بررسی عملکرد صنعت خودروسازی ترکیه در سال ۲۰۲۳

#اختصاصی

به قلم: توحید نژاداسد، کارشناسی ارشد مطالعات ترکیه، دانشگاه تهران

اهمیت صنعت خودروسازی برای کشور در حال توسعه‌ای همچون ترکیه بسیار زیاد است چرا که این صنعت طی چندین سال متمادی بیشترین سهم از صادرات ترکیه را در میان سایر صنایع به خود اختصاص داده است. شناخت و آنالیز این صنعت برای کشوری همانند ایران که دارای صنایع خودروسازی است و از عدم کیفیت مناسب و ناکارآمدی این صنعت رنج می‌برد، حائز اهمیت خواهد بود. فقدان بررسی‌هایی که بتواند به طور جزئی‌تری این صنعت ترکیه را زیر ذره‌بین قرار دهد در سالیان اخیر وجود داشته است. این نوشتار چنین هدفی را دنبال می‌کند تا بلکه بتواند اندکی شناخت ما را نسبت به اصلی‌ترین صنعت صادراتی ترکیه افزایش دهد.

مطالب این نوشتار از گزارش انجمن صنعت خودروسازی ترکیه(OSD) ، داده‌های اتحادیه توزیع کنندگان خودرو ترکیه (ODMD) و همچنین اطلاعات ارائه شده در وبسایت تولیدکنندگان ترکیه‌ای تهیه شده است.

طبق آمار گزارش شده، در سال ۲۰۲۳ کل تولید این صنعت در ترکیه، ۱ میلیون و ۵۲۵ هزار و۹۶۳ دستگاه بوده است. از این میزان ۱ میلیون و ۴۶۸ هزار و ۳۹۳ دستگاه (معادل ۹۶٫۲۳ درصد) مربوط به تولید وسایل نقلیه (سبک، نیمه سنگین و سنگین) و۵۷ هزار و ۵۷۰ دستگاه (معادل ۳٫۷۷ درصد) سهم تولید تراکتور بوده است. تولید وسایل نقلیه ۸٫۶ درصد و تولید تراکتور هم ۱۶٫۲ درصد افزایش را نسبت به سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد. در این سال خودروی سواری ۹۵۲,۶۶۷ دستگاه، مینی‌بوس ۵۰,۹۴۱ ، میدی‌بوس‌ ۴,۶۶۴، اتوبوس ۱۰,۸۶۲، انواع تریلی، کامیون وکامیونت نیز ۴۴۹,۲۵۹ دستگاه تولید گشته است.

سهم خودروهای سواری وارد شده به ترکیه از بازار خوروهای سواری ترکیه در سال ۲۰۲۳، ۶۷٫۸۷ درصد بوده که نسبت به سال‌های ۲۰۲۲ (با ۶۱ درصد) و ۲۰۲۱ (با ۵۹٫۸ درصد) افزایش داشته است. این میزان سهم از بازار از سال ۲۰۱۷ به این سمت بی‌سابقه بوده است.

در سال ۲۰۲۳، حجم کل بازار خودروی ترکیه ۱ میلیون و ۲۸۳ هزار و۹۵۲ دستگاه بوده است. اشاره شد که کل تولید داخلی این صنعت ۱,۴۶۸,۳۹۳ دستگاه (بدون بخش تراکتورسازی) بوده است. ترکیه در این سال ۸۱۵,۶۹۳ دستگاه وسیله نقلیه وارد و در عین حال ۱,۰۱۸,۲۴۷ دستگاه نیز صادر کرده است. داده‌های کامل‌تر را در جدول شماره ۱ مشاهده می‌کنید.

جدول شماره ۱: میزان تولید، حجم بازار، صادرات، واردات بخش خودروسازی ترکیه در دو سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳

همانگونه که از جدول بالا مشخص است، واردات این وسایل نشان از افزایش ۷۹٫۶ درصدی نسبت به سال قبل از آن دارد. سهم واردات از بازار این بخش هم افزایش داشته است. با وجود افزایش ۴٫۹۶ درصدی در تعداد محصولات صادراتی، ارزش محصولات صادراتی اما ۱۳٫۳ درصد افزایش داشته است. این نکته مثبتی برای اقتصاد ترکیه است که توانسته ارزآوری بیشتری نسبت به اقزایش صادراتش بدست آورد.

با توجه به این داده‌ها واضح است که صنعت خودروسازی ترکیه یک صنعت صادرات محور بوده که بیش از دو سوم تولیداتش را صادر می‌کند. سهم تولید داخل در بازار نیز کاهش محسوسی داشته است. این بدلیل افزایش میزان تقاضا برای وسائل نقلیه وارداتی بوده است. از این میزان صادراتی که در جدول شماره ۱ آمده است، سهم صنایع اصلی (تولید خودرو) از صادرات ۲۱,۶۱۱,۸۰۴,۳۷۵٫۵۷ دلار و سهم صنایع فرعی (قطعه‌سازی) ۱۴,۰۸۵,۷۵۷,۳۴۱٫۴ دلار بوده است. این میزان به تفکیک نوع محصول در جدول شماره ۲ آمده است:

جدول شماره ۲: ارزش صادرات صنعت خودروسازی به تفکیک نوع محصول (به دلار)

طبق جدول بالا صنعت قطعه‌سازی ترکیه در سال ۲۰۲۳، ۳۹٫۴۶ درصد از کل ارزش صادرات را به خود اختصاص داده است. فقط در دو مورد از موارد بالا شاهد کاهش صادرات هستیم؛ لاستیک و باتری خودرو.

ارزش کل صادرات این بخش که به میزان حدودی ۳۵٫۷ میلیارد دلار رسیده است، یک رکورد تاریخی برای ترکیه و این بخش به حساب می‌آید. یکی از بخش های جالب توجه در جدول بالا، عملکرد خوب بخش اتوبوس سازی ترکیه است که افزایشی ۴۸٫۹ درصدی را در این سال تجربه کرده است.

اگر بخواهیم به تفکیک تولید کنندگان صادرات این صنعت را بررسی کنیم، جدول شماره ۳ به کمک ما خواهد آمد. در این جدول تولید کنندگان و صادرکنندگان مستقر در ترکیه به همراه تعداد محصولات صادراتیشان در دو سال اخیر را مشاهده می‌کنید.

جدول شماره ۳: میزان صادرات وسایل نقلیه برحسب تولید کننده در ترکیه طی دو سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳

از جمله شرکت‌هایی که نقش مهمی در صادرات خودرویی ترکیه ایفا می‌کنند، فورد اوتوسان، هیوندای آسان، تویوتا و اویاک رنو را می‌توان نام برد که صادرات و ظرفیت تولید بالایی دارند. مجموع صادرات این چهار خودروساز معادل ۹۰ درصد از کل صادرات خودرویی ترکیه است. فورد اتوسان که در رتبه نخست صادرکنندگان این بخش قرار دارد به تنهایی سهمی ۳۰ درصدی از صادرات را به خود اختصاص داده است. در ادامه توضیح مختصری راجع به تولید کنندگان مهم این صنعت در ترکیه آمده است.

– تولیدات شرکت آنادولو ایسوزو (Anadolu Isuzu) در سال ۱۹۶۶ آغاز شد و هم اکنون تحت لیسانس برند ایسوزو (ISUZU) به تولید وسایل نقلیه می‌پردازد. ۵۳٫۵۵ درصد از سهام این خودروساز در اختیار گروه آنادولو(Anadolu Grubu)، ۱۶٫۹۹ درصد در اختیار ایسوزو (ISUZU) ژاپن، ۱۲٫۷۵ درصد در اختیار ایتاچو(Itochu) ژاپن، ۱۵ درصد در عرضه عمومی و ۱٫۷ درصد در اختیار دیگر افراد و نهادها است. به این ترتیب سهم سرمایه خارجی در این خودروساز ۲۹٫۷۴ درصد است.

– خطاط تراکتور (HATTAT TRAKTÖR)، از سال ۲۰۰۲ تولید خود را آغاز کرده و هم اکنون تحت برند خود (HATTAT) و برند والترا (VALTRA) فنلاند به تولید تراکتور مشغول است. تراکتورهای تولیدی این شرکت قدرتی بین ۵۰ تا ۱۱۳ اسب بخار داشته و به بیش از ۸۰ کشور جهان صادر می‌شوند.

– شرکت توگ (Togg) که اولین و تنها خودروساز ملی ترکیه محسوب می‌شود، در سال ۲۰۱۸ تاسیس شده و خود را بیش از یک خودروساز، یک شرکت فناوری معرفی می‌کند. تمرکز این شرکت تولید خودروهای الکتریکی است و فعلا یک خودرو در کلاس C-SUV در سبد محصولات خود دارد که تا پایان سال ۲۰۲۳، ۱۹ هزار و ۵۸۳ دستگاه از این خودرو را به خریداران تحویل داده است. اما با همین محصول در رتبه نخست فروش خودروهای الکتریکی ترکیه ایستاده است.

– تویوتا (TOYOTA) در ترکیه در سال ۱۹۹۴ اقدام به تاسیس واحد تولیدی‌ای نمود که ۹۰ درصد سهام آن در اختیار تویوتا موتور اروپا (Toyota Motor Europe) و ۱۰ درصد نیز در اختیار میتسویی (Mitsui) ژاپن قرار دارد. تعداد کارکنان این شرکت بیش از ۵۰۰۰ هزار نفر بوده و دو مدل تویوتا کرولا (Corolla) و سی اچ آر (C-HR) را تولید و صادر می‌کند.

– مان (MAN) تولید کننده اتوبوس و کامیون آلمانی، در سال ۱۹۶۶ اولین کارخانه خود را در ترکیه و در استانبول تاسیس کرد که به تولید کامیون می‌پرداخت. هم اکنون مان در ترکیه فقط یک واحد تولیدی و آنهم در آنکارا دارد که به تولید اتوبوس و کامیون مشغول است.

– تمسا (TEMSA) که ۵۰ درصد از سهامش در اختیار هولدینگ سابانجی (Sabancı Holding) و ۵۰ درصد دیگر هم در اختیار شرکت اشکودا (Škoda Transportation) قرار دارد، در سال ۱۹۶۸ تاسیس شد. این شرکت به تولید اتوبوس، میدی‌بوس و مینی‌بوس می‌پردازد که به تازگی تولید اتوبوس‌های الکتریکی را نیز آغاز کرده است.

– فورد اتوسان (FORD OTOSAN) شرکتی است که ۴۱ درصد از سهام آن در اختیار هولدینگ قوچ (Koç Holding)، ۴۱ درصد در اختیار فورد (Ford Motor Company) آمریکا قرار داشته و ۱۸ درصد نیز در بصورت عمومی عرضه شده است. این خودرو ساز به تولید ون و کامیون با برند فورد می‌پردازد.

– دفتر مرکزی هیوندای آسان (HYUNDAI ASSAN) در استانبول واقع شده است. ۷۰ درصد مالکیت این شرکت متعلق به هیوندای (Hyundai Motor Company) کره جنوبی است و ۳۰ درصد نیز به هولدینگ کیبار (Kibar Holding) تعلق دارد. این خودروساز که برای بیش از ۲۵۰۰ نفر فرصت شغلی ایجاد کرده، ۹۶ درصد از تولیداتش را به ۴۵ کشور مختلف جهان صادر می‌کند.

– مرسدس بنز در ترکیه در کارخانه آق‌سارای (Aksaray Kamyon Fabrikası) به تولید کامیون و در کارخانه خوش‌دره (Hoşdere Otobüs Fabrikası) به تولید اتوبوس تحت مجموعه مرسدس بنز ترک (M. BENZ TÜRK) مشغول است. این شرکت در کارخانه اتوبوس‌سازی خوش‌دره، واحد تحقیق و توسعه (R&D) نیز دارد که در سال ۲۰۰۹ تاسیس شده است.

– دومین صادرکننده مهم خودرو در ترکیه (از لحاظ تعداد) شرکت اویاک رنو(OYAK RENAULT) است که در استان بورسا (Bursa) مشغول فعالیت است. ۵۱ درصد از مالکیت آن در اختیار رنو(Renault) فرانسه و ۴۹ درصد نیز متعلق به شرکت اویاک (OYAK) است. تعداد کارکنان آن نیز بیش از ۶۰۰۰ نفر گزارش شده است.

– توفاش (TOFAŞ) که در سال ۱۹۶۸ توسط وهبی قوچ (Vehbi Koç) بنیانگذار هولدینگ قوچ (Koç Holding) تاسیس شد، به تولید خودروهای فیات (FIAT) و سایر برندهای مجموعه استلانتیس (Stellantis) مشغول است. ۳۷٫۸ درصد از سهام آن متعلق به هولدینگ قوچ، ۳۷٫۸ درصد دیگر متعلق به مجموعه استلانتیس و ۲۴٫۴ درصد باقیمانده هم در بورس استانبول عرضه شده است.

– کارسان (KARSAN) که در سال ۱۹۶۶ توسط هولدینگ قوچ تاسیس شد، در سال ۱۹۹۸ ازطرف هولدینگ قیراچا (Kıraça Holding) خریداری شد و از آن زمان زیر نظر این مجموعه فعالیت می‌کند. این شرکت در حوزه تولید اتوبوس، میدی‌بوس و مینی‌بوس فعال است و توانسته ورود قدرتمندی به حوزه تولید ناوگان حمل و نقل الکتریکی داشته باشد و صادرات ۴۲۸ دستگاهی را در سال ۲۰۲۳ به ثبت برساند.

– اتوکار (OTOKAR) برندی که شاید با نام خودروهای زرهی و نظامی‌اش شناخته شده باشد، نیز زیر مجموعه‌ای از هولدینگ قوچ است. این شرکت به در زمینه تولید کامیون، کامیونت، مینی‌بوس، اتوبوس، خودروهای زرهی و نفربرهای نظامی سابقه طولانی‌ دارد. تاسیس این شرکت به سال ۱۹۶۳ باز می‌گردد که به عنوان اولین تولیدکننده اتوبوس در ترکیه آغاز به کار کرد.

– ترک تراکتور (TÜRK TRAKTÖR) که ۲۵ درصد سهامش در بورس در حال معامله بوده و مابقی سهام (۷۵ درصد) بصورت مساوی در اختیار هولدینگ قوچ و سی‌ان‌اچ اینداستریال (CNH Industrial) ایتالیا قرار دارد، در سال ۱۹۵۵ در راستای کمک‌های مارشال ایالات متحده آمریکا در آنکارا تاسیس شد. این شرکت بزرگترین تولیدکننده تراکتور در ترکیه محسوب می‌شود.