#اختصاصی
به قلم: دکتر شهرام پیرانی
در اجلاس سران گروه ۲۰ که در ۹ سپتامبر سال جاری در هندوستان برگزار گردید، حاضران خبر از یک طرح کریدوری جدید مربوط به مسیر ترانزیتی بین هند- خاورمیانه و اروپا دادند. پیشتر و در سال ۲۰۲۱ در راستای همکاری های مشترک ایالات متحده آمریکا، هند، رژیم صهیونیستی و امارات متحده عربی، نیزمذاکراتی درارتباط با راه اندازی چنین کریدوری شده بود. اسرائیل که سال ها برای اجرای پروژه خط آهن ارتباطی با کشورهای عربی تلاش نموده بود، استقبال فراوانی از این پروژه نمود. در ادامه کاخ سفید سعی کرد تا عربستان را نیز مجاب به ورود به این پروژه کند و در نهایت و پس از کش و قوس های فراوان، در اجلاس سران گروه ۲۰ خبر از شروع مذاکرات برای شروع عملیات ساخت و راه اندازی پروژه مذکور شد.
این پروژه مورد استقبال فراوان سران بلندپایه رژیم صهیونیستی قرار گرفت . نشریه عبری” تایمزآو” در گزارشی دراینرابطه و به نقل از یکی از دستیاران ارشد” جو بایدن”، رئیسجمهور آمریکا، اعلام کرد که نام اسرائیل نیز در طرح کریدوری هند – خاورمیانه – اروپا گنجانده شده است. از همان ابتدای مطرحشدن این پروژه، بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده بودند که این طرح کریدوری در وهله نخست توسط آمریکا و در راستای مقابله با طرح ترانزیتی” یک کمربند – یک راه” چین مطرح شده است. برخی نیز همانند”فوزی العشماوی”، دیپلمات اسبق مصری، هدف از طرح مذکور را در راستای تلاش واشنگتن و تلآویو برای تسریع روند عادیسازی روابط کشورهای عربی و در رأس آنها عربستان با اسرائیل ارزیابی میکردند؛ بهویژه آنکه از چند هفته قبل از اعلان این طرح، صحبتهایی پیرامون امضای قرارداد سازش میان ریاض و تلآویو مطرح شده بود و در همین زمینه عربستان میزبان یک هیئت اعزامی از رژیم صهیونیستی بود.
جدا از موارد ذکرشده، هدف کریدور اقتصادی هند – خاورمیانه – اروپا که بهاختصار” آیمک” نامیده میشود، ایجاد یک مسیر تجاری پیوسته باهدف اتصال هند، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اردن، اسرائیل و در نهایت اروپا است. این پروژه یک کریدور حملونقل چندوجهی است که سواحل غربی هند را از طریق خطوط دریایی به بندر جبلعامل امارات و از آنجا از طریق خطوط ریلی شبهجزیره عربستان به اردن و در نهایت به بندر حیفا در اسرائیل متصل میکند. قرار است کالاها از بندر حیفا به بندر پیرئوس یونان و از آنجا از طریق خطوط ریلی، زمینی و دریایی به سایر کشورهای اروپایی منتقل گردد.
بنا به گفته یکی از نمایندگان کمیسیون اروپا، این طرح علاوه بر تسریع نقلوانتقال کالا در این مناطق، بر پیشرفت زیرساختهای انرژی، تسهیل تولید و حمل هیدروژن سبز سازگار با محیط به همه کشورهای شرکتکننده تمرکز خواهد نمود. بهعنوان بخشی از این طرح، پیشبینیهایی برای بهبود ارتباطات از راه دور و اتصال داده از طریق استقرار یک کابل جدید زیر دریا که کل منطقه را به هم متصل میکند، وجود دارد. بنا به گفته مقامات آمریکایی و اروپایی این کریدور زمان تجارت بین هند و اروپا را ۴۰ درصد کاهش می دهد.
چالشهای پیش روی پروژه آیمک
از زمان مطرحشدن این پروژه، بسیاری از صاحبنظران بر این عقیده بودند که این پروژه برای اجرایی شده با چالشهای متعددی مواجه است. کشورهای مختلفی همچون ایران، مصر و ترکیه از همان ابتدا با این پروژه مخالف بودند. از سوی دیگر تنوع شدید سیستمهای سیاسی کشورهای شرکتکننده در این پروژه میتواند سرمنشأ چالشهای عظیمی برای این پروژه باشد؛ زیرا وجود ایدئولوژیها و ارزشهای سیاسی مختلف میتواند اجرای کارآمد این پروژه را متوقف کند و احتمالاً میان ذینفعان شکاف اندازد. علاوه بر موارد ذکر شده، تضمین امنیت و پایداری در تمامی کشورهای شرکتکننده در این کریدور، یک چالش حیاتی است. افزون بر آن، چندوجهی بودن این کریدور حمل کالا از یک نقطه بهوسیله کشتی و تخلیه آن در بنادر و انتقال مجدد آن از طریق خطوط ریلی و زمینی همه از عواملی هستند که جذابیتهای این کریدور برای تجار و سرمایهگذاران را کمرنگتر مینماید.
منطقه بستر عبور این کریدور مستعد انواع تهدیدات امنیتی از جمله تروریسم، تنش و ناپایداریهای سیاسی است. تنشهایی همچون کشمکش میان هند و پاکستان، تنشهای طویلالمدت میان اعراب و اسرائیل، وجود انواع گروههای تروریستی در منطقه و رقابتهای برخی قدرتهای منطقهای و فرامنطقهای در محیط پرتنش خاورمیانه، همه از عواملی هستند که امنیت پروژه مذکور را با چالشهای جدی مواجه میسازند.
تأثیر جنگ غزه بر آینده پروژه آیمک
پس از آغاز درگیریهای نظامی میان حماس و رژیم حاکم بر اسرائیل در ۷ اکتبر سال جاری ، به نظر می رسد که تکمیل و عملیاتی شدن این پروژه به مراتب سخت تر از گذشته باشد. بنا به گفته پژوهشگران اندیشکده ابتکار تحقیقات جهانی، درگیری های اخیر میان حماس و رژیم صهیونیستی ممکن است منجر به تاخیر یا توقف اجرایی شدن کریدور هند- خاورمیانه- اروپا گردد.در حالیکه پیامدهای فوری این نبرد محدود به رژیم صهیونیستی و غزه می شود، نمی توان به سادگی از تاثیرات بلند مدت و دامنه دار آن بر سراسر خاورمیانه چشم پوشید. طولانی شدن جنگ در نوار غزه می تواند چشم انداز پروسه عادی سازی عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی را که در زمره محورهای این کریدور هستند، با چالش جدی مواجه سازد. شایان ذکر است که گرچه به لحاظ تاریخی عربستان و اسرائیل هیچ گونه روابط دیپلماتیک رسمی با هم نداشته اند، با این حال در سال های اخیرشواهدی ازتلاش های طرفین برای بهبود روابط دوجانبه به چشم می خورد. ماه گذشته” محمدبن سلمان”، ولیعهد عربستان، در مصاحبه ای که با فاکس نیوز انجام داد، خبر از روند روبه رشدعادی سازی روابط عربستان و اسرائیل داد؛ با این حال پس از شروع در گیری ها عربستان نیز همسو با افکار عمومی جهان عرب، اسرائیل را مورد حمله قرار داد و بر اساس برخی گزارشات منتشر شده، مقامات بلندپایه عربستان دستور توقف مذاکرات سه جانبه میان این کشور با ایالات متحده و رژیم صهیونیستی برای عادی سازی روابط میان عربستان و رژیم صهیونیستی را داده اند. با توجه به موارد ذکرشده، جنگ غزه می تواند روند عادی سازی روابط رژیم اسرائیل و عربستان را متوقف نموده و در نتیجه با توقف همکاری های دوجانبه، روند اجرا و تکمیل پروژه هایی همچون آیمک نیز کند یا متوقف می گردد.
علاوهبرآن در نتیجه این حملات جو عمومی بسیاری از کشورهای عربی همانند اردن، بحرین و امارات که با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار نمودهاند، نیز بر علیه اسرائیل و همسو با فلسطینیها بود و در بسیاری از این کشورها تظاهرات گستردهای بر علیه رژیم صهیونیستی صورت پذیرفت. حتی مقامات بلندپایه بسیاری از کشورهای ذکر شده نیز حملات اسرائیل به غزه را محکوم و خواستار توقف این حملات شدند. به طور مثال ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن، خبر از حمایت بیدریغ از فلسطین و آرمان عادلانه آن تا تحقق حقوق کامل ملت فلسطین خبر داد. به نظر میرسد که در صورت تداوم حملات اسرائیل به نوار غزه، بسیاری از کشورهای عربی نیز در جهت رضایت افکار عمومی جهان عرب سعی در کاهش یا قطع مناسبات اقتصادی – سیاسی خود با رژیم صهیونیستی خواهند نمود و در نتیجه آن بسیاری از پروژههای همکاری مشترک همچون آیمک نیز متوقف یا کند خواهند گردید.
دومین تأثیر نبرد غزه نیز مرتبط با ناامن شدن مسیرهای عبوری این ترانزیت از اسرائیل است. همان گونه که واضح است، امنیت تأثیر مهمی بر افزایش سرمایهگذاری و جذب سرمایه در بسیاری از نقاط مختلف دنیا دارد. شعلهورشدن جنگ باعث افزایش ناامنی در مسیرهای ترانزیتی و بهتبع آن کاهش حملونقل از آن مسیرها میگردد. بندر حیفا در اسرائیل نقشی کلیدی در پروژه آیمک دارد. از سوی دیگر این کریدور از مسیر باریکی بین کرانه باختری و نوار غزه عبور خواهد نمود و در بهترین حالت تنها ۲۵ کیلومتر از نوار غزه فاصله دارد. عملیات غزه و لغو بسیاری از پروازها و عملیات حملونقل در سراسر سرزمینهای اشغالی، باعث تردید بسیاری از شرکتهای سرمایهگذاری در سراسر دنیا نسبت به امنیت این مسیر شد. پس از شروع درگیریها، قیمت نفت در جهان افزایش یافت، تقاضای جهانی طلا اوج گرفت و سهام بسیاری از شرکتهای معتبر دنیا کاهش بیسابقهای را تجربه نمود. به طور مثال سهام شرکتهای راهآهن و کشتیرانی هند به دلیل ترس از تأثیر جنگ بر برنامه هند برای ساخت راهآهن در مسیر کریدور هند – خاورمیانه، ۵ تا ۶ درصد افت داشت. از سوی دیگر سهام آدانی پورت که مالک بندر حیفا در سرزمینهای اشغالی است و نیز سهام شرکتهای کشتیرانی اسرائیل در حدود ۵ درصد سقوط کردند.
جمعبندی و نتیجهگیری
به نظر میرسد که بهرغم تبلیغات فراوانی که در مورد مزایای پروژه کریدوری هند – خاورمیانه – اروپا شده است، موانع فراوانی بر سر راه آن وجود دارد. واقعیت این است که در شرایط کنونی به دلیل مزایای فراوان، بیش از ۸۰ درصد حملونقل کالا در سراسر جهان توسط حملونقل دریایی صورت میپذیرد. عمدهترین مزایای حمل کالا با کشتی، ارزانبودن و توان حمل مقادیر زیاد کالا توسط آن است. همین امر باعث میگردد که جز در موارد معدود، چندان از مسیرهای زمینی و ریلی همچون کریدور آیمک استفاده نگردد. از طرف دیگر وجود عواملی همچون چندوجهی بودن، ناامنیهای موجود بر سر مسیرهای عبوری این کریدور، تعدد کشورهای موجود در این پروژه و عدم امکان هماهنگی میان آنها و بسیاری از عوامل دیگر باعث کاهش جذابیت آن برای کشورهای مختلف میشود. افزون بر موارد ذکر شده، درگیریهای اخیر میان نیروهای مقاومت فلسطینی و رژیم اسرائیل که با اجرای عملیات طوفان الاقصی کلید خورد، پروژه کریدور اقتصادی آیمک را با تهدیدات جدی مواجه میکند یا حداقل مانع از برنامه زمانبندیشده اجرای آن میشود، زیرا شواهد حاکی از تداوم درگیریها برای مدت طولانی است. در مجموع میتوان گفت که افزون بر موانع و چالشهای قبلی، بحران غزه باعث گردید تا امکان ساخت و بهرهبرداری از این کریدور را بسیار سختتر از قبل گردد.
