#اختصاصی
به قلم: بابک بوذری، دانشجوی دکتری مطالعات روسیه
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای(SCO)، در سال ۲۰۲۵ در شهر تیانجین چین، با حضور ایران به عنوان عضو دائم، صحنهای برای نمایش نقش فزاینده ایران در عرصه دیپلماسی چندجانبه و تقویت نظم جهانی چندقطبی بود. حضور فعال ایران در این اجلاس، که بزرگترین گردهمایی این سازمان از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۱ توصیف شده است، نشاندهنده تحول در سیاست خارجی ایران و تعهد آن به همکاری با شرق برای دستیابی به امنیت، توسعه و ثبات منطقهای است. در ادامه، ابعاد مختلف نقش ایران در این اجلاس بررسی میشود.
- ارائه ابتکارات اقتصادی و مالی برای کاهش وابستگی به دلار:
ایران در این اجلاس با ارائه ابتکارات اقتصادی نوآورانه، به دنبال کاهش وابستگی به سیستم مالی غرب و مقابله با اثرات تحریمها بود. رئیسجمهور ایران، مسعود پزشکیان، پیشنهاد ایجاد “حسابها و تسویههای ویژه سازمان همکاری شانگهای” را مطرح کرد که بر سه محور اصلی استوار است:
- ایجاد صندوق سوآپ ارزی چندجانبه و تسویه مبادلات با ارزهای ملی به جای دلار برای کاهش وابستگی به نظام مالی غرب
- راهاندازی زیرساختهای دیجیتال مشترک و استفاده از ارزهای دیجیتال بانکهای مرکزی (CBDC) برای پرداختهای امن و سریع
- ایجاد صندوق سوآپ ارزی چندجانبه برای حمایت از کشورهای تحت تحریم یا بحران نقدینگی[۱]
این ابتکار نشان داد که ایران به دنبال ایجاد سازوکارهای مالی جایگزین برای تسهیل تجارت، کاهش اثرات تحریمها و کاهش آسیبپذیری اعضا در برابر فشارهای خارجی تقویت همکاریهای مالی درونسازمانی و پیشبرد نظم مالی چندقطبی است.
- دیپلماسی سیاسی و امنیتی: حمایت از صلح و ثبات منطقه ای:
ایران در این اجلاس نقش فعالی در پیشبرد دیپلماسی صلح و امنیت ایفا کرد. دکتر پزشکیان پیشنهاد تشکیل کمیته صلح متشکل از وزرای خارجه کشورهای عضو را داد تا به صورت سازمان یافته به مدیریت بحرانهای منطقهای بپردازد. این کمیته قرار است در مواقع نقض حاکمیت اعضا بلافاصله واکنش نشان دهد و به عنوان بازوی فکری و عملیاتی سازمان عمل کند[۲].
همچنین، ایران با همکاری چین و روسیه، نامه مشترکی به شورای امنیت سازمان ملل علیه فعالسازی اسنپ بک و مکانیسم ماشه توسط تروئیکای اروپایی(انگلیس، فرانسه، آلمان) ارسال کرد و آن را غیرقانونی خواند. این اقدام نشاندهنده همسویی دیپلماتیک ایران با قدرتهای شرقی و کسب پشتوانه حقوقی و سیاسی در برابر فشارهای غرب بود.
- تقویت همکاریهای منطقهای و مذاکرات دوجانبه:
حضور ایران در اجلاس فرصتی برای تقویت روابط دوجانبه با دیگر کشورهای عضو بود. آقای پزشکیان با رهبران چین، روسیه، پاکستان، ترکیه و تاجیکستان دیدار کرد و بر گسترش همکاریها در حوزههای اقتصادی، امنیتی و انرژی تأکید نمود.
- مذاکره با چین: دو طرف بر تسریع در اجرای توافقات قبلی، از جمله برنامه ۲۵ ساله همکاریهای جامع و توسعه پروژههای زیرساختی مانند بندر چابهار تأکید کردند. چین ایران را شریک راهبردی خواند و حقوق مشروع ایران برای استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای را به رسمیت شناخت.
- مذاکره با روسیه: دو کشور بر نقش موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در افزایش همکاریها تأکید کردند. پوتین نیز بر تعاملات مستمر در مورد برنامه هستهای صلحآمیز ایران اشاره کرد.
- مذاکره با پاکستان و ترکیه: ایران آمادگی خود برای رفع موانع بانکی و گمرکی و افزایش مبادلات تجاری اعلام کرد. ترکیه نیز فعالسازی مکانیسم ماشه را غیرسازنده خواند و خواستار ادامه مذاکرات شد[۳].
- حمایت از چندجانبهگرایی و مقابله با یکجانبهگرایی:
ایران در این اجلاس خود را حامی نظم چندقطبی و مخالف یکجانبهگرایی غرب نشان داد. پزشکیان سازمان همکاری شانگهای را «یکی از ارکان مهم چندقطبیسازی نظام بینالملل» خواند و خواستار تقویت آن برای ایجاد جهانی عادلانهتر شد. بیانیه نهایی اجلاس نیز با محکومیت حملات نظامی ایالات متحده و اسرائیل علیه ایران، در ژوئن ۲۰۲۵، یک پیروزی سیاسی برای تهران محسوب میگردد. این اولین بار بود که قدرتهای آسیایی به صورت هماهنگ و رسمی در برابر چنین اقداماتی موضع گرفتند[۴].
- نمایش جایگاه ژئوپلیتیکی و ترانزیت ایران
ایران در اجلاس بر موقعیت ژئوپلیتیکی خود به عنوان حلقه اتصال شرق به غرب و شمال به جنوب، تأکید کرد. پزشکیان از پروژه اتصال بندر چابهار به شبکه ریلی سراسری ایران سخن گفت که میتواند چین، آسیای مرکزی و افغانستان را به اقیانوس هند متصل و ایران را به هاب ترانزیت منطقه تبدیل کند[۵]. این نقشه به ایران امکان میدهد تا نه تنها تحریمها را دور بزند، بلکه جایگاه آن را به عنوان شریک راهبردی چین در اوراسیا تثبیت کند[۶].
نتیجه گیری : حضور ایران در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای ۲۰۲۵ نشان داد که تهران به دنبال تثبیت جایگاه خود به عنوان بازیگری کلیدی در نظم نوین جهانی است. ایران با بهرهگیری از ظرفیتهای اقتصادی، ژئوپلیتیکی و دیپلماتیک خود، میکوشد تا با همکاری شرکای شرقی، فشارهای غرب را خنثی کند و در عین حال، نقش محوری در معادلات منطقهای و جهانی ایفا کند. این حضور فعال ایران، نشان داد اگرچه ایران چالشهایی در روابط با غرب دارد، اما با دیپلماسی فعال و ارائه ابتکارات عملی، گامهای بلندی به سمت ادغام هرچه بیشتر در ساختار اقتصادی و امنیتی شرق برداشته است. این اجلاس برای ایران تنها یک رویداد دیپلماتیک نبود، بلکه فرصتی برای اعلام آمادگی ایران در راستای نقشآفرینی در معادله جدید قدرت در شرق بود.
Shanghai Cooperation Organization
Central Bank Digital Currency
منابع:
[۱] www.parsi.euronews.com/01/09/2025/
[۲] https://www.mashreghnews.ir/news/1745417
[۳] https://civilica.com/doc/1848378/
[۴] https://www.khabaronline.ir/news/2110271/
[۵] https://www.khabaronline.ir/news/2110271/
[۶] https://civilica.com/doc/1848378/
