#اختصاصی
نوشته: هارش وی. پنت؛ نائب رئیس بنیاد تحقیقات آبزرور هند و آلکسی زاخاروف؛ عضو برنامه مطالعات استراتژیک بنیاد تحقیقات آبزرور هند
رئیسجمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، قرار است در تاریخ ۶–۵ دسامبر به دهلینو سفر کند. این نخستین سفر او به هند طی چهار سال گذشته و نشانهای از ازسرگیری نشستهای منظم سران هند و روسیه است. دستورکار این نشست بسیار گسترده است و مجموعهای وسیع از موضوعات و توافقات احتمالی در حوزههای انرژی، دفاع، هوانوردی غیرنظامی، مواد معدنی استراتژیک، پروژههای سرمایهگذاری و مهاجرت نیروی کار را شامل میشود.
روابط هند–روسیه: از رکود تا بازآغاز دوباره
جنگ اوکراین چالشی جدی برای سیاست خارجی هند ایجاد کرد و دهلینو را واداشت در روابط خود با روسیه و غرب، یک رویکرد توازنگرایانه بسیار حساس اتخاذ کند. بین فوریه ۲۰۲۲ تا ژوئیه ۲۰۲۴، رویکرد هند به نظر میرسید بر کاهش سطح تعاملات رسمی، در عین حفظ یک شراکت اقتصادی سودمند با روسیه – بهویژه در حوزه انرژی – استوار باشد.
در حالی که هند از هرگونه نمایش سیاسی در روابط اجتناب میکرد و به گفتوگوهای محدود درباره مسائل دوجانبه و جهانی بسنده مینمود، ارقام تجارت میان دو کشور پیوسته افزایش یافت. حجم مبادلات تجاری از تنها ۱۳.۱ میلیارد دلار در سال مالی ۲۰۲۲–۲۰۲۱ به ۶۸.۷ میلیارد دلار در سال مالی ۲۰۲۵–۲۰۲۴ رسید و امید دولتها را برای رسیدن به هدف ۱۰۰ میلیارد دلاری در آینده نزدیک تقویت کرد. این رشد عمدتاً به دلیل تبدیل شدن روسیه به بزرگترین تأمینکننده نفت هند بود، بهطوری که ۳۵ درصد کل واردات نفت هند (از نظر ارزش) را تشکیل میداد.
پس از سفرهای نخستوزیر هند، نارندرا مودی، به مسکو و کازان در ژوئیه و اکتبر ۲۰۲۴، شاهد بازگشایی کامل روابط دوجانبه بودیم. علاوه بر ادامه بیوقفه صادرات نفت خام روسیه به پالایشگاههای هندی با وجود موانع خارجی، هند و روسیه توانستند مذاکرات مربوط به همکاریهای دفاعی را نیز از سر بگیرند.
در منطق توازنگرایانه هند، حوزه دفاعی پیشتر منطقه حساسی محسوب میشد، زیرا خطر نقض «خطوط قرمز» واشنگتن – مانند تهدید تحریمهای قانون «مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریمها» (CAATSA) – وجود داشت. اما آنچه در میان جنگ تجاری تعرفهای دونالد ترامپ و محدودیتهای آمریکا بر درآمدهای نفتی روسیه کمتر دیده شد، بازگشایی آرام همکاریهای دفاعی هند و روسیه بود که به چند توافق اولیه انجامیده است.
با توجه به ابهام در آینده واردات نفت، تمرکز اصلی نشست پیشرو بر تسهیل صادرات هند به روسیه خواهد بود، بهویژه در بخشهای داروسازی، ماشینآلات و محصولات کشاورزی.
توافقاتی که بر اساس گزارشها در حال نهایی شدن یا امضا شدهاند شامل توسعه مشترک سامانه دفاع هوایی پانتسیر و احتمال خرید سامانه هشدار زودهنگام ورونژ با برد بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر است. افزون بر این، در جریان عملیات “سِندور”، سامانههای دفاع هوایی روسیه کارایی خود را نشان دادند. حتی مارشال نیروی هوایی هند، ای. پی. سینگ، سامانه پدافندی S-400 روسیه را «تغییردهنده بازی» توصیف کرد. دهلینو تمایل دارد یک سری جدید از این سامانهها را خریداری کند، اما برنامه تحویل سامانههای باقیمانده از قرارداد قبلی به تعویق افتاده و تا سال ۲۰۲۶ عقب افتاده است؛ ازاینرو هند نمیتواند انتظار تحویل سریعتر آنها را داشته باشد.
تجارت دوجانبه، بخش اصلی دستورکار نشست خواهد بود. دوره رشد سریع تجارت هند و روسیه ظاهراً به اوج خود رسیده است. اگرچه تحریمهای جدید آمریکا علیه دو شرکت بزرگ نفتی روسیه (روسنفت و لوکاویل) احتمالاً روابط انرژی هند با روسیه را به طور کامل قطع نخواهد کرد، اما بیشک کسبوکارهای هندی جهانیشده را از تعاملات جدید بازمیدارد و واردات نفت خام هند از روسیه کاهش خواهد یافت. این کاهش، روند رو به رشد تجارت دو کشور را محدود میکند. بنابراین تمرکز نشست بر گسترش نقش صادرات هند خواهد بود.
فشار ترامپ بر هند و واکنش مودی
آغاز دوره ریاستجمهوری ترامپ به مسیری ناهموار در روابط هند و آمریکا تبدیل شده است. هرچند دهلینو تلاش کرد بسیاری از خواستههای ترامپ را برآورده کند – از افزایش خرید انرژی و سلاحهای آمریکایی گرفته تا امتیازات تجاری – اما این انعطاف مانع از اعمال تعرفههای سنگین روز لیبریشن Liberation Day tariffs بر کالاهای هندی نشد. پس از آن نیز ترامپ با ورود به مناقشه هند–پاکستان و ادعای نقشآفرینی در آتشبس دو کشور، دردسر تازهای ایجاد کرد. ادعاهای مکرر او درباره میانجیگری میان دهلی و اسلامآباد، بارها از سوی هند رد شد.
از سوی دیگر، چون مذاکرات آمریکا و روسیه درباره پایان جنگ اوکراین پیشرفتی نداشت، واشنگتن به سراغ نزدیکترین شرکای اقتصادی مسکو رفت تا فشار را بر روسیه افزایش دهد. نتیجه این شد که هند نیز وارد برنامه تحریمهای مرتبط با روسیه شد و مجموعهای از تعرفههای ۵۰ درصدی بر بسیاری از کالاهای هندی اعمال گردید. این اقدامات بر بخشهایی چون کشاورزی، خودرو، آلومینیوم و فولاد، صنایع مس و نساجی هند اثر گذاشته است.
حل این مشکل برای دهلینو دو مرحله دارد:
۱. مذاکره بر سر توافق تجاری که بتواند نارضایتی آمریکا از عدم توازن تجاری و نبود دسترسی به بازار هند را کاهش دهد، بدون اینکه به تولیدکنندگان داخلی هند آسیب بزند؛
۲. کاهش واردات نفت از روسیه به شکلی که به منافع ملی هند لطمه نزند.
گزارشها نشان میدهد که مذاکرات تجاری آمریکا و هند در مسیر خوبی قرار دارد و فاز نخست نزدیک به نهایی شدن است.
با ادامه تلاشهای ترامپ برای وادار کردن روسیه به پایان جنگ اوکراین، احتمالاً کنگره آمریکا قوانینی با «تحریمهای بسیار سخت» علیه کشورهایی که با روسیه همکاری میکنند تصویب خواهد کرد.
در چند هفته اخیر، واردات نفت آمریکا توسط هند افزایش یافته است. شرکتهای نفتی دولتی هند یک قرارداد یکساله برای واردات حدود ۲.۲ میلیون تن LPG از آمریکا امضا کردهاند – معادل ۱۰ درصد کل واردات سالانه LPG هند. همزمان، واردات نفت روسیه توسط هند به دلیل نگرانی از تحریمهای ثانویه – بهویژه در میان پالایشگاههای خصوصی – رو به کاهش است.
طرح یک توافق تجاری پایان داستان نیست، زیرا موانع روسیهمحور دیگری نیز پیش روی هند و آمریکا وجود دارد. با کاهش احتمال پیشرفت در گفتوگوهای آمریکا–روسیه، هند همچنان در معرض اقدامات ضدروسی بیشتر قرار دارد. «قانون تحریم روسیه ۲۰۲۵» مکانیسمی برای اعمال تعرفههای ۵۰۰ درصدی بر کشورهایی پیشبینی میکند که «آگاهانه» نفت، گاز، اورانیوم یا محصولات پتروشیمی روسیه را خریداری یا انتقال دهند. اختیار نهایی اعمال این تحریمها با رئیسجمهور آمریکا خواهد بود، که این قانون را به نوعی «شمشیر داموکلس» بالای سر هند تبدیل میکند.
افزون بر این، در حالی که هند به دنبال توافقهای دفاعی مهم با روسیه است، خطر تحریمهای CAATSA همچنان پابرجاست و دولت ترامپ ممکن است از آن برای متوقف کردن احیای همکاریهای دفاعی هند و روسیه استفاده کند.
دیپلماسی عمومی ترامپ نیز چندین شکاف جدی در روابط دو کشور ایجاد کرده است. اظهارات تحقیرآمیز رئیسجمهور آمریکا و برخی مشاوران نزدیک او درباره هند به یک مشکل داخلی برای مودی تبدیل شده و توان او را برای پیشبرد دستورکار هند–آمریکا محدود کرده است.
ازآنجا که آمریکا همچنان شریک مهم هند در حوزههای دفاع، فناوری، تجارت و سرمایهگذاری است، تعاملات دو کشور ادامه خواهد یافت. اما جنجالهای اخیر، که در افکار عمومی هند نیز بازتاب داشته، به فرسایش اعتماد میان دو کشور منجر شده است.
در مقابل، سفر پوتین قرار است موقعیت روسیه در هند را تقویت کند. برای دهلینو، روایت «شرکای آزمودهشده در طی زمان» با روسیه اهمیت سیاسی دارد و نشان میدهد که سیاست خارجی هند پایدار و مستقل از شوکهای خارجی باقی میماند. به همین دلیل، هند همچنان در روابط با روسیه سرمایهگذاری خواهد کرد، حتی اگر بنیانهای این رابطه چندان مستحکم نباشد و موانع متعددی مانع گسترش آن شوند.
نتایج سفر پوتین به همان اندازه که پیامی به ایالات متحده خواهد بود، در داخل نیز این پیام را منتقل میکند که هند تحت فشار ترامپ عقبنشینی نخواهد کرد.
