نگاهی به اجلاس بیست و چهارم سازمان همکاری شانگهای

#اختصاصی

به قلم: تحریریه ایراس

بیست و چهارمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای روز پنج‌شنبه ۱۴ تیر ماه در شهر آستانه پایتخت قزاقستان برگزار خواهد شد. انتظار می‌رود رهبران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در این اجلاس فعالیت‌های سازمان همکاری شانگهای در دو دهه گذشته و وضعیت و چشم‌انداز همکاری چندجانبه را مورد بحث و بررسی قرار دهند. در سال ۲۰۲۳، آنها در پایتخت هند، دهلی نو، یکدیگر را ملاقات کردند و با آغاز اجلاس جدید در آستانه، پایتخت قزاقستان، ریاست این سازمان از هند به قزاقستان منتقل می‌شود. ناراندا مودی نخست‌وزیر هند اعلام کرده است که به دلیل همزمانی با آغاز کار پارلمان هند در این اجلاس شرکت نخواهد کرد و هیئت هندی به ریاست جاشینکار وزیر امور خارجه خواهد بود.

به گفته قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان و میزبان اجلاس سران، نشست آستانه با شعار “تقویت گفتگوهای چندجانبه – تلاش برای صلح و توسعه پایدار” برگزار می شود. رئیس جمهور قزاقستان گفت: قزاقستان، “به عنوان یکی از بنیانگذاران سازمان و حامی فعال توسعه گفت‌وگوهای چندجانبه، سازمان همکاری شانگهای را به عنوان یک اولویت دائمی در سیاست خارجی متوازن خود در نظر می‌گیرد.” “ما انتظار داریم تصمیمات استراتژیک مهمی در حوزه بهبود بیشتر سازمان همکاری شانگهای اتخاذ کنیم”؛ “زمینه‌های اصلی همکاری میان‌مدت تعریف خواهد شد و ابتکاراتی برای پاسخ‌های کافی و به‌موقع به چالش‌ها و تهدیدهای کنونی ایجاد خواهد شد”.

علاوه بر این، قاسم جومارت توکایف، در بیانیه خود بر این واقعیت تمرکز کرد که سازمان همکاری شانگهای باید ارتباطات خود را با دیگر ساختارهای بزرگ بین‌المللی گسترش دهد. توکایف خاطرنشان کرد که سازمان همکاری شانگهای نباید در حاشیه فرآیندهای جهانی بماند.

در عین حال، یوری اوشاکوف دستیار رئیس جمهور روسیه در یک نشست توجیهی در رابطه با این اجلاس گفت: روسیه به مشارکت در سازمان همکاری شانگهای و بریکس اهمیت ویژه‌ای‌ می‌دهد و آنها را پایه‌های نظم نوین جهانی‌ می‌داند. وی همچنین گفت که روسیه برای همکاری مشارکتی در چارچوب این سازمان اهمیت زیادی قائل است. اوشاکف تأکید کرد که «ما معتقدیم که سازمان همکاری شانگهای – مانند بریکس – ستون‌های اصلی نظم نوین جهانی و لوکوموتیوهای ایجاد چندجانبه گرایی واقعی در امور جهانی هستند». وی همچنین به این موضوع اشاره کرد که «سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین‌دولتی واقعا معتبر است که فعالیت‌های آن بر اساس برابری، احترام متقابل به منافع یکدیگر و نگرش دقیق نسبت به ارزش‌های ملی و فرهنگی است».

شی جین‌پینگ رئیس جمهور چین نیز قرار است در این رویداد شرکت کند. پایگاه خبری روزنامه نزاویسیمایا گازتای روسیه در آستانه برگزاری این نشست نوشت که سازمان همکاری شانگهای به ابزار نفوذ پکن در آسیای مرکزی تبدیل شده است. به گفته ولادیمیر اسکوسیرف نویسنده این مطلب «شی جین پینگ رئیس جمهور چین برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در چهارم ژوئیه به قزاقستان سفر‌ می‌کند و سپس به تاجیکستان‌ می‌رود. همانطور که رسانه‌های چینی تاکید‌ می‌کنند، این موضوع به عنوان یک سیگنال به جمهوری‌های شوروی سابق است که‌ می‌توانند به چین تکیه کنند. در عین حال، نقش روسیه که در اوکراین مشغول عملیات نظامی است، در منطقه رو به کاهش است. چگونگی حل این مسئله توسط پکن و مسکو ممکن است پس از دیدار شی جین‌پینگ با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در آستانه، روشن‌تر شود».

برخی از کارشناسان معتقدند روسیه و چین در مورد اولویت‌های اصلی سازمان همکاری شانگهای با یکدیگر اختلاف نظر دارند: مسکو بر مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی اصرار دارد، در حالی که پکن از همکاری‌های اقتصادی نزدیک‌تر، از جمله در چارچوب طرح کمربند و جاده حمایت می‌کند.

به گفته گلوبال تایمز چین، حضور شی در اجلاس سازمان همکاری شانگهای باعث نشاط کشورهای آسیای مرکزی‌ می‌شود و آنها را ترغیب‌ می‌کند تا متوجه شوند که سرنوشت مشترکی با چین دارند. با این حال، موانعی برای این هدف در قالب سه شر – تجزیه طلبی، افراط گرایی و تروریسم- وجود دارد. ایالات متحده و متحدانش در تلاش هستند تا اقدامات مشترک کشورهای آسیای مرکزی و چین را تضعیف کنند و به کشورهای جوان وعده وام و سرمایه‌گذاری‌ می‌دهند. به گزارش شینهوا، شی در ۱۰ سال گذشته حتی یک نشست سازمان همکاری شانگهای را از دست نداده است، از جمله در قالب کنفرانس‌های ویدئویی در طول همه‌گیری کرونا.

از جمهوری اسلامی ایران نیز محمد مخبر سرپرست ریاست جمهوری در این اجلاس شرکت خواهد کرد. مخبر در این سفر قرار است با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه ملاقات دو جانبه داشته باشد. لازم به ذکر است که در این اجلاس، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و رهبران تعدادی از کشورهای شریک این انجمن (از جمله رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه) به آستانه دعوت شده‌اند. دستیار رئیس جمهور روسیه در امور بین‌الملل اعلام کرد که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای با یکدیگر دیدار خواهند داشت. وی گفت: “ما مدت هاست که در حال برنامه ریزی برای سفر پوتین به ترکیه هستیم. من فکر می‌کنم که رهبران درباره این موضوع گفتگو خواهند کرد.

یکی از نتایج کلیدی اجلاس آستانه، امضای تصمیم اعضای سازمان همکاری شانگهای در خصوص عضویت بلاروس در این سازمان خواهد بود. بنابراین، پس از پیوستن این جمهوری، تعداد کشورهای عضوو سازمان به ده کشور افزایش خواهد یافت. الکساندر لوکاشنکو در ۲۵ ژوئن، در دیدار با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در مینسک، پیوستن به سازمان همکاری شانگهای را برای بلاروس “بسیار مهم” دانست و خاطرنشان کرد که این کشور “کلیه تعهدات” خود را برای پیوستن به این اتحادیه انجام داده است. اجلاس آستانه با پذیرش بلاروس در سازمان همکاری شانگهای آغاز می‌شود و پس از آن هیئت بلاروسی می‌تواند به طور مساوی با سایر نمایندگان کشورهای عضو در این رویداد شرکت کند. پیش از این، الکساندر لوکاشنکو سازمان را به دلیل این واقعیت که شرکت کنندگان در آن “مکالمه‌ای با شرایط برابر انجام می‌دهند” ستایش کرد و خاطرنشان کرد که “همه کسانی که از هژمونی آمریکا خسته شده‌اند با احترام به این ساختار نگاه می‌کنند.”

بر اساس معاهدات و موافقت نامه‌های مختلف سازمان همکاری شانگهای، اهداف این سازمان شامل موارد زیر می‌شود:

– تقویت اعتماد متقابل، دوستی و حسن همجواری؛

– تقویت همکاری‌های چند جانبه در حفظ و تقویت صلح، امنیت و ثبات در منطقه؛

– مقابله مشترک با چالش‌ها و تهدیدهای جدید؛

– تشویق کارآیی و همکاری در زمینه‌های مختلف؛

– ارتقای رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و فرهنگی.

وب سایت رسمی سازمان همکاری شانگهای به وضوح تاکید‌ می‌کند که این سازمان “ویژگی‌های یک اتحاد دفاعی را ندارد.”

نحوه سازماندهی فعالیت‌های سازمان همکاری شانگهای با ساختار تصمیم گیری چند سطحی مشخص می‌شود. بالاترین ارگان شورای سران کشورها است که سالی یک بار تشکیل جلسه‌ می‌دهد و اولویت‌ها و حوزه‌های اصلی فعالیت سازمان را تعیین‌ می‌کند. این شامل رهبران کشورهای عضو است.

شورای سران دولت (نخست وزیران) کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نیز جلسات سالانه ای را برای بحث در مورد استراتژی همکاری چندجانبه برگزار‌ می‌کنند. شورای وزیران امور خارجه مسئول تهیه جلسات و اجرای تصمیمات اتخاذ شده است. همچنین جلسات منظم روسای وزارتخانه‌ها و ادارات کشورهای عضو نیز برگزار‌ می‌شود. این ساختار مدیریتی امکان هماهنگی موثر همکاری بین کشورهای سازمان همکاری شانگهای را فراهم‌ می‌کند.

علاوه بر شوراهای حکومتی، چندین سازمان دیگر نیز در سازمان همکاری شانگهای فعالیت‌ می‌کنند. این شامل:

– ساختار منطقه ای ضد تروریستی (RATS)؛ این ساختار در اجلاس سران در سن پترزبورگ در سال ۲۰۰۲ تأسیس شد. وظایف اصلی آن جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات در مورد تروریسم بین‌المللی، ارائه پیشنهادات و توصیه‌هایی برای مقابله، کمک به آماده سازی و اجرای تمرینات ضد تروریستی، و حفظ تماس‌های کاری با سازمان‌های بین‌المللی ضد تروریستی است.

– شورای بازرگانی؛ این شورا در سال ۲۰۰۶ تاسیس شد. اهداف اصلی اقتصادی – توسعه و توسعه طرح‌ها برای همکاری موثر منطقه ای، اجرای تبادل اطلاعات، کمک در یافتن منابع مالی برای شرکا است.

– انجمن بین بانکی؛ این انجمن در سال ۲۰۰۵ ایجاد شد. متشکل از موسسات مالی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای است. هدف اصلی تامین مالی و ارائه خدمات بانکی برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری تحت حمایت دولت‌های کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای است.

بر اساس گزارش بانک جهانی، تا سال ۲۰۲۳، مجموع سهم کشورهای شرکت کننده در سازمان همکاری شانگهای در تولید ناخالص داخلی جهان ۳۲٫۴٪ بود (۲۶٫۶٪ از آن تولید ناخالص داخلی چین و هند است).

اسکوژانگ مینگ، دبیر کل سازمان سازمان همکاری شانگهای گفت: «کشورهای عضو ما روی هم بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان، بیش از یک چهارم مساحت زمین و یک چهارم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می دهند.»