#اختصاصی
نوشته: بابک بوذری، دانشجوی دکتری مطالعات روسیه
در نوامبر ۲۰۲۵، دولت دونالد ترامپ پیش‌نویس یک طرح صلح ۲۸ مادهای را برای پایان دادن به جنگ روسیه و اوکراین ارائه کرد. این سند که حاصل مذاکرات محرمانه بین نمایندگان ترامپ و مشاوران ولادیمیر پوتین بود، بدون مشارکت اولیه اوکراین یا متحدان اروپایی آمریکا تدوین شده و کییف را با یک “اتمامِ‌حجت” تاریخی روبرو کرده است. تحلیلگران بینالمللی این طرح را نه تنها یک راهحل برای مناقشه، بلکه تلاشی برای بازتعریف نظم امنیتی در اروپا و تثبیت نقش آمریکا به عنوان تنها بازیگر تعیینکننده می‌دانند. این نوشتار به بررسی ابعاد مختلف این طرح، از جمله مفاد کلیدی، پیامدهای امنیتی، واکنش‌های بینالمللی و آینده پیشروی بحران می‌پردازد
چارچوب طرح صلح: ترکیبی از امتیازات سرزمینی و محدودیت‌های امنیتی
طرح ۲۸ مادهای ترامپ یک چارچوب جامع اما بسیار بحثبرانگیز را پیشنهاد می‌کند که می‌توان آن را به چهار حوزه اصلی تقسیم بندی کرد:
- تثبیت دستاوردهای روسیه
بر اساس بند ۲۱ این طرح، کریمه، لوهانسک و دونتسک به صورت “دوفاکتو” تحت کنترل روسیه به رسمیت شناخته می‌شوند، حتی از سوی آمریکا. استان‌های خرسون و زاپوریژیا نیز در “خط تماس فعلی” تثبیت (فریز) شده و وضعیت موجود قانونی می‌شود. همچنین، بخش‌های تحت کنترل اوکراین در دونتسک باید تخلیه شده و به یک “منطقه حائل غیرنظامی” تبدیل شود که اگرچه تحت حاکمیت روسیه اعلام می‌شود، اما هیچ نیروی روسی در آن مستقر نخواهد شد. این ترتیبات، در عمل به معنای واگذاری دائمی بخش‌های وسیعی از قلمرو اوکراین و تثبیت دستاوردهای نظامی روسیه است .
- محدودیت‌های امنیتی برای اوکراین
بندهای ۶ تا ۹ توان دفاعی اوکراین را به طور ساختاری محدود می‌کنند. شمار نیروهای مسلح اوکراین به ۶۰۰ هزار نفر کاهش می‌یابد. اوکراین موظف می‌شود با تصریح در قانون اساسی خود، عضویت در ناتو را برای همیشه رد کند و ناتو نیز متعهد می‌شود که هرگز اوکراین را به عضویت نپذیرد. علاوه بر این، استقرار هرگونه نیروی ناتو در خاک اوکراین ممنوع خواهد بود [۲]. این مجموعه شرایط، اوکراین را به کشوری با موقعیت امنیتی شبیه به دول خنثی در دوران جنگ سرد تبدیل می‌کند که استقلال عمل راهبردی چندانی ندارند .
- تضمین‌های امنیتی مشروط آمریکا
بند ۱۰ طرح، یک “تضمین امنیتی” مشابه ماده ۵ ناتو را از سوی آمریکا ارائه می‌دهد، اما این تضمین با شروطی همراه است که اعتبار آن را به شدت محدود می‌کند. بر این اساس، اگر اوکراین “بدون دلیل” به مسکو یا سنپترزبورگ موشک شلیک کند، تضمین امنیتی آمریکا فوراً لغو می‌شود. همچنین، آمریکا برای ارائه این تضمین، “هزینه” دریافت خواهد کرد [۳]. این طرح، پاسخ نظامی آمریکا به تجاوز مجدد روسیه را منوط به “واکنش نظامی هماهنگ” کرده و آن را به اراده شخصی رئیسجمهور آمریکا وابسته می‌کند، بدون آنکه توسط کنگره پشتیبانی شود .
- بازسازی اوکراین و همکاری مجدد اقتصادی با روسیه
بخش اقتصادی طرح به طور قابل توجهی گسترده است. بند ۱۴ مقرر می‌دارد که ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده روسیه برای بازسازی اوکراین هزینه شود، اما ۵۰ درصد سود حاصل از این پروژه‌ها به آمریکا تعلق می‌گیرد. بند ۱۳ مسیر بازگشت روسیه به اقتصاد جهانی از طریق لغو تدریجی تحریم‌ها، انعقاد توافق‌های همکاری اقتصادی بلندمدت با آمریکا و دعوت از این کشور برای بازگشت به “گروه هشت” را هموار می‌کند [۴]. این بخش نشان می‌دهد که دولت ترامپ، جنگ اوکراین را یک فرصت بزرگ اقتصادی برای منافع آمریکا و همکاری آتی با روسیه می‌داند .
تحلیل پیامدها: صلح شکننده یا آتش بسی برای جنگ بعدی؟
اول اینکه، این طرح صلح، پیامدهای ژئوپلیتیک عمیقی دارد که فراتر از حل یک مناقشه منطقهای است. اگر چه این حمله برای روس‌ها در حکم حفظ امنیت سرزمینی شمرده می‌شود، ولی از نگاهی دیگر، این طرح با به رسمیت شناختن تصرفات روسیه، به طور مستقیم تجاوز نظامی را پاداش می‌دهد. این امر می‌تواند برای رهبر کرملین این پیام را داشته باشد که می‌تواند با توسل به زور، اهداف خود را پیش ببرد و در آینده نیز در صورت تمایل، این الگو را در جای دیگر تکرار کند .
نکته دوم، تضعیف نظم امنیتی اروپا و نقش ناتو می‌باشد. ممنوعیت عضویت اوکراین در ناتو و استقرار نیروهای این اتحادیه عملاً مانع از تقویت ساختار امنیتی شرق اروپا می‌شود. این موضوع، کشورهای منطقه را در برابر فشارهای آینده روسیه آسیبپذیرتر کرده و اعتماد متحدان اروپایی و آسیایی آمریکا مانند ژاپن و کره جنوبی، به تعهدات امنیتی واشنگتن را خدشه دار می‌نماید.
همچنین، تدوین این طرح بدون اطلاع رسانی یا مشورت قبلی با متحدان اروپایی آمریکایک شوک سیاسی در پایتخت‌های اروپا ایجاد کرد. این اقدام، احساس انزوا و بی اعتمادی عمیقی در میان رهبران اروپایی به وجود آورده و بیانگربه حاشیه راندن اتحادیه اروپا در تصمیمگیریهای سیاسی آمریکا دارد نشان می‌دهد که دولت ترامپ حاضر است برای پیشبرد اهداف خود، شرکای سنقی آمریکا را نادیده بگیرد.
واکنش‌های اوکراین و سکوت حسابشده مسکو
واکنش اوکراین: ولودیمیر زلنسکی با احتیاط اعلام کرد که اوکراین آماده است تا به صورت سازنده با طرف آمریکایی کار کند، اما بر ضرورت دستیابی به یک “صلح واقعی” که “کرامت مردم اوکراین” را حفظ کند، تأکید دارد. او با بیان اینکه اوکراین در “یکی از دشوارترین لحظات تاریخ خود” قرار دارد، اعلام کرد که در حال کار بر روی یک “پیشنهاد جایگزین” با متحدان اروپایی است. پذیرش واگذاری سرزمینی و ممنوعیت دائمی عضویت در ناتو برای کییف تقریباً غیرممکن به نظر می‌رسد.
واکنش اروپا: مقامات اروپایی از حذف شدن از روند مذاکرات ابراز نگرانی عمیق کرده اند. یک دیپلمات اروپایی پیشنهاد کوچک کردن ارتش اوکراین را بیشتر شبیه به خواسته روسیه دانسته تا یک طرح جدی. اروپا خود را در موقعیت انزوا می‌بیند و این امر، واشنگتن و کییف را با چالشی جدید روبرو کرده است .
واکنش روسیه: مسکو تاکنون واکنش رسمی نشان نداده است. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، تنها به این جمله بسنده کرده که “تحول جدیدی وجود ندارد” [۵].با این حال، گزارش‌ها حاکی از آن است که مشاوران نزدیک پوتین در جریان جزئیات سند قرار داشته اند و روسیه با کلیت آن مشکلی ندارد. این سکوت، حاکی از رضایت محتاطانه مسکو از طرحی است که خواسته‌های اصلی آن را برآورده می‌کند.
تحلیل‌های کارشناسی: نشریه “اکونومیست” این طرح را “مبهم، نامتوازن و غیرعملی” خوانده و آن را نوعی “اولتیماتوم” به اوکراین توصیف کرده است. این تحلیل هشدار می‌دهد که پاداش دادن به تهاجم روسیه، موجب تشویق آن برای تکرار چنین اقداماتی در آینده می‌شود و آیندهای به شدت ناامن برای اوکراین و اروپا ترسیم می‌کند.
سناریوهای محتمل برای آینده
با توجه به مخالفت شدید اوکراین و نگرانی متحدان اروپایی، سرنوشت این طرح در هاله ای از ابهام قرار دارد. سناریوهای محتمل برای آینده نزدیک عبارتند از:
۱- مذاکره برای تعدیل طرح: به احتمال زیاد، اوکراین سعی خواهد کرد با تشکر از تلاش‌های عاقلانه ترامپ وارد مذاکره شده و برای بهبود مفاد طرح بکوشد [۶]. هدف کییف می‌تواند ایجاد بن بست در مذاکرات باشد، به امید آنکه ترامپ سرانجام از پیگیری آن منصرف شود.
۲-تقویت نقش اروپا: رهبران اروپایی ممکن است سعی کنند با ارتباط برقرار کردن با متحدان خود در کنگره آمریکا، ترامپ را از پیشبرد این توافق در شکل فعلی اش منصرف کنند. در صورت شکست مذاکرات، اروپا باید خود را برای تأمین منابع مالی و نظامی لازم برای تداوم مقاومت اوکراین، بدون حمایت کامل آمریکا آماده کند .
۳-ادامه جنگ: در بدبینانه‌ترین سناریو، در صورت رد طرح توسط اوکراین و توقف کمک‌های آمریکا، جنگ به ادامه پیدا کرده و روسیه به سمت تسلط بر بند اودسا و شاید در ادامه الحاق منطقه خودمختار و روس زبان ترانس هیستریای کشور مولداوی قدم بردارد. این سناریو، هم اوکراین و هم اروپا را به ورطه یک فرسایش پرهزینه و ناامیدکننده می‌کشاند.
نتیجه گیری
طرح ۲۸ مادهای ترامپ را می‌توان نمونه بارز یک “صلح آمریکایی” دانست که نه برای حل اختلافات عمیق ریشه دار، بلکه برای تحمیل یک توازن قوا به نفع منافع کوتاهمدت واشنگتن و مسکو طراحی شده است. این سند با تبدیل اوکراین به یک دولت حائلِ خلع سلاح شده و به رسمیت شناختن حق توسل روسیه به زور برای تغییر مرزها، نه تنها صلح پایدار را برای اوکراین به ارمغان نمی‌آورد، بلکه امنیت قاره اروپا را در درازمدت به مخاطره می‌اندازد. موفقیت یا شکست این طرح بیشتر از آنکه به محتوای آن وابسته باشد، به توازن قوا بین کییف، مسکو، واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی بستگی دارد. آنچه مسلم است، این طرح صحنه ژئوپلیتیک جهانی را وارد مرحله جدید و غیرقابل پیشبینی کرده است.
منابع
[۱] نویسنده بابک بوذری، دانشجوی دکتری مطالعات روسیه
[۲] یورونیوز فارسی، (۱۴۰۴)، طرح ۲۸ مادهای ترامپ برای پایان جنگ اوکراین شامل چه مواردی است؟ قابل دسترسی در: www.Parsi.euronews.com
[۳] انتخاب، (۱۴۰۴)، طرح صلحی که «ترامپ» برای پایان جنگ اوکراین مطرح کرده، آنقدر مبهم، نامتوازن و غیر عملی است. قابل دسترسی در: www.Entekhab.ir
[۴] عصر ایران، (۱۴۰۴)، طرح ۲۸ بندی ترامپ برای صلح اوکراین و روسیه. قابل دسترسی در: www.Asriran.com
[۵] خبرگزاری مهر، (۱۴۰۴)، صلح آمریکایی در اوکراین؛ جزئیات طرح جنجالی ترامپ و پیامدهای آن. قابل دسترسی در: www.Mehrnews.com
[۶] یورونیوز فارسی، (۱۴۰۴)، طرح ۲۸ مادهای ترامپ برای پایان جنگ اوکراین شامل چه مواردی است؟ قابل دسترسی در: www.Parsi.euronews.com
