#اختصاصی
به قلم: ویکتوریا پانفیلووا؛ نزاویسیمایا گازتا، روسیه
در تاریخ ۲۴ اکتبر، رهبران جهان ترک در بیشکک پایتخت قرقیزستان برای نشست بعدی سازمان کشورهای ترک (OTC) گرد هم خواهند آمد. این نشست که پانزدهمین سالگرد تأسیس این سازمان را نشان می‌دهد، قرار است مهم باشد. برنامه‌ریزی شده است که شورای سران دولت‌ها و معاونان رئیس‌جمهور OTC ایجاد شود که انگیزه‌ای جدید برای همکاری به ارمغان خواهد آورد. اعضای این انجمن باید درباره گذار به یک الفبای مشترک ترک بر اساس الفبای لاتین که توسط کمیسیون کشورهای OTC تأیید شده، تصمیم بگیرند. کارشناسان احتمال می‌دهند که پس از آن، یکپارچگی زبانی نیز دنبال شود. ترکیه در اینجا نقش کلیدی ایفا می‌کند و کشورهای جهان ترک را حول خود جمع می‌کند.
سال گذشته، در نشست سران مناطق متحد کشورهای مشترک‌المنافع در ترکستان قزاقستان، رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، بر اهمیت ایجاد سریع یک الفبای واحد تأکید کرد.
او این حرکت را بخشی جدایی‌ناپذیر از اتحاد کشورهای ترک دانست و بر لزوم “اتحاد” در برابر چالش‌ها تأکید کرد.
همکاری بین کشورهای OTC بسیار فراتر از جنبه‌های فرهنگی و زبانی است. در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله انرژی، ادغام فعال مشاهده می‌شود. چهارمین نشست وزرای انرژی OTC که در ۱۶ سپتامبر در بیشکک برگزار شد، عزم کشورهای مذکور برای تضمین ثبات و پایداری عرضه انرژی را در چارچوب مفهومی توسعه جهان ترک تا سال ۲۰۴۰ تأیید کرد. شرکت‌کنندگان در نشست بر اهمیت ایجاد “کریدورهای سبز” تأکید کردند و به پیشرفت در سازماندهی انتقال انرژی بین کشورها اشاره کردند.
همکاری در حوزه امنیت نیز نزدیک‌تر می‌شود. اولین نشست شورای وزرای امور داخلی کشورهای OTC در ۶ سپتامبر در چولپون‌آتا برگزار شد. کشورهای OTC در حال انجام تمرینات نظامی مشترک و توسعه مجتمع نظامی-صنعتی هستند و ترکیه به عنوان تأمین‌کننده تجهیزات نظامی و تسلیحات برای کشورهای آسیای مرکزی نقش پیشتازی دارد.
آنکارا، در حالی که بر توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی تأکید می‌کند، در واقع از OTC برای تقویت نفوذ خود در منطقه استفاده می‌کند. گذار به یک الفبای واحد ابزاری قدرتمند خواهد بود که کار ترکیه را برای تقویت حضورش در آسیای مرکزی ساده می‌کند.
برای اجرای تغییر الفبا، اعضای OTC – آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه و ازبکستان – کمیسیون ویژه‌ای تشکیل داده‌اند که با کمک آکادمی ترک، الفبای مشترک ترک را تدوین و تأیید کرده است. اکنون این کشورها باید الفباهای ملی خود را با الفبای واحد تأییدشده هماهنگ کنند. ناظران OTC – ترکمنستان، مجارستان و جمهوری ترک قبرس شمالی – می‌توانند از قوانین تصویب‌شده توسط این سازمان به عنوان توصیه استفاده کنند.
الفبای جدید ترک که برای OTC تدوین شده است، ۳۴ حرف دارد. نِظامی جعفروف، عضو کمیسیون و رئیس دپارتمان زبان‌شناسی عمومی دانشگاه دولتی باکو، اطمینان می‌دهد که تفاوت‌های بین الفبای مشترک ترک و الفبای کشورهای عضو ناچیز است و به راحتی می‌توان آن‌ها را برطرف کرد. او تأکید کرد: “اینجا مشکل بزرگی وجود ندارد. بزرگ‌ترین مشکل این است که چه زمانی قزاق‌ها و قرقیزها به الفبای لاتین تغییر خواهند کرد.”
فرایند گذار از سیریلیک به لاتین در بسیاری از جمهوری‌های پساشوروی قبلاً به پایان رسیده است. آذربایجان و ترکمنستان در نیمه اول دهه ۱۹۹۰ سیریلیک کنار گذاشتند. ازبکستان از ژانویه ۲۰۲۳ به طور نهایی به لاتین تغییر کرده است. تا آن زمان، دو الفبا به صورت موازی در این جمهوری استفاده می‌شد.
در قزاقستان، گذار به الفبای لاتین از سال ۲۰۱۷ برنامه‌ریزی شده بود و این فرآیند قرار بود تا سال ۲۰۲۵ تکمیل شود. با این حال، رئیس‌جمهور قزاقستان، قاسم جومارت توکایف، در حالی که از این فرآیند حمایت می‌کند، توصیه می‌کند که برای جلوگیری از اشتباهات، در اجرای الفبای لاتین عجله نکنند.
فقط قرقیزستان همچنان از الفبای سیریلیک استفاده می‌کند. موضوع معرفی الفبای لاتین در این جمهوری دو بار مطرح شد – دانشمندان پیشنهاد کردند که از الفبای ترکیه ۱۹۲۸ به عنوان پایه استفاده کنند. اعضای پارلمان تصمیم گرفتند این فرآیند را تسریع کنند، اما رئیس‌جمهور صدیر جپاروف آن‌ها را متوقف کرد و گفت که کشور آماده تغییر الفبا نیست. جپاروف تأکید کرد: “بدون تضمین سطح صحیح و باسواد از مهارت در زبان رسمی در سیریلیک، نمی‌توان صحبت از گذار به الفبای لاتین کرد.”
احتمال این که همه کشورهای ترک آسیای مرکزی تا تاریخ مقرر – تا سال ۲۰۲۶ – به الفبای لاتین تغییر کنند، بسیار زیاد است. این تاریخ مهم است: این تاریخ صدمین سالگرد اولین کنگره سراسری ترک‌شناسی در باکو خواهد بود. کارشناسان معتقدند آنکارا با آن‌هایی که عقب می‌مانند “کار” خواهد کرد و برای این کار روش‌های کافی دارد.
به اعتقاد ایگور شستاکوف، مدیر مرکز ابتکارات کارشناسی اوی اوردو، “گذار به یک الفبای واحد ترک فقط یک سیستم نوشتاری نیست. اول از همه، این یک ایدئولوژی، یک سیاست، یک سطح انسانی و اجتماعی جامعه است. و در نهایت، این یک عنصر قدرت نرم است که برای آنکارا اهمیت خاصی دارد.”
به نظر او، بالون آزمایشی ترکیه در آسیای مرکزی یک اعلام بلند برای ایجاد یک ارتش “تورانی” در چارچوب اتحاد ترک بود. شستاکوف افزود: “در آن زمان آنکارا نه زمان، نه منابع مالی و نه دیگر فرصت‌های لازم را داشت. ایجاد یک ساختار شبه‌نظامی فرآیندی طولانی‌تر از ایجاد یک فضای آموزشی و اطلاعاتی واحد است. این در حوزه‌ای است که ترکیه تجربه گسترده‌ای دارد.”
اردوغان، به گفته این کارشناس، اعتماد خود را به هم‌راستایی با روند سیاست خارجی نشان می‌دهد و سیاستی سیستماتیک را در منطقه آسیای مرکزی بر اساس منافع خود و احتمالاً منافع برخی کشورهای غربی مانند ایالات متحده و بریتانیا که از سیاست تغییر الفبا حمایت کرده‌اند، بنا می‌کند.
شستاکوف معتقد است که این یک چالش جدی برای کسانی است که فکر می‌کنند زبان روسی در آسیای مرکزی پدیده‌ای پایدار است. او گفت: “واقعیت این است که ترکیه خود را به عنوان یک کشور دارای ماموریت در منطقه معرفی می‌کند. امروز، وقتی از OTC صحبت می‌کنیم، منظور ما ترکیه است. این به لطف پلتفرم OTC است که ترکیه نشان می‌دهد که یک بازیکن منطقه‌ای قدرتمند است.”
کارشناس آسیای مرکزی، سردار آیتاکوف، معتقد است که مفهوم ورود ترکیه به آسیای مرکزی در اوایل دهه ۱۹۹۰ به طور چشمگیری با آنچه تیم اردوغان در حال اجرای آن است، تفاوت دارد. در اوایل دهه ۱۹۹۰، نخست‌وزیر وقت ترکیه، تانسو چیلر، آماده بود تا “طرح مارشال” خود را برای آذربایجان و کشورهای ترک‌زبان آسیای مرکزی ارائه دهد، اما اکنون رئیس‌جمهور اردوغان انتقال انرژی و لجستیک از منطقه به اروپا را تقریباً هدف اصلی سیاست خود نسبت به کشورهای منطقه می‌بیند. این هدف تا حدودی از طریق پروژه‌های هیدروکربنی آذربایجان محقق شده است، اما انتقال گاز ترکمنستان نیز در چشم‌انداز است، همچنین زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی از آسیای مرکزی به اروپا از طریق پروژه‌های آشکارا نواستعماری مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس‌خزر و “دروازه جهانی”، که به لحاظ جغرافیایی از ترکیه عبور می‌کنند.
در عین حال، صحبت از سرمایه‌گذاری‌های جدی ترکیه در منطقه نیست؛ کسب‌وکارهای ترکیه‌ای عمدتاً بر اساس قراردادها کار می‌کنند و سرمایه‌گذاری از طرف خودشان انجام نمی‌دهند. اما اردوغان برنامه دارد که اقتصاد کشورش را از بحران بیرون بکشد، از جمله از طریق بهره‌برداری و اشکال مختلف کنترل بر منابع معدنی آسیای مرکزی.
آیتاکوف اشاره کرد که یک منبع مهم کمک به اقتصاد ترکیه، واردات نیروی کار از منطقه است. دبیرستان‌ها، مدارس و دانشگاه‌های ترکیه جوانان مستعد و با استعداد را شناسایی کرده و خروج آن‌ها از منطقه به ترکیه را تسهیل کردند، جایی که نهایتاً به نخبگان فناوری کشور پیوستند.
آیتاکوف افزود: “تمام شعارهایی که بارها درباره “وحدت فرهنگ، تاریخ و زبان” شنیده‌ایم، حتی در نگاه اول هم قابل انتقاد هستند. نام “توران بزرگ” که اغلب برای اشاره به OTC استفاده می‌شود، هیچ ارتباطی با ترک‌ها، ترکان یا OTC به‌طور کلی ندارد، به جز ترکمنستان که عجله‌ای برای تغییر وضعیت ناظر خود ندارد. در چارچوب “برابری” اعلام‌شده اعضای OTC، ترکیه روایت‌هایی را مطرح می‌کند که به‌وضوح نشان می‌دهد روابط بر اساس ایده ترکیه از آینده OTC شکل خواهد گرفت.
