#اختصاصی
به قلم: پرهام پوررمضان، پژوهشگر و دکتری علم سیاست دانشگاه تهران
روابط هند و اسرائیل در چند دهه اخیر به تدریج گسترش یافته و دارای ابعاد مختلفی از جمله اقتصادی، نظامی، علمی و فرهنگی است. این روابط به صورت رسمی از زمانی که هند و اسرائیل روابط دیپلماتیک خود را برقرار کردند، آغاز شد اما شایان ذکر است که با روی کار آمدن دولت مودی در هند، روابط شکل و نگرش تازه ای به خودگرفته است؛ چرا که هند توسعه گرایی روابط خارجی را از سال ۲۰۱۴ تاکنون آغاز کرده است. حال باتوجه به موارد مذکور؛ در این کوتاه نوشتار به دنبال تبیینی بر آینده روابط هند و اسرائیل در قالب ۴ سناریو خواهیم پرداخت:
نخستین سناریو؛ تقویت همکاریها و اتحاد استراتژیک
در این سناریو، هند و اسرائیل به دلیل چالشهای امنیتی مشترک که هر دو ساختار سیاسی با آن مواجه هستند، به یک اتحاد استراتژیک و همکاریهای عمیقتر دست مییابند. تهدیدات ناشی از تروریسم، ناپایداریهای منطقهای و نگرانیهای ناشی از توسعه برنامههای هستهای و نظامی در همسایگی هر دو ساختار سیاسی، زمینهساز این تحولات میشود. از این رو هند و اسرائیل توافق میکنند که در زمینه تبادل اطلاعات نظامی و اطلاعاتی همکاری کنند. این امر شامل دستیابی به فناوریهای پیشرفته مانند پهپادها، سامانههای دفاعی و تکنیکهای ضدتروریسم میشود. همچنین برگزاری مانورهای نظامی مشترک به عنوان بخشی از این همکاریها در نظر گرفته میشود. این تمرینات میتواند شامل سناریوهای مقابله با حملات تروریستی، دفاع از مرزها و شرایط بحران باشد. همکاریهای اقتصادی بین این دو به شدت گسترش مییابد. هند و اسرائیل ممکن است در پروژههای زیرساختی، به ویژه در زمینههای آب، کشاورزی، و فناوری اطلاعات همکاری کنند. هند به یک مرکز نوآوری در زمینه تکنولوژیهای پیشرفته تبدیل میشود و اسرائیل به عنوان شریک اصلی در این زمینه عمل میکند. این امر شامل برپایی استارتاپها و راهاندازی برنامههای همکاری فناوری بین دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی دو ساختار خواهد بود. برای اسرائیل نیز، این اتحاد میتواند مؤلفهای کلیدی در راستای تحکیم موضعش در برابر تهدیدات منطقهای و افزایش اعتبارش در سطح جهانی باشد. این سناریو به تقویت روابط هند و اسرائیل به عنوان یک اتحاد استراتژیک منجر میشود که هم به تقویت امنیت داخلی و خارجی هر دو ساختار سیاسی و هم به رشد اقتصادی و فناوری آنها کمک میکند. در عین حال، این تحولات میتواند تأثیرات عمیقی بر شرایط سیاسی، امنیتی و اقتصادی در منطقه خاورمیانه داشته باشد و زمینهساز تحولات جدیدی در عرصه بینالمللی شود.
دومین سناریو؛ رادیکال محور و تنش زا شدن روابط
در این سناریو، روابط هند و اسرائیل تحت تأثیر چالشهای داخلی و خارجی قرار میگیرد. عواملی مانند تحولات در سیاست داخلی هند، فشارهای بینالمللی و تقسیمات مذهبی میتواند منجر به تشدید تنشها و ایجاد چالشهای جدی در روابط دو کشور شود. احزاب مخالف در هند ممکن است از تصمیمات دولت در زمینه روابط با اسرائیل انتقاد کنند و به دلیل تاریخ طولانی حمایت هند از حقوق فلسطینیان، فشارهایی بر دولت برای اتخاذ موضعی متوازن تر ایجاد کنند. افزایش فعالیتهای اجتماعی و سیاسی برای حمایت از فلسطینیها میتواند دولت هند را تحت فشار قرار دهد تا در سیاست خارجی خود تجدیدنظر کند. این موضوع ممکن است منجر به تظاهرات و نارضایتیهای عمومی شود. کشورهای عربی که به شدت حساس به روابط هند و اسرائیل به موجب اقتصاد خود هستند، ممکن است فشارهایی را بر هند اعمال کنند و در صورت ادامه این روابط، همکاریهای اقتصادی و سیاسی خود را کاهش دهند. این فشارها ممکن است از سوی دولتهایی مانند عربستان سعودی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس مطرح شود. در صورت تشدید تنشها، سرمایهگذاریهای اسرائیل در هند به خطر میافتد و شرکتها ممکن است علاقهای به ادامه همکاریهای اقتصادی نداشته باشند. این موضوع میتواند به کاهش همکاریهای فناوری و نظامی منجر شود. هند ممکن است ملزم به بازنگری در رویکرد دیپلماتیک خود نسبت به اسرائیل و مسائل فلسطینی شود و تلاش کند تا موضع خود را بهعنوان میانجی بین دو طرف مطرح کند. این موضوع ممکن است به تغییراتی در دیپلماسی هندوستان منجر شود. احتمال بروز تنشهای جدید میان کشمیر و فلسطین به علت تغییرات محتوای سیاست خارجی هند و کاهش همکاری با اسرائیل نیز وجود دارد. این تنشها میتواند روابط هند با همسایگان خود را تحت تأثیر قرار دهد. این سناریو نشان می دهد که که روابط هند و اسرائیل میتواند تحت تأثیر فشارهای داخلی و بینالمللی قرار گیرد و به تنشهای جدی منجر شود. این سناریو نیازمند توجه به مواضع داخلی و خارجی هند و مدیریت مؤثر روابط بینالمللی است تا از بروز مشکلات امنیتی و اقتصادی جلوگیری شود. در نهایت، دورنماهای این سناریو میتواند بر سیاستهای آینده هند تأثیر بسزایی داشته باشد و نیاز به یک رویکرد هوشمندانه و متوازن از سوی دیپلماسی هندوستان را نشان میدهد.
سومین سناریو؛ موازنه میان قدرتها
در این سناریو، هند بهعنوان یک قدرت نوظهور جهانی، به دنبال برقراری روابط متوازن با قدرتهای مختلف در منطقه و فراتر از آن است. این سناریو بر اساس استراتژیهای دیپلماتیک و اقتصادی هند برای حفظ تعادل میان روابط خود با اسرائیل و کشورهای عربی و مسلمان شکل میگیرد. هند به عنوان یک بازیگر کلیدی در آسیا و جهان، با چالشهایی از جمله تامین امنیت ملی، توسعه اقتصادی و پیشبرد اهداف ژئواستراتژیک مواجه است. هند راهبردی برای سیاست خارجی خود در نظر میگیرد که شامل حفظ روابط دوستانه با اسرائیل در زمینههای اقتصادی و دفاعی است و در عین حال، روابط خود را با کشورهای عربی و اسلامی تقویت میکند. این استراتژی به هند اجازه میدهد تا از منافع هر دو طرف بهرهبرداری کند و در عین حال، به منافع جهانیاش پایبند بماند. در این سناریو، هند تیمهای نظامی خود را با اسرائیل در زمینههای نوین نظامی و فناوریهای نظامی پیشرفته تقویت میکند. این همکاری میتواند شامل تبادل اطلاعات، تمرینات مشترک و خرید تسلیحات باشد. در عین حال، هند تلاش میکند به حفظ امنیت ملی خود از طریق تقویت همکاریها با کشورهای عربی و همکاری در زمینههای مبارزه با تروریسم و امنیت دریایی بپردازد. این سناریو میتواند به هند و اسرائیل کمک کند تا در عین حفظ روابط نزدیک، با چالشهای جهانی و منطقهای مواجه شوند. در این حالت، هند به عنوان یک قدرت متوازن، قادر به ایفای نقش مثبت در دیپلماسی منطقهای خواهد بود و میتواند به تامین منافع خود و امنیت در منطقه کمک کند. این سناریو منجر به ایجاد یک الگوی جدید از همکاریهای چندجانبه در خاورمیانه خواهد شد که بتواند بر روابط منطقهای تأثیر مثبت بگذارد.
چهارمین سناریو؛ انتشار بحرانها و تغییرات ژئوپولیتیکی
در این سناریو، آینده روابط هند و اسرائیل تحت تأثیر تحولات جدید جهانی و منطقهای قرار میگیرد که میتواند بر سیاستهای هر دو ساختار سیاسی تأثیر عمیق بگذارد. این تحولات میتوانند به شکل بروز بحرانهای جدید، تغییرات در روابط قدرتها یا تغییر در اولویتهای منطقهای ظهور کنند. ممکن است در یکی از کشورهای مهم عربی یا همسایگان هند، بحران سیاسی یا اجتماعی بهوجود آید. به عنوان مثال، در صورت بروز جنگ داخلی، فروپاشی اجتماعی یا انقلاب در کشوری مانند لبنان، روابط هند و اسرائیل تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. در چنین وضعیتی، هند ممکن است به دنبال حفظ منافع خود در منطقه باشد و بابت حمایت از اسرائیل، با واکنشهای منفی داخلی و بینالمللی روبرو شود. تغییر در سیاستهای ایالات متحده یا چین میتواند تأثیر مستقیم بر روابط هند و اسرائیل داشته باشد. به عنوان مثال، اگر ایالات متحده به سمت تنش با اسرائیل برود یا سیاستهای خود را نسبت به رژیم صهیونیستی تغییر دهد، هند ممکن است به پیامدهای این تغییرات توجه کند و رویکرد خود را نسبت به اسرائیل تغییر دهد. در این سناریو ممکن است کشورهای جدیدی به ائتلافهای موجود بپیوندند یا ائتلافهای جدیدی شکل بگیرد. به عنوان مثال، اگر کشورهای مسلمان بهویژه در خاورمیانه روابط نزدیکی با یکدیگر برقرار کنند و به حمایت از حقوق فلسطینیها بپردازند، هند ممکن است بهدلیل نگرانی از افزایش تنشها و فشارهای بینالمللی، تصمیم به کاهش روابط با اسرائیل بگیرد
درنهایت باید بیان کرد که در یک دهه گذشته، روابط هند و اسرائیل به واسطه سیاستهای خارجی و اقتصادی نخستوزیر نارندرا مودی به طرز قابل توجهی تقویت شده است. این روابط از جنبههای مختلفی نظیر امنیتی، اقتصادی و فرهنگی پیوندهایی عمیق یافته است و میتوان آن را یکی از محوریترین همکاریهای بینالمللی در آسیای جنوبی دانست. در عرصه امنیت، هند و اسرائیل همکاریهای گستردهای در زمینههای نظامی، اطلاعاتی و ضدتروریسم ایجاد کردهاند. به ویژه در دوران افزایش تهدیدات تروریستی در منطقه، این همکاریها به عنوان یک راهکار کلیدی برای مقابله با چالشهای مشترک مطرح گردیدهاند. همچنین، همکاری در حوزه فناوری نظامی، از جمله تولید مشترک تسلیحات، نشاندهنده تعهد دو کشور به تقویت توان دفاعی خود است. در بعد اقتصادی، جلب سرمایهگذاریهای اسرائیلی در هند و تقویت همکاریهای تجاری از دیگر دستاوردهای مهم این روابط است. پروژههای فناوری اطلاعات، کشاورزی و تکنولوژیهای نوین به عنوان زمینههای اصلی همکاری مشهود بوده و به رشد اقتصادی و توسعه پایدار در هند کمک کردهاند. از سوی دیگر، روابط هند و اسرائیل تحت تأثیر تحولات بینالمللی و منطقهای، به ویژه در خاورمیانه، نیازمند یک رویکرد هوشمندانه و متوازن خواهد بود. هند به عنوان یک کشور با تاریخچهای غنی از عدم تعهد و تنوع فرهنگی و مذهبی، باید به دقت با چالشها و فرصتهای موجود برخورد کند، بهویژه در راستای توازن روابط با کشورهای عربی و فلسطینیها.