میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۱۲– ۱۸۷۸م.) نمایشنامهنویس و آزادی‌خواه ایرانی دوره قاجار در سال ۱۲۲۷ ه.ق در شهر نخو (نوخه) از توابع شکی (یکی از شهرهای جمهوری آذربایجان امروزی) زاده شد. او را بنیانگذار ادبیات نو در ایران، نخستین نمایشنامهنویس ایرانی، پیشرو فن نمایش‌نویسی اروپایی در آسیا و از پیشگامان جنبش ترقی‌خواهی و ناسیونالیسم ایرانی می‌دانند. اندیشه‌های او بر اندیشمندان جنبش مشروطیت ایران از جمله میرزا آقاخان کرمانی، میرزا ملکم‌خان، عبدالرحیم طالبوف، میرزا آقا تبریزی و دیگران بسیار تأثیر گذاشت.
او از سال ۱۲۶۶ ه.ق شروع به نگارش نمایشنامه و داستان کرد و تا سال۱۲۷۳ ه.ق به فعالیت های ادبی ادامه داد. «حکایت یوسف شاه» و چند نمایشنامه از آثار این دوره فعالیت او است. درون مایه این آثار ادبی ترویج تجدد غربی و مدرنیسم است. مجموعه این آثار با ترجمه میرزا جعفر قراچه داغی تحت عنوان «تمثیلات» به فارسی منتشر گردید.
او در سال ۱۲۷۴ هجری قمری رساله «الفبای جدید» را نوشت. آخوندزاده که الفبای کنونی را عامل عقب ماندگی ایران می دانست، در رساله الفبای جدید پیشنهاد تغییر آن را داده است. او ابتدا معتقد به تغییر الفبا و پس از آن معتقد به تغییر کامل خط فارسی و طرز نگارش آن گردید. هدف آخوندزاده از تغییر رسم الخط رسیدن ایران به ترقی و اروپایی شدن بود.
آخوندزاده در سال ۱۲۷۹ه.ق رساله «مکتوبات» را می نویسد و تا پایان عمرش به تکمیل آن در قالب «ملحقات» می پردازد. مکتوبات مجموعه آرای سیاسی و اجتماعی و دینی آخوندزاده است. او در «ملحقات نسخه کمال الدوله» در خصوص اصلاح و مبانی دینی اسلام می نویسند: “حرف منصف این است که دین اسلام بنا بر تقاضای عصر و اوضاع زمانه به پروتستانتیسم محتاج است. پروتستانتیسم کامل و موافق مشروط و برای پیشرفت و سیویلیزاسیون (تمدن) متضمن آزادی است.”
نگاه آخوند زاده بخاطر همین سخنان و نگارشات در بین عموم مردم جامعه تقبیح میشد و نتوانست به جز تعداد معدودی روشنفکر غربگرا، جریان بزرگتری در جامعه آن روزهای ایران به راه بیندازد.
