#اختصاصی
ترجمه و تنظیم: پرویز قاسمی، کارشناس و پژوهشگر مسائل آسیای مرکزی؛ روسیه و قفقاز
بیش از دو دهه است که کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان به طور مداوم یک اتحاد راهبردی بر اساس ابتکارات تجاری؛ انرژی و حمل و نقل مشترک تشکیل داده‌اند. این مشارکت در سال‌های اخیر در پس زمینه تغییرات ژئوپولیتیک جهانی و تمایل کشورهای منطقه برای افزایش همکاری‌ها از طریق اجرای پروژه‌های مشترک گسترش بیشتری یافته است. سفر ۳/۳/۱۴۰۳ امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان به آذربایجان گام بعدی در این راستا بود که در جریان آن دورنمای گسترش مناسبات تجاری -اقتصادی آذربایجان و تاجیکستان مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت و چندین سند مهم دو جانبه هم به امضا رسید.
آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان از لحاظ تاریخی؛ تمدن واحدی را تشکیل می‌دهند و این منطقه امروزه از اهمیتی راهبردی در ژئوپولیتیک و اقتصاد جهان برخوردار است. یکی از بردارهای اصلی راهبرد سیاست خارجی و اقتصادی جمهوری آذربایجان در دوره اخیر؛ تقویت همکاری‌های تجاری با کشورهای آسیای مرکزی بوده است. این رویکرد استراتژیک با ابتکارات یکپارچه سازی در زمینه‌های حمل و نقل و انرژی؛ و همچنین پروژه‌های مشترک صنعتی؛ کشاورزی و تجاری (که در چارچوب سازمان کشورهای ترک همراه با ترکیه اجرا می‌شود)؛ تقویت شده است. با در نظر گرفتن شرایط نامساعد ژئوپولیتیکی سال‌های اخیر؛ نیاز به انتقال محموله‌ها – هیدروکربن‌ها؛ سوخت؛ غلات؛ کنسانتره‌های فلزی؛ کودها؛ تجهیزات؛ ماشین آلات- در امتداد کریدور میانی جایگزین چندین برابر افزایش یافته است. همه کشورهای آسیای مرکزی علاقه زیادی به توسعه این مسیر دارند؛ از جمله تاجیکستان که در تلاش برای بهبود روابط لجستیکی با جمهوری آذربایجان است و قصد دارد مسیرهای ریلی و جاده‌ای خود را در شبکه حمل و نقل کریدور میانه ادغام کند.
علیرغم اینکه تاجیکستان مرز مشترکی با آذربایجان در امتداد دریای خزر ندارد و از نظر جغرافیایی کاملا دور است؛ روابط تجاری و اقتصادی بین این دو کشور دوست در سال‌های اخیر بر اینرسی غلبه کرده و به طور مداوم در حال توسعه است.
لازم به ذکر است که چند روز قبل از سفر رسمی امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان به آذربایجان؛ همایش تجاری دو کشور (بیزنس فوروم) برگزار و بدنبال آن روزهای فرهنگی تاجیکستان در باکو آغاز گردید.
الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان در دیدار با امامعلی رحمان همتای تاجیک خود گفت:” تماس‌ها و ارتباطات سطح بالا بین آذربایجان و تاجیکستان بطور مرتب و منظم برقرار است و امروز ما به رایزنی‌ها و گفتگوها در مورد بسیاری از موضوعات مهم ادامه دادیم. امضای بیانیه مشارکت راهبردی که امروز صورت گرفت؛ یکی از مراحل مهم توسعه روابط و مناسبات آذربایجان و تاجیکستان می‌باشد. و البته یکی از موضوعات مهم ؛ همکاری در بخش حمل و نقل با در نظر گرفتن امکانات جدید زیرساخت‌های حمل و نقل و لجستیکی تاجیکستان و آذربایجان است: تشریک مساعی و هماهنگی هر چه بیشتر اقدامات در این راستا مفید و ضروری است چرا که کریدور حمل و نقل ترانس خزر روز به روز مورد اقبال و تقاضای بیشتری از سوی کشورهای اروپایی و آسیای مرکزی قرار می‌گیرد.
رئیس جمهور تاجیکستان با اشاره به اینکه در دیدار با همتای آذری‌اش؛ اسناد متعددی با ماهیت اقتصادی به امضا رسیده است؛ تاکید کرد: ” طی گفتگو با اعضای هیات‌های دو طرف؛ توجه ویژه‌ای به افزایش حجم مبادلات تجاری و گردش کالا مبذول گردید.”
دراینجا لازم است به این نکته هم اشاره و توجه کنیم که در مقایسه با سایر کشورهای آسیای مرکزی؛ حجم مبادلات تجاری آذربایجان و تاجیکستان هنوز به سطحی متناسب با ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور نرسیده است.
براساس گزارش کمیته دولتی گمرک جهموری آذربایجان؛ حجم مبادلات تجاری آذربایجان و تاجیکستان؛ در سال۲۰۲۳ میلادی بالغ بر ۶ میلیلون و ۱۲۷ هزار دلار بوده که تقریبا سه درصد بیشتر از رقم سال قبل است. با این وجود؛ درسه ماهه اول سالجاری؛ پویایی روابط تجارت دو کشور به طرز محسوسی افزایش یافته است. گردش مالی تجاری از یک میلیون و چهارصدهزار دلار فراتر رفته که تقریبا ۴۰ درصد بیشتر از دوره مشابه در سال گذشته است.
به منظور گسترش مداوم مبادلات تجاری و ایجاد همکاری های سرمایه گذاری؛ باکو و دوشنبه در سال‌های اخیر تعدادی پروژه‌های مشترک را در بخش انرژی و همچنین صنایع نفت و آلومینیوم طراحی و شروع به اجرا کرده اند و تماس‌های جدیدی در زمینه‌های صنایع سبک ؛ حمل و نقل؛ مخابرات؛ کشاورزی و تامین مالی برقرار شده است. تعاملات تجاری فیمابین همچنین در چارچوب پلتفرم‌های منطقه‌ای – برنامه ویژه سازمان ملل متحد برای اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی ( SPECA )- نیز در حال گسترش است: به عنوان مثال در نوامبر سال۲۰۲۳ در چارچوب هفته برنامه ویژه سازمان ملل برای اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی در باکو؛ دوکشور توافق کردند همکاری‌ها در بخش حمل و نقل و انرژی را سرعت بخشند.
الهام علی‌اف در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با امامعلی رحمان گفت: ” امروز چارچوبی قانونی برای همکاری‌های دوجانبه براساس حدود ۸۰ توافقنامه تنظیم شده است که حوزه‌های مختلف تعامل و همکاری را در بر می‌گیرد. به ویژه در جریان اجلاس تجاری آذربایجان – تاجیکستان (بیزنس فوروم) که در ۲۰ می‌سال جاری در باکو برگزار شد؛ این دو کشور در حدود ۱۲ قرارداد جدید را امضا کردند که عمدتا با هدف گسترش همکاری‌های صنعتی بین باکو و دوشنبه بوده است. ما به تفصیل موضوعات همکاری‌ها و تعاملات اقتصادی را مورد بحث و بررسی قرار دادیم و در کنار بیانیه مشارکت استراتژیک؛ ۱۲ سند دیگر را امروز امضا کردیم که برخی از انها البته قبلا امضا شده بودند. این به طور قابل توجهی چارچوب حقوقی روابط ما را تقویت می‌کند”.
علی‌اف همچنین اظهارداشت به ویژه در سفر رئیس جمهور تاجیکستان توافقاتی در مورد تعدادی از زمینه‌های مهم در مسیر تجاری به دست آمد. دراینجا مناسب است به یادداشت تفاهم بین وزارت توسعه دیجیتال و حمل و نقل آذربایجان و وزارت صنعت و فناوری‌های نوین تاجیکستان و همچنین موافقت نامه‌های بین دولتی همکاری در زمینه حمایت از مالکیت صنعتی ؛ همکاری در حوزه تجارت دیجیتالی؛ همکاری در زمینه حفاظت از اطلاعات فنی اشاره نمایم”.
میکائیل جباراف وزیر اقتصاد جمهوری آذربایجان نیز در خصوص همکاری‌های تجاری کشورش با تاجیکستان گفت: ” آذربایجان وتاجیکستان پتانسیل اجرای پروژه‌های مشترک در حوزه صنایع سبک؛ شیمایی و معدنی را دارند. خوشه‌های صنعتی در آذربایجان فرصت عالی دیگری برای گسترش تلاش‌های مشترک است. به ویژه مهم ترین نتیجه و دستاورد این بیزنس فوروم برگزار شده، انعقاد یادداشت تفاهم بین کارخانه ذوب آلومینیم تاجیکستان TALCO OJSC و AZERALUMINUM OJSC بود. بر اساس این قرارداد؛ آذربایجان به جذب منابع مالی برای بازسازی شرکت تالکو کمک خواهد کرد. همچنین صادرات آلومینا آذربایجان به تاجیکستان و متقابلا تامین آلومینیم؛ کرایولیت و فلوراید آلومینیم از تاجیکستان درنظر گرفته شده است”.
به نوبه خود؛ برخی شرکت‌های آذری و تاجیکی و آژانس‌های دولتی تخصصی برای همکاری در زمینه کشت پنبه؛ فرآوری پنبه خام؛ ساماندهی تولید نساجی و همچنین فراوری بذر پنبه و صادرات روغن پنبه به توافق رسیدند. باکو و دوشنبه در زمینه دیجیتالی کردن کشاورزی و معرفی فناوری‌های پیشرفته کشاورزی همکاری خواهند کرد. تبادل تجربه و دانش در زمینه متالورژی آهنی و غیر آهنی و همچنین در بخش‌های معدنی و بانکی برنامه ریزی شده است.
توسعه روابط دو جانبه در بخش تفریحی نیز در مذاکرات طرف‌های ذیربط تاجیکی و آذری از نظرها دور نمانده بود. از ماه می‌سال ۲۰۲۳؛ پروازهای منظمی بین باکو و دوشنبه راه‌اندازی شده است. پیش بینی می‌شود درسالجاری میلادی هم یک پرواز اضافی بین پایتخت‌ها راه‌اندازی شود و این به گسترش روابط گردشگری؛ فرهنگی و بشردوستانه کمک خواهد کرد.
امامعلی رحمان رئیس جمهورتاجیکستان در جمع بندی نتایج همایش تجاری دو کشور(بیزنس فوروم) در باکو گفت: ” آذربایجان دوست و شریک قابل اعتماد تاجیکستان است و امروز تصمیمی تاریخی گرفتیم که روابط بین دولتی ما را به سطح مشارکت استراتژیک رساند“.
وی همچنین تاکید کرد که مجموع قراردادها و توافقات تجاری امضا شده در حاشیه این مجمع بیش از ۷۰۰ میلیون دلار بوده است. همچنین توافقاتی در خصوص توسعه رویکردهای جدید برای گسترش دامنه کالاهای صادراتی دو کشور حاصل شد که به گسترش حجم تجارت دو جانبه کمک خواهد کرد.
ملاحظات:
- امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان درست چندساعت پس از سفر به ایران در روز پنج شنبه مورخه ۳ خرداد و ادای احترام به پیکیر شهید رئیسی و هیات همراه ایشان در سالن اجلاس سران؛ به باکو رفت و ضمن دیدار با همتای آذری‌اش ؛ اسناد همکاری‌های فیمابین از جمله بیانیه مشارکت راهبردی را امضا نمود.
- روابط و مناسبات کشورهای آسیای مرکزی با جمهوری آذربایجان بطور فزاینده‌ای رو به گسترش است. کمتر از دو هفته پیش بود که رئیس جمهور قرقیزستان نیز به باکو سفر و اسناد همکاری متعددی در این سفر به امضا رسید. برخی کارشناسان قرقیزی؛ جمهوری آذربایجان را به عنوان یک متحد استراتژیک در اوراسیا می‌دانند و اعلام می‌کنند سیاست‌ها و دستاوردهای این کشور قفقازی می‌تواند بهترین الگو برای دولتمردان قرقیز باشد.
- جمهوری آذربایجان در چارچوب سیاست جذب سرمایه گذاری خارجی و بازسازی سرزمین‌های تازه آزاد شده‌اش از اشغال ارامنه در قره باغ و یحتمل بر اساس توافقات اعلام نشده در ساختار کشورهای ترک زبان؛ برخی کشورهای آسیای مرکزی از این جمع را نیز وارد این گود کرده است که به نوبه خود قابل تامل و تحلیل است. احداث مدارس متوسطه با حمایت و مشارکت مالی قزاقستان و ازبکستان در منطقه فیضولی و کلنگ زنی احداث مدرسه متوسطه توسط رئیس جمهور قرقیزستان در روستای خیدیرلی آغدام را می‌توان از جمله یکی از فاکت‌ها و شواهد عینی این گفته برشمرد.
