به قلم: ایگور سوبوتین
در دومین سالگرد آغاز عملیات تهاجمی گسترده در افغانستان که منجر به سقوط حکومت اشرف غنی شد، جنبش تندرو طالبان با تهدیدات نظامی در حال تغییر مواجه میشود.
جبهه مقاومت ملی افغانستان که یکی از “برندترین” پروژههای ضد طالبان است، وارد مرحله یک بحران داخلی آشکار شده است که همراه با نارضایتی انباشته از استراتژی مدیریتی رهبر خود، احمد مسعود پسر است. برخی ناظران داخلی نسبت به احتمال زیاد انشعاب در راس سازمان که از دو سال پیش جنگ چریکی را علیه طالبان آغاز کرده است، هشدار میدهند.
در برابر این پس زمینه، یک پتانسیل درگیری جدی در روابط دوجانبه بین کابل و اسلام آباد در حال شکلگیری است. پاکستان همسایه خود را به پناه دادن به اعضای گروه تحریک طالبان پاکستان(TTP) متهم میکند. در طول دو سال گذشته، ستیزه جویان TTP به طور قابل توجهی تعداد حملات تروریستی را در پاکستان افزایش دادهاند، به گونهای که مقامات این کشور مجبور شدند همسایه خود را به گلوله باران فرامرزی تهدید کنند تا تحریک طالبان پاکستان را از بین ببرند.
در این شرایط، شاخه افغانستانی گروه دولت اسلامی (داعش) که از سال گذشته بدون هیچ مانع جدی تهدیدی را علیه این کشور ایجاد کرده است، حمله به منطقه دیپلماتیک کابل و حتی شکار نمایندگان رژیم طالبان در ردههای مختلف را در دستور کار خود قرار داده است.
بی اعتمادی به شورشیان
تناقضات درون جبهه ملی مقاومت افغانستان با استعفای معترضانه صبغت الله احمدی نماینده رسمی آن که در شبکههای اجتماعی تصمیم خود را با نارضایتی از غصب قدرت در این سازمان توضیح داد، آشکار شد. منابع در این جبهه بعداً خروج بیشتر پرسنل را رد نکردند، با این حال، آنها انگیزه این امر را تغییر استراتژی “هم در ارتباط با انجام عملیات نظامی علیه طالبان در داخل افغانستان و هم در ارتباط با توسعه ارتباطات بینالمللی جبهه ملی مقاومت افغانستان” توصیف کردند. ” به گفته آنها، احمد مسعود پسر ظاهراً تصمیم به خلاصی از گروه نفوذ، “طرفدار تعامل اولویتدار با کشورهای غربی” و گسترش کانالهای ارتباطی “با جامعه سیاسی، کارشناسی و رسانهای در روسیه و چین” گرفته است.
اما دلایلی وجود دارد که باور کنیم دلایل تلفات پرسنل ممکن است عمیقتر باشد. در پایان ماه مارس، تمیم عاصی، معاون سابق وزیر دفاع افغانستان در امور استراتژیک و سیاسی، که در بریتانیا زندگی میکند، به نقل از خبرچینان “موثق”، مسعود و خانواده اش را متهم به اختلاس و برگرداندن کمکهای اهدا شده برای تأمین نیازهای جنگجویان جبهه ملی مقاومت افغانستان به آمریکا و اروپا کرد. عاصی مدعی شد که «احمد مسعود، عموها و خواهرزادههایش این جبهه را به یک تجارت خانوادگی و یک سندیکای جنایی تبدیل کردهاند. این سودجویان جنگ حق ندارند خواستار آزادی افغانستان شوند. آنها منزوی هستند، فاقد مشروعیت هستند، اعتبار و محبوبیت انبوه کمی دارند.»
عاصی بدون هیچ مدرکی اظهار داشت که رسواییهای فساد در داخل جبهه ملی مقاومت افغانستان به حدی گسترده بود که مورد توجه مقامات تاجیکستان قرار گرفت، جایی که به عنوان مرکز نمایندگان سیاسی مقاومت افغانستان در نظر گرفته میشود. در همین راستا، این مقام سابق مدعی شد، دوشنبه شروع به بررسی گزینه بستن دفاتر این گروه در قلمرو خود و انتقال ساختمانهای سفارت و کنسولگری افغانستان به رژیم طالبان کرد. به گفته عاصی، مقامات روسیه و ایران که علیرغم امتناع از به رسمیت شناختن وضعیت “امارت اسلامی” از قبل، تماسهای دیپلماتیک با طالبان برقرار کردهاند، ظاهراً تاجیکستان را در مورد اجتناب ناپذیر بودن چنین سناریویی متقاعد کردهاند.
در این زمینه، منابع رسانهای غربی پیشبینی میکنند که در آینده قابل پیشبینی جبهه ملی مقاومت افغانستان که به گفته خود مسعود، ۴ تا ۵ هزار جنگجو در شش ولایت شمال شرق افغانستان در اختیار دارد، با انشعاب مواجه شود.
مسئله پاکستان
وضعیت نگران کننده ای در روابط کابل و اسلام آباد به وجود آمده است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح پاکستان (PIPS) در گزارش امنیتی سالانه خود، در سال ۲۰۲۲ تعداد حملات تروریستی انجام شده توسط شبه نظامیان تحریک طالبان پاکستان نسبت به سال قبل ۲۷ درصد افزایش یافته است. به گفته محققان در این مدت ۲۶۲ حمله در این کشور صورت گرفته که ۴۱۹ کشته و ۷۳۴ زخمی بر جای گذاشته است که نسبت به سال قبل ۲۵ درصد افزایش تلفات را میتوان مشاهده کرد. تحلیلگران PIPS تاکید میکنند که این امر طالبان پاکستانی را به “موضوع آزار دهنده اصلی” در ارتباطات بین اسلام آباد و کابل تبدیل میکند.
در واقع، این موضوع تداوم پویش منفی در پس زمینه پیروزی نظامی پر هیاهوی طالبان در سال ۲۰۲۱ است. سال گذشته PIPS ثبت کرد که تعداد حملات تروریستی در کشور ۵۱ درصد افزایش یافته است. در آن زمان، تحلیلگران به صراحت این وضعیت را با تأثیر بسیج تسخیر کابل مرتبط میدانستند.
محققان در همان زمان پیشنهاد کردند: “رژیم طالبان از اقدام قاطع علیه تحریک طالبان پاکستان، احتمالا به عنوان بخشی از استراتژی خود برای گرفتن امتیاز از پاکستان اجتناب میکند.” از طرف دیگر، دولت پاکستان از طالبان برای برقراری تماس و آشتی با تحریک طالبان پاکستان درخواست کمک کرده است، اما به نظر میرسد که این نیرنگ کارساز نیست.
این که تلاش اسلام آباد برای میانجیگری کابل به ثمر ننشست، با باظهاراتی از سوی خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان نشان داده شد. وی در گفتگو با خبرنگاران گفت که در سفر ماه فوریه خود به کابل، تلاش کرده است تا مقامات طالبان را متقاعد کند که از استفاده از خاک افغانستان برای طراحی و انجام حملات به پاکستان جلوگیری کنند. آصف تاکید کرد: اگر این کار انجام نشود در مقطعی مجبور به انجام اقداماتی خواهیم شد. ما باید به آنها ضربه بزنیم زیرا نمیتوانیم این وضعیت را برای مدت طولانی تحمل کنیم.
فعالیت داعش
حادترین مشکل برای دولت طالبان فعالیت شاخه ولایت خراسان داعش است که اولویتهای آن در ماههای اخیر شامل حملات به نمایندگیهای دیپلماتیک فعال در کابل بوده است. بر اساس گزارش سازمان ملل، سفارتهای چین، هند و ایران است – دولتهایی که در همکاری با کابل به اصل عمل گرایی پایبند هستند، اهداف عمده شاخه ولایت خراسان داعش که ۶۰۰۰ شبه نظامی در منطقه دارد، هستند. به گفته سازمان ملل، ایده حمله به دیپلماتها توسط جهادیها به عنوان ابزاری برای توقف اجباری تماسهای دوجانبه بین طالبان و دولتهای منطقه تلقی میشود.
به احتمال زیاد افزایش خطرات یکی از مهمترین دلایلی بود که عربستان سعودی در اوایل سال جاری تصمیم گرفت در یک سناریوی اضطراری نمایندگان خود را از کابل خارج کند، هرچند که فرضیات متعددی در مورد انگیزههای خروج ناگهانی کارکنان دیپلماتیک عربستان وجود دارد. روایتهایی در مورد اعتراض احتمالی ریاض به اقدامات بازدارنده رژیم طالبان در زمینه آموزش زنان مطرح میشود و همچنین اینکه موضوع بهینهسازی حضور دیپلماتیک عربستان سعودی در پایتخت، واکنشی به تقویت گروه نفوذ در درون طالبان که طرفدار کاهش حداکثری فاصله با ایران به ضرر کیفیت تماس با کشورهای دیگر است.
یکی از ویژگیهای بارز افزایش فعالیت داعش در افغانستان، تهدید مجدد برای نمایندگان عالی رتبه رژیم طالبان است. در ماه مارس، این گروه مسئولیت ترور والی ولایت بلخ را بر عهده گرفت. درست یک روز قبل، آنها خودرو رئیس اداره آب ولایت هرات را مورد حمله قرار دادند و در اواسط ماه مارس، تندروها از سوءقصد نافرجام علیه والی ولسوالی شیرزاد در ولایت ننگرهار، پایگاه سابق پیروان داعش خبر دادند. کارشناسان رد نمیکنند که موج سوءقصدها یکی از راههای انتقام از کابل به خاطر حملاتی است که در اوایل سال جاری علیه فرماندهان کلیدی داعش انجام شد و همچنین ابزاری برای ایجاد وحدت در صفوف مبارزان خودی است.
تهدید فراملی
علیرغم تمایل محققان غربی برای معرفی فعالیت جبهه ملی مقاومت افغانستان به عنوان یک “تهدید داخلی واقعی” برای حاکمیت طالبان، بحران تصویر، حفظ پتانسیل نظامی-سیاسی این سازمان را با تردید مواجه میکند، به ویژه اگر در نظر بگیریم که این سازمان به حمایتهای خارجی وابسته است. یکپارچگی شهرت بینالمللی برای احمد مسعود اولویت دارد.
ظاهرا رسوایی در مورد روشهای مدیریتی وی و خروج بیشتر پرسنل از جبهه مقاومت، که مقامات آن را به عنوان یک روند میشناسند، انگیزههای بیشتری را برای خط تبلیغاتی دولت طالبان فراهم میکند تا تواناییهای نظامی مخالفان خود را کم رنگ کند. در عین حال، باید توجه داشت که این جبهه یکی از ۲۲ گروه مقاومت نظامی است که مأموریت کمکرسانی سازمان ملل در افغانستان برشمرده است.
در این زمینه، موضوع تحریک طالبان پاکستان و ولایت خراسان داعش اظهارات مقامات طالبان را در مورد کنترل اوضاع امنیتی زیر سوال میبرد. اگر مانور آزادانه ستیزه جویان پاکستانی به روابط همسایگان لطمه بزند، دامنه فعالیت حامیان داعش سیاست خارجی کابل را در کل تهدید میکند. علیرغم عدم تمایل جامعه جهانی به دادن امتیاز به طالبان در مورد مسئله شناسایی، برخی از کشورها مایلند کانالهای دیپلماتیک خود را با طالبان حفظ کنند. این واقعیت که عربستان سعودی برای بازگرداندن سطح حضور در کابل عجله ندارد، نشان دهنده نزدیکی داعش به هدف خود برای ایجاد فاصله بین طالبان و جهان خارج است.
***
ممکن است موضوع مقاومت مسلحانه در برابر طالبان به تدریج در پسزمینه محو شود، و توجه بیشتر بر مشکل خطر حامیان افغان داعش متمرکز شود. قابلیتهای رو به رشد آنها در حال حاضر بازیگران جهانی را به فکر تبدیل ولایت خراسان داعش به یک تهدید فراملی ملموس میاندازد. این واقعیت که ستیزه جویان در سپتامبر ۲۰۲۲ به اطراف سفارت روسیه در کابل حمله کردند، موجب شده است که مسکو با هوشیاری بیشتری توانایی مقامات افغانستان برای کنترل اوضاع امنیتی را مورد ارزیابی قرار دهند. اگر داعش در سال ۲۰۲۳ به حمله به منطقه دیپلماتیک پایتخت ادامه دهد، این موضوع به طور قابل توجهی فضا را برای ژستهای حسن نیت روسیه در مورد وضعیت طالبان تنگ خواهد کرد.
