#اختصاصی
به قلم: اکبر نوتزای، خبرنگار پاکستانی
در آمریکا، چین به دلیل نحوه برخورد با اقلیتهای مسلمان خود شهرت بدی دارد. اما در بسیاری از کشورهای مسلمان در آسیا، دیدگاهها بسیار متفاوت است. برنامههای آموزشی و تبادلات دانشجویی بخش مهمی از این مسئله است. پاکستان به عنوان یک نمونه مثالزدنی مطرح است: برآوردها نشان میدهد که در سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۸,۰۰۰ دانشجو از پاکستان در چین تحصیل کردهاند، که چین را به یکی از محبوبترین مقاصد برای دانشجویان پاکستانی تبدیل کرده است.
خلیل هاشمی، سفیر پاکستان در چین، در پکن گفت که پاکستان یکی از سه کشور برتر از نظر ارسال دانشجو به چین است. در سال ۲۰۱۸، آخرین سالی که وزارت آموزش چین آمار تعداد دانشجویان از کشورهای مختلف را منتشر کرد، کشورهای فرستنده برتر شامل کره جنوبی (۵۰,۶۰۰ دانشجو)، تایلند (۲۸,۶۰۸)، پاکستان (۲۸,۰۳۲)، هند (۲۳,۱۹۸)، و ایالات متحده (۲۰,۹۹۶) بودند.
دولت چین بورسیههای سخاوتمندانهای ارائه میدهد، اما چندین خانوادهای که با آنها صحبت کردم، گفتند که خودشان یا فرزندانشان هزینههای تحصیل در چین را، به ویژه برای مدارک پزشکی، پرداخت کردهاند. بر اساس مصاحبه با ۲۵ دانشجوی پاکستانی یا والدین آنها، سایر برنامههای محبوبی که دانشگاههای چین به دانشجویان پاکستانی ارائه میدهند شامل برنامههای زبان چینی، مهندسی و علوم کامپیوتر است. شرکتهای مشاوره تحصیلی به عنوان واسطه بین دانشجویان بالقوه و دانشگاههای چینی عمل میکنند. یکی از این شرکتها در حال حاضر یک سال تحصیلی برای مدرک پزشکی به همراه اقامتگاه را به مبلغ ۳,۰۰۰ دلار تبلیغ میکند.
آیده بلوچ، دانشجویی از استان بلوچستان در جنوب غربی پاکستان، در سال ۲۰۲۲ از شورای بورسیه چین (CSC) بورسیه دریافت کرد. او میگوید: «بورسیه من کاملاً توسط CSC تأمین میشود. برای دکترای من یک کمکهزینه ماهانه ۳,۵۰۰ یوآن (۵۰۰ دلار) فراهم میکند و تمام هزینههای من را پوشش میدهد.»
CSC در سال ۱۹۹۶ توسط وزارت آموزش چین تأسیس شد تا دانشجویان چینی را به تحصیل در خارج از کشور تشویق کند و دانشجویان و پژوهشگران خارجی را به تحصیل در چین جذب کند. این شورا طیف گستردهای از بورسیهها را ارائه میدهد. بلوچ میگوید: «برنامههای بورسیه CSC که برای دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و پژوهشگران عمومی و ارشد است، میتواند بهطور کامل یا جزئی تأمین مالی شود.»
تعداد بورسیههای موجود برای دانشجویان پاکستانی با گسترش کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) افزایش یافته است. CPEC که در رسانهها بهعنوان یک پروژه ۶۲ میلیارد دلاری شناخته میشود (در حالی که برآوردهای دولت پاکستان ارزش این پروژه را ۵۰ میلیارد دلار تخمین میزند)، یکی از محورهای اصلی ابتکار کمربند و جاده چین است.
در مصاحبهای در اسلامآباد، جیانگ زایدونگ، سفیر چین در پاکستان، گفت که دولت او مایل است در بخش آموزش به پاکستان کمک کند و اشاره کرد که سفارت چین و همچنین دولتهای فدرال و استانی پاکستان بورسیههایی برای تحصیل در چین ارائه میدهند.
پکن همچنین از ابتکارات آموزشی در خود پاکستان حمایت مالی میکند. مشهورترین این برنامهها مدارس مؤسسه کنفوسیوس است که زبان و فرهنگ چینی را آموزش میدهند. این مدارس معمولاً در دانشگاههای محلی ادغام میشوند و اغلب به بخشهای مطالعات چین در دانشگاههای میزبان تبدیل میشوند. اکنون پنج مؤسسه کنفوسیوس در پاکستان وجود دارد. بر اساس اطلاعات مؤسسه پاکستان-چین، یک سازمان مستقر در لاهور که خود را بهعنوان یک «اتاق فکر غیر دولتی، غیر حزبی و غیر سیاسی» توصیف میکند، در سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۳۰,۰۰۰ دانشجوی پاکستانی از طریق این برنامهها مشغول به تحصیل زبان چینی بودند.
علاوه بر این، دورههای دیگری نیز با حمایت دولت چین در مؤسسات آموزش حرفهای برگزار میشود. بر اساس مقالهای که در سال ۲۰۲۳ در مجله علوم انسانی و علوم اجتماعی پاکستان منتشر شد، «۹۴ مرکز در سراسر پاکستان در حال فعالیت هستند تا فرصتهای بهتری برای یادگیری زبان چینی در مناطق دورافتاده فراهم کنند.» همچنین به عنوان بخشی از کنسرسیوم دانشگاههای CPEC که در اوت ۲۰۱۷ تأسیس شد تا همکاری بین موسسات آموزش عالی چینی و پاکستانی را ارتقا دهد، مراکز مطالعات چین در دانشگاههای پاکستان ایجاد شدهاند. این کنسرسیوم در حال حاضر شامل ۲۹ دانشگاه و مؤسسه چینی و ۸۳ دانشگاه پاکستانی است. کمیسیون آموزش عالی پاکستان و انجمن آموزش عالی چین نیز مؤسسه تحقیقات آموزش عالی چین-پاکستان را تأسیس کردهاند که قرار است بهطور مشترک توسط دانشگاه ملی علوم و فناوری اسلامآباد و دانشگاه پکینگ مدیریت شود.
مقامات ارشد چینی در پاکستان میگویند که آنها میخواهند تعداد بورسیهها و تبادلات فرهنگی بین دو کشور را افزایش دهند. یانگ یوندونگ، سرکنسول چین در کراچی، پرجمعیتترین شهر پاکستان، گفت که اگرچه چین هماکنون «بورسیههای زیادی به دانشجویان پاکستانی ارائه میدهد، ما میخواهیم تعداد این بورسیهها را در آینده افزایش دهیم.»
آیده بلوچ، دانشجویی از بلوچستان، میگوید که از تحصیل در چین برای تحصیلات عالی خود خوشحال است: «چین اولین کشوری بود که وقتی به تحصیل در مقطع دکترا فکر میکردم به ذهنم رسید.» او توضیح داد که دانشگاهی که در آن تحصیل میکند، دانشگاه اقیانوسشناسی چین در شهر چینگدائو، مستقیماً زیر نظر وزارت آموزش چین است و به دلیل مطالعات اقیانوسشناسی و شیلات که او در حال تحصیل آن است، شناخته شده است. مانند چینگدائو، شهر زادگاه او، گوادر، نیز یک شهر ساحلی است و به همین دلیل در آنجا احساس راحتی میکند.
او میگوید: «در گوادر، هر وقت به بندر گوادر میرفتم و مردم چین را میدیدم، فکر میکردم که یک روز به کشورشان برای تحصیل میروم. سرانجام رؤیای من به واقعیت پیوست و اکنون در چین هستم، جایی که مردم سختکوش، فروتن و محترم هستند.»
اما همه در پاکستان رویای تحصیل در چین را ندارند.
نارضایتی محلی از پروژههای توسعهای چین در پاکستان به نارضایتی و خشونت منجر شده است. این احساسات بهویژه در استان فقیر بلوچستان در جنوب غربی، که بندر گوادر در آن قرار دارد و چین آن را بهعنوان یک قطب لجستیکی مهم برای CPEC توسعه داده است، بسیار قوی است. در آوریل ۲۰۲۲، ارتش آزادیبخش بلوچستان مسئولیت یک حمله انتحاری را در نزدیکی دروازه مؤسسه کنفوسیوس در دانشگاه کراچی بر عهده گرفت که منجر به کشته شدن سه معلم چینی و یک راننده پاکستانی شد. مهاجم که بعداً شناسایی شد، شاری بلوچ، یک معلم علوم و مادر دو فرزند بود که برای مدرک کارشناسی ارشد خود در دانشگاهی که بمبگذاری کرده بود تحصیل میکرد. در نامهای که مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت، سخنگوی ارتش آزادیبخش بلوچستان، جیاند بلوچ، گفت که «هدف قرار دادن مدیر و مسئولان مؤسسه کنفوسیوس، نماد گسترش اقتصادی، فرهنگی و سیاسی چین، برای ارسال پیامی روشن به چین بود که حضور مستقیم یا غیرمستقیم آن در بلوچستان تحمل نخواهد شد.» در زمان این حمله، مؤسسه کنفوسیوس دانشگاه کراچی بیش از ۳۰ معلم چینی و بیش از ۷,۰۰۰ دانشجوی پاکستانی داشت.
دانشجویان پاکستانی که در چین تحصیل میکنند، همیشه خاطرات خوشی از این کشور ندارند. در مصاحبههای حضوری با پژوهشگران آموزشی، حما اکرم، محمد کامران و نصیر احمد برای مقالهای که در سال ۲۰۲۰ در مجله علوم اجتماعی پاکستان منتشر شد، دانشجویان پاکستانی در چین گزارش دادند که «مشکلات غذایی، مشکلات ارتباطی، سازگاری با آب و هوا و مشکلات فیزیکی و تحصیلی» داشتهاند. یک مقاله دیگر که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد و بر اساس یک نظرسنجی از ۲۰۳ دانشجو بود، نشان داد که «دانشجویان پاکستانی تحت فشار فرهنگی قرار دارند» و تقریباً ۷۰ درصد از «تبعیض ادراک شده» یاد کردهاند.
پدر یکی از دانشجویانی که در چین تحصیل میکند و خواست نامش فاش نشود، گفت که از فرستادن پسرش به چین پشیمان است و فکر میکند باید او را در دانشگاهی در پاکستان ثبتنام میکرد.
او گفت: «ما شعار دوستی بین دو کشور را سر میدهیم، میگوییم که چین و پاکستان “برادران آهنین” هستند و دوستی ما “عمیقتر از اقیانوس” است. اما در واقع، پسرم میگوید چینیها خیلی کم در مورد پاکستان میدانند.»
چندین دانشجو و والدینشان به موضوع سرکوب مسلمانان در چین اشاره کردند. پدر یکی از دانشجویان گفت: «مسلمانان از حقوق خود در سینکیانگ و جاهای دیگر در چین محروم شدهاند.» او افزود که وقتی مسلمانان در غرب بهطور غیرانسانی مورد بدرفتاری قرار میگیرند یا از حقوق خود محروم میشوند، «ما در خیابانها اعتراض میکنیم.» اما او به این نکته اشاره کرد که «برای مسلمانان سینکیانگ اعتراضی نشده است، زیرا روابط دوستانهای بین دو کشور وجود دارد.»
یکی از دانشجویان که نخواست نامش فاش شود، گفت که در چین هیچ خبری درباره نقض حقوق مسلمانان منتشر نمیشود و چینیها به او گفتهاند که چنین گزارشهایی در رسانههای غربی «صحیح نیست.» دولت پاکستان نیز تا حد زیادی با دفاع چین از رفتار خود با اویغورها و سایر اقلیتهای مسلمان همراهی کرده است: اسلامآباد تاکنون هیچ اظهار نظری در مورد گزارشهای مستند از نقض حقوق بشر نکرده است، اما اعلام کرده که «به اصول منشور سازمان ملل از جمله احترام به استقلال سیاسی، حاکمیت و عدم مداخله در امور داخلی کشورها معتقد است» و «از تلاشهای چین برای توسعه اجتماعی و اقتصادی، هماهنگی و صلح و ثبات در سینکیانگ حمایت میکند.»
محمد، پدر یکی دیگر از دانشجویان پاکستانی که خواست فقط با نام کوچک خود شناخته شود، بهطور طنزآمیز گفت: «ما به عنوان یک ملت پاکستانی، نمیخواهیم حتی یک کلمه برای همبستگی با مسلمانان تحت ستم سینکیانگ بگوییم، زیرا میترسیم و نمیتوانیم خشم چین را تحمل کنیم.» او بهطور کنایهآمیز افزود که دوستی چین و پاکستان «بالاتر از هیمالیا، عمیقتر از اقیانوس و شیرینتر از عسل است.» او اضافه کرد: «به همین دلیل است که ما در برابر بیعدالتیهایی که به مسلمانان همکیشمان در چین روا میشود سکوت کردهایم، زیرا این دوستی [ما] میتواند مانند یک تلماسه یکشبه فرو بریزد.»
حتی احزاب سیاسی اسلامگرا و گروههای دیگر در پاکستان نیز درباره وضعیت اویغورها سکوت کردهاند. برخلاف بسیاری از کشورها در غرب، آنها نقض حقوق مسلمانان در سینکیانگ را محکوم نکردهاند. یکی از دلایل این سکوت این است که آنها نمیخواهند ارتش قدرتمند کشورشان را که رابطه استراتژیک با چین دارد، خشمگین کنند.
بسیاری از دانشجویان پاکستانی به نظر میرسد که چین را همانطور که هست پذیرفتهاند یا نگران این مسائل نیستند. محمد حبیب، که بیش از سه سال در چین تحصیل کرده و اکنون در دانشگاه بلوچستان تدریس میکند، در یک مصاحبه هنگام نوشیدن چای سبز که از چین آورده بود، گفت که جمهوری خلق چین «اکنون یکی از کشورهای مورد علاقه من است.» او اضافه کرد: «در آنجا دوستانی پیدا کردم… در چین هنگام تحصیل، به من محبت و احترام داده شد.»
آیده بلوچ نیز میگوید: «فرهنگ چینی ارزشمند و متفاوت است و مهمتر از همه، آنها سختکوش هستند. چیزی که بیش از همه دوست دارم روحیه سختکوشی آنها است.»
عبدالظاهر منگال از دانشگاه بلوچستان معتقد است که تلاشهای فرهنگی و نرمافزاری چین در پاکستان موفق بوده است. او میگوید: «دانشجویانی که از کشورهای جهان سومی که از امکانات اولیه محروم هستند، میآیند، اگر به آنها بورسیه داده شود و در آن کشور تحصیل کنند، شروع به ترویج ارزشهای کشورهایی میکنند که در آن تحصیل کردهاند.»