#اختصاصی
نویسنده: شکوفه محمدی، کارشناسی ارشد مطالعات روسیه، دانشگاه تهران
دولت ترامپ یک طرح صلح ۲۸ مادهای را برای پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین پیشنهاد کرده است. مقامات کاخ سفید با چالشی دشوار برای تطبیق «خطوط قرمز» روسیه و اوکراین روبرو هستند. طرح صلح دونالد ترامپ، این نگرانی را ایجاد کرد که بیش از حد به نفع مسکو است. و طرح پس از مذاکرات بین ایالات متحده و اوکراین اصلاح شد. ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، گفته است که طرح اصلاح شده میتواند «قابل اجرا» باشد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز، آن را «مبنای» احتمالی برای توافق صلح آینده نامید. با این حال، مقامات هر دو طرف به راه طولانی پیش رو اشاره کردند، زیرا نکات کلیدی مورد اختلاف – در مورد اینکه آیا کییف باید اراضی را به مسکو واگذار کند و چگونگی تضمین امنیت آینده اوکراین – حل نشده به نظر میرسد.
کییف و مسکو ظاهراً از طرح صلح و تلاش برای پایان دادن به جنگ استقبال کردهاند. اما روسیه به حمله به اوکراین ادامه داده و خواستههای حداکثری خود را تکرار کرده است، که نشان میدهد دستیابی به توافق هنوز دور از دسترس است. پوتین تلویحاً اعلام کرد که تا زمانی که برای رسیدن به اهدافش لازم باشد، خواهد جنگید و تنها زمانی دست از جنگ خواهد کشید که نیروهای اوکراینی از هر چهار منطقه اوکراین که روسیه در سال ۲۰۲۲ به خاک خود ضمیمه کرده و هنوز به طور کامل کنترل آنها را در دست ندارد، عقبنشینی کنند: «اگر آنها عقبنشینی نکنند، ما از طریق نظامی به این هدف خواهیم رسید.» او اظهار داشت که این طرح «میتواند پایه و اساس توافقات آینده را تشکیل دهد»، اما به هیچ وجه نهایی نیست و نیاز به «بازنگری جدی» دارد.
زلنسکی بارها گفته است که واگذاری قلمرو یک گزینه نیست. او همچنین معتقد است که عضویت در ناتو ارزانترین راه برای تضمین امنیت اوکراین است و ناتو سال گذشته اعلام کرد که اوکراین در مسیر «برگشتناپذیر» عضویت قرار دارد. از زمان روی کار آمدن ترامپ، او به صراحت اعلام کرده که عضویت در ناتو از دستور کار خارج است. مسکو، به نوبه خود، با هرگونه پیشنهادی مبنی بر حضور نیروهای حافظ صلح غربی در اوکراین به شدت مخالفت کرده و تأکید کرده است که دور نگه داشتن اوکراین از ناتو و دور نگه داشتن ناتو از اوکراین یکی از اهداف اصلی جنگ بوده است.
کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، در بیانیهای اعلام کرد: «این طرح برای انعکاس واقعیتهای موجود، پس از ۵ سال جنگ ویرانگر، برای یافتن بهترین سناریوی برد-برد، که در آن هر دو طرف بیش از آنچه باید بدهند، به دست میآورند، تدوین شده است. همانطور که دولت ترامپ به وضوح گفته است، هر توافقی باید تضمینهای امنیتی کامل و بازدارندگی را برای اوکراین، اروپا و روسیه فراهم کند تا پایان جنگ را تضمین کند، علاوه بر این، فرصتهای مالی برای بازسازی اوکراین و پیوستن مجدد روسیه به اقتصاد جهانی را فراهم کند تا به نفع مردم هر دو کشور باشد.»
نحوهی عملکرد طرح پیشنهادی به شرح زیر است:
１) آتشبس فوری: این طرح میگوید در صورت توافق هر دو طرف، آتشبس بلافاصله برقرار خواهد شد.
２) واگذاری مناطق شرقی اوکراین: این طرح به روسیه اجازه میدهد تا بخش زیادی از خاک اوکراین را که در حال حاضر در اشغال دارد، حفظ کند – و برخی از مناطق تحت کنترل اوکراین را نیز تصرف نماید. این طرح خواستار آن است که استانهای کریمه، دونتسک و لوهانسک اوکراین به عنوان قلمرو روسیه به رسمیت شناخته شوند. کریمه در سال ۲۰۱۴ به طور کامل به روسیه ملحق شد و ارتش روسیه از زمان حمله به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، بخش عمدهای از دونتسک و لوهانسک – که در مجموع با نام دونباس شناخته میشوند – را اشغال کرده است.
بر اساس این طرح، بخشهایی از دونتسک که هنوز تحت کنترل اوکراین هستند نیز به روسیه واگذار میشوند – اما به عنوان یک منطقه حائل بیطرف و بدون حضور نظامی روسیه. این درگیری در خطوط مقدم موجود در دو استان دیگر اوکراین – خرسون و زاپوریژیا – متوقف خواهد شد و عملاً به روسیه اجازه میدهد شهرهایی مانند ماریوپول را تصرف کرده و ارتباط زمینی با کریمه را حفظ کند. این شرایط میتواند به یک مانع برای اوکراین تبدیل شود. زلنسکی مدتهاست که از واگذاری هرگونه قلمرو جدید یا به رسمیت شناختن کنترل روسیه بر کریمه خودداری کرده و در عوض خواستار توقف جنگ در خطوط درگیری شده است.
３) کاهش تعداد نیروهای نظامی اوکراین: این طرح همچنین از اوکراین میخواهد که تعداد نیروهای مسلح خود را به ۶۰۰ هزار نفر محدود کند. به گزارش کییف ایندیپندنت، تعداد نیروهای مسلح این کشور ۸۸۰ هزار نفر است. این تعداد شش سال قبل تقریباً ۲۵۰ هزار نفر بود.
４) عدم عضویت در ناتو: بر اساس این طرح، اوکراین از پیوستن به ناتو منع خواهد شد. از این کشور انتظار میرود قانون اساسی خود را اصلاح کند تا مشخص شود که به بلوک ۳۲ کشوری نخواهد پیوست. از آنجا که آرمانهای این کشور برای عضویت در ناتو در حال حاضر در قانون اساسی آن گنجانده شده است، یک تغییر رویه اساسی محسوب میشود. اوکراین سالهاست که عضویت در ناتو را دنبال میکند، وضعیتی که مستلزم آن است که ایالات متحده و سایر اعضا در صورت حمله مجدد به این کشور، به دفاع از آن برخیزند.
و انتظار میرود ناتو موافقت کند که اوکراین را در این اتحاد نپذیرد. در سال ۲۰۰۸، کشورهای عضو آن موافقت کردند اوکراین در آینده به عضویت ناتو درآید، اما زمان مشخصی تعیین نشده بود. این طرح همچنین از ناتو میخواهد که با عدم اعزام نیرو به اوکراین موافقت کند – احتمالاً هرگونه توافق امنیتی پس از جنگ که شامل استقرار نیروهای متحد در خاک اوکراین باشد را از بین میبرد.
نکته دیگری در این طرح میگوید روسیه به کشورهای همسایه حمله نخواهد کرد و ناتو بیش از این گسترش نخواهد یافت – نکتهای مطلوب برای روسیه که مدتهاست از گسترشهای این اتحاد پس از جنگ سرد ناراضی است. سوئد و فنلاند جدیدترین اعضای این اتحاد هستند که در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۳ به این اتحاد پیوستند، که تا حدودی در واکنش به جنگ روسیه و اوکراین بود. اما این طرح تصریح میکند که اوکراین حق پیوستن به اتحادیه اروپا را دارد و در عین حال به بازار اروپا دسترسی خواهد داشت. روسیه مدتهاست که نسبت به ادغام اقتصادی و سیاسی بیشتر بین اوکراین و اروپا محتاط بوده است.
５) تضمین ایالات متحده: این طرح، ضمانت امنیتی در صورت حمله مجدد روسیه به اوکراین را تعیین میکند و خواستار «پاسخ نظامی هماهنگ و قاطع» و بازگرداندن تحریمها علیه روسیه میشود. همچنین، به رسمیت شناختن قلمرو جدید روسیه نیز لغو خواهد شد. این طرح مشخص نمیکند که روسیه با چه نوع پاسخ نظامی روبرو خواهد شد. این ضمانت در صورت حمله اوکراین به روسیه یا پرتاب موشک به مسکو یا سن پترزبورگ لغو خواهد شد.
６) انتخابات اوکراین: انتظار میرود اوکراین ظرف ۱۰۰ روز انتخابات برگزار کند. قرار بود انتخابات اوکراین اوایل سال ۲۰۲۴ برگزار شود، اما به دلیل جنگ به تعویق افتاد. زلنسکی در سال ۲۰۱۹ به ریاست جمهوری رسید.
７) طرح اقتصادی برای اوکراین، لغو تحریمهای روسیه: این طرح خواستار یک طرح بازسازی برای اوکراین است که اقتصاد آن در اثر تهاجم و بمباران هوایی روسیه، ویران شده است. این شامل بازسازی شهرهای اوکراین، ایجاد یک صندوق توسعه برای تقویت صنعت فناوری اوکراین و سرمایهگذاری در معدن و گاز میشود. حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از داراییهای مسدود شده روسیه در اوکراین تحت نظر ایالات متحده سرمایهگذاری خواهد شد. اتحادیه اروپا نیز ۱۰۰ میلیارد دلار دیگر کمک خواهد کرد.
این طرح همچنین خواستار مذاکراتی برای لغو تحریمهای سنگینی است که روسیه از زمان آغاز تهاجم با آن مواجه بوده و آن را از اقتصاد جهانی جدا کرده است. طبق این چارچوب، تحریمها به صورت مرحلهای برداشته خواهند شد. و داراییهای مسدود شده روسیه فراتر از ۱۰۰ میلیارد دلار به یک صندوق سرمایهگذاری مشترک ایالات متحده و روسیه اختصاص داده خواهد شد. این طرح همچنین خواستار بازگشت روسیه به گروه هشت، گروهی از کشورهای قدرتمند است که پس از الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴، روسیه از حضور در آن منع شد.
از دیگر نکات این طرح میتوان به گفتگوی امنیتی روسیه و ناتو، یک گروه کاری امنیتی مشترک ایالات متحده و روسیه و یک پیمان عدم تجاوز بین روسیه، اوکراین و اروپا اشاره کرد. این طرح همچنین معاهدات کنترل تسلیحات ایالات متحده و روسیه را تمدید میکند، اوکراین را ملزم به عدم استفاده از سلاح هستهای میکند و روسیه را از مسدود کردن اوکراین برای استفاده از رودخانه کلیدی دنیپرو در جهت اهداف تجاری منع میکند.
همچنین، تمام بازداشتشدگان غیرنظامی که در طول جنگ دستگیر شدهاند، بازگردانده میشوند و هر دو طرف درگیری به دلیل اقداماتشان در طول جنگ عفو میشوند. و از هر دو کشور انتظار میرود برنامههای آموزشی را برای جلوگیری از تعصب نژادی اتخاذ کنند.
دیدار هیئت آمریکایی با ولادیمیر پوتین
سفر ویتکوف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، به مسکو در روز سهشنبه ۲ دسامبر، ششمین سفر او در سال ۲۰۲۵ انجام شد. هر دو طرف این مذاکرات را “سازنده” خواندند اما گفتند که “کار بیشتری” لازم است. یوری اوشاکوف، دستیار ارشد سیاست خارجی کرملین، پس از پایان مذاکرات به خبرنگاران گفت: «ما توانستیم روی برخی موارد توافق کنیم و رئیس جمهور این را به طرفهای مذاکره اعلام کرد. موارد دیگر انتقادهایی را برانگیخت و رئیس جمهور نیز نگرش انتقادی و حتی منفی ما نسبت به تعدادی از پیشنهادات را پنهان نکرد. اما نکته اصلی این است که بحث بسیار مفیدی صورت گرفت.»
روسیه آمادگی خود را برای ادامه مذاکرات ابراز کرد و اوشاکوف مسائل ارضی را «مهمترین مسئله» خواند. اوکراین درخواستهای روسیه مبنی بر اینکه کییف قلمرو شرق اوکراین را که هنوز در کنترل دارد، تحویل دهد، رد کرده است. رهبر اوکراین تضمینهای امنیتی غرب را از جمله سه مسئله بزرگی دانست که هنوز در مذاکرات با ایالات متحده حل نشده است. وی در بیانیهای در X هشدار داد که هرگونه توافقی باید تضمین کند که روسیه پس از تهاجم در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۲۲ دوباره به اوکراین حمله نخواهد کرد. پوتین خواستار محدودیتهایی برای ارتش اوکراین شده است، به این معنی که روسیه پس از امضای توافق صلح آزاد خواهد بود تا نیروی خود را تقویت کند، در حالی که اوکراین با محدودیتهایی روبرو خواهد شد.
پیش از مذاکرات، پوتین در چندین حضور عمومی، پیشرفت در میدان نبرد و تابآوری اقتصادی روسیه را تبلیغ کرد. وی بر برتری روسیه در جنگ و تمایل به ادامه جنگ تأکید کرده است، تا طرفهای مذاکره را متقاعد کند که کییف در خط مقدم متزلزل است و باید به توافقی با شرایط او تن دهد. وی هشدار داد که نیروهای روسی در پاسخ به حملات به «ناوگان سایه» روسیه – کشتیهایی که این کشور برای حمل نفت و فرار از تحریمها استفاده میکند – حملات به بنادر و کشتیهای اوکراین را گسترش خواهند داد. پوتین همچنین رهبری اوکراین را بیخبر از واقعیتهای جبهه متهم کرد.
پوتین اخیرا در بازدید از منطقه جنگی ادعا کرد که ارتش روسیه پوکروفسک، شهری استراتژیک در شرق اوکراین، را تصرف کرد. پوتین سپس ادعا کرد که نیروهای روسی کنترل دو شهر اوکراین را که هفتههاست درگیریهای شدیدی در شرق این کشور در جریان است، به دست گرفتهاند، اقدامی که شاید با هدف تقویت جایگاه پیشرو روسیه در میدان نبرد انجام شده باشد. او ادعا کرد که نیروهای روسی در «تمام جبههها» در حال پیشروی هستند و تلفات اوکراین اکنون از توانایی کییف برای تجدید قوای نیروهای مسلح خود پیشی گرفته است.
آندری کووالنکو، یک مقام ارشد دولت اوکراین، گفت: «روسها در هفتههای آینده تلاشهای زیادی برای اعمال فشار بر جبهه جنگ انجام خواهند داد. همه این کارها منحصراً برای مخاطبان غربی و برای افزایش ریسک دیپلماسی انجام میشود.» طبق گزارش DeepState، که از فیلمهای جنگی با موقعیت جغرافیایی و اطلاعات منابع ارتش اوکراین برای نظارت بر تحولات میدان نبرد استفاده میکند، در ماه نوامبر، نیروهای روسی تقریباً دستاوردهای جنگی خود را دو برابر کردهاند. اگرچه پیشرفتهای روسیه هنوز نسبتاً اندک است، اما فشار فزاینده بر ارتش اوکراین را آشکار میکند.
پوتین همچنین دیدگاه دیرینه خود را مبنی بر اینکه ولادیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، دیگر یک رهبر مشروع نیست، تکرار کرد و استدلال کرد که به تعویق انداختن انتخابات ریاست جمهوری اوکراین تحت حکومت نظامی، امضای توافق با او را «از نظر قانونی غیرممکن» میسازد: «ما میخواهیم با اوکراین توافقی امضا کنیم، اما این عملاً از نظر قانونی غیرممکن است.»
آماده مقابله با اروپا
پوتین در مسکو به خبرنگاران گفت: «ما قصد نداریم با اروپا وارد جنگ شویم، اما اگر اروپا بخواهد و شروع کند، ما همین الان آمادهایم.» او با تکرار ادعای خود مبنی بر اینکه رهبران اروپایی مانع تلاشهای ایالات متحده برای میانجیگری صلح در اوکراین میشوند، افزود: «آنها هیچ دستور کار صلحآمیزی ندارند، و طرفدار جنگ هستند.»
پوتین در ۲ دسامبر پیش از آغاز نشست گفت که با نمایندگان ایالات متحده در حال تعامل است زیرا اقدامات اروپا «فقط یک هدف را دنبال میکند: مسدود کردن کامل روند صلح.» او اظهار داشت که روسیه حاضر است در چنین درگیری حتی از اقدامات نظامی بیشتری نسبت به آنچه در اوکراین انجام داده است، استفاده کند، که احتمالاً اشارهای به زرادخانه هستهای مسکو، بزرگترین زرادخانه هستهای جهان، است. اوشاکوف به تلویزیون دولتی زوزدا روسیه گفت: متحدان کییف در اروپا «دائماً خواستههایی را مطرح میکنند که برای مسکو غیرقابل قبول است. به طور خلاصه، اروپاییها به واشنگتن و مسکو در رسیدن به توافق در مورد مسائل اوکراین کمکی نمیکنند.»
در همین حال، پوتین به دنبال ایجاد فضای اعتماد است و از پیشرفتهای روسیه در میدان نبرد تمجید میکند. تاتیانا استانووایا از مرکز کارنگی روسیه و اوراسیا در X نوشت: «رهبر روسیه بیش از هر زمان دیگری در مورد وضعیت میدان نبرد احساس اطمینان میکند و متقاعد شده است که میتواند صبر کند تا کییف سرانجام بپذیرد که نمیتواند پیروز شود و باید با شرایط شناختهشده روسیه مذاکره کند. اگر آمریکاییها بتوانند به پیشبرد امور در آن جهت کمک کنند، خوب است. اگر نه، او به هر حال میداند چگونه پیش برود. این منطق فعلی کرملین است.»
بزودی وزرای امور خارجه ناتو دوباره در بروکسل گرد هم خواهند آمد. مسئله اصلی اتحادیه اروپا در حال حاضر این است که با داراییهای مسدود شده روسیه در بلژیک چه کند، داراییهایی که طرح صلح ترامپ در نسخه اولیه خود به دنبال استفاده از آن برای سرمایهگذاری پس از جنگ در اوکراین است. این وجوه در استراتژی فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، برای تضمین کمک مداوم به اوکراین و در عین حال حفظ فشار بر روسیه، نقش محوری دارند. اما نخست وزیر بلژیک نگران پیامدهای قانونی استفاده از داراییهای مسدود شده برای اوکراین، تأثیری که میتواند بر یورو داشته باشد – و انتقام روسیه است.
نایجل گولد-دیویس از موسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک در تفسیری نوشت: «دیپلماسی آغاز شده توسط طرح صلح ترامپ، ضعف اروپا را به طرز فاجعهآوری آشکار کرد. با وجود اینکه این طرح منبع اصلی حمایت اقتصادی و نظامی اوکراین است، اما در دیپلماسی جنگ نقشی حاشیهای دارد و کاری بیش از ارائه اصلاحاتی در پیشنویس طرح صلح آمریکا انجام نداده است.»
به هرحال، به نظر میرسد سلسله نشستهای صلح همچنان ادامه داشته باشد، همانطورکه پسکوف پیش از شروع ششمین مذاکرات مشخص نمود که هیچ محدودیت زمانی وجود ندارد و «تا زمانی که لازم باشد» ادامه خواهد یافت.
منابع
https://www.nytimes.com/2025/12/02/world/europe/putin-witkoff-trump-ukraine-meeting.html
https://www.cbsnews.com/news/trump-administration-proposed-28-point-russia-ukraine-peace-plan/
