستگی به واردات و تقویت صنایع داخلی خواهد بود. در مورد ایران، به‌رغم کاهش ارقام تجاری، پتانسیل بهبود در آینده‌ای نزدیک وجود دارد که این امر می‌تواند از طریق گسترش تعاملات اقتصادی در رویدادهایی مانند اکسپو ۲۰۲۴ تسهیل شود.
برای افزایش سهم ایران از صادرات به ازبکستان، نیاز است به موارد زیر توجه شود:
۱٫ تحلیل بازار و نیازسنجی:
تشکیل گروه‌های تحقیقاتی جهت بررسی دقیق نیازهای اقتصادی و مصرفی ازبکستان. این تحقیق می‌تواند شامل نظرسنجی‌ها، تحلیل داده‌های اقتصادی و شناسایی روندهای مصرف باشد.
ستفاده از تحلیل SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) برای شناسایی مزیت‌های رقابتی ایران و چالش‌های موجود در بازار ازبکستان.
۲٫ تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی:
تأسیس کمیته‌های مشترک اقتصادی و تجاری بین دو کشور برای تسهیل مذاکرات و توسعه روابط تجاری.
سازماندهی همایش‌ها و نمایشگاه‌های تجاری در ایران و ازبکستان به منظور معرفی محصولات و خدمات ایرانی.
۳٫ توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل:
سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی، مانند بهبود راه‌آهن‌های متصل‌کننده ایران به ازبکستان و ایجاد کریدورهای حمل و نقل.
بهبود مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک به منظور کاهش زمان و هزینه حمل و نقل، با تأکید بر استفاده از فناوری‌های نوین.
۴٫ تنوع در محصولات صادراتی:
شناسایی و معرفی محصولات خاص ایرانی، مانند زعفران، فرش، و محصولات پتروشیمی، که به بازار ازبکستان جذابیت دارند.
بهبود کیفیت بسته‌بندی و توسعه برندینگ برای کالاها به منظور جلب توجه مشتریان ازبک.
۵٫ استفاده از فناوری:
راه‌اندازی پلتفرم‌های تجاری آنلاین به‌منظور تسهیل فروش و تبلیغات محصولات ایرانی به بازار ازبکستان.
پیاده‌سازی فناوری‌های پیشرفته در تولید به‌منظور افزایش کیفیت و کاهش هزینه‌های تولید، نظیر استفاده از اتوماسیون صنعتی و تکنولوژی‌های سبز.
۶٫ آموزش و توسعه نیروی انسانی:
طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی برای کارآفرینان و تاجران ایرانی به‌منظور آشنایی با قوانین و مقررات تجاری ازبکستان.
ایجاد همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی ازبکستان برای تبادل دانش و مهارت.
۷٫ استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای:
ایجاد روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه ازبکستان، نظیر قزاقستان و ترکمنستان، به‌منظور تسهیل تجارت و افزایش نفوذ در بازار منطقه.
تشکیل زنجیره‌های تأمین مشترک با کشورهای همسایه به منظور کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی در صادرات به ازبکستان.
۸٫ تدوین استراتژی بازاریابی هدفمند:
استفاده از استراتژی‌های بازاریابی دیجیتال برای جذب مشتریان ازبک، شامل تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی و بهینه‌سازی موتورهای جستجو.
استفاده از تحلیل داده‌های مشتریان برای شناسایی الگوهای خرید و بهینه‌سازی پیشنهادات تجاری.
منابع:
۱. https://m.kun.uz/en/news/2024/07/22/uzbekistans-foreign-trade-turnover-increases-by-85-in-h1
۲. https://invexi.org/press/uzbekistan-s-foreign-trade-turnover-for-the-first-half-of-2024-amounted-to-31-8-billion
۳. https://kun.uz/en/12809930
۴. https://daryo.uz/en/2024/07/21/uzbekistans-foreign-trade-turnover-hits-318bn-in-first-half-of-2024
۵. http://www.tashkenttimes.uz/economy/13394-uzbekistan-s-2024-h1-international-trade-unveiled
