#اختصاصی
به قلم: حیدر عیسایف؛ اوراسیانت
در شامگاه ۷ دسامبر، ارمنستان و آذربایجان بیانیه مشترک غیرمنتظره‌ای صادر کردند، اولین بیانیه در نوع خود که امضای هیچ یک از میانجیگران فعال در روند صلح بین این دو را نداشت. بر اساس این بیانیه، ارمنستان و آذربایجان “در این دیدگاه مشترک هستند که شانس تاریخی برای دستیابی به صلح مورد انتظار در منطقه وجود دارد.”
در این بیانیه آمده است: «دو کشور مجدداً بر قصد خود برای عادی سازی روابط و دستیابی به معاهده صلح بر اساس احترام به اصول حاکمیت و تمامیت ارضی تأکید می کنند».
این بیانیه می‌افزاید: در پی مذاکرات بین ریاست جمهوری آذربایجان و دفتر نخست وزیر جمهوری ارمنستان، توافقی در خصوص برداشتن گام های ملموس در جهت اعتمادسازی بین دو کشور به دست آمده است.
در این بیانیه توافقنامه مبادله ۳۲ نظامی ارمنی بازداشت شده با ۲ نظامی آذربایجانی “بر اساس ارزش‌های انسان دوستی و به عنوان یک ژست حسن نیت” اعلام شده است.
تمامی مبادلات شناخته شده زندانیان در گذشته با تلاش میانجی ها صورت گرفته است.
در این بیانیه همچنین حمایت ارمنستان از پیشنهاد آذربایجان برای میزبانی بیست و نهمین نشست کنفرانس اعضا (COP29) کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی، با انصراف از نامزدی خود، اعلام شده است. در مقابل، آذربایجان از نامزدی ارمنستان برای عضویت در دفتر COP گروه اروپای شرقی حمایت می‌کند. این اولین باری است که دو کشور به طور علنی از رهبری یکدیگر در مجامع بین‌المللی حمایت می‌کنند.
از زمان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰، مذاکرات صلح ارمنستان و آذربایجان در دو مسیر جداگانه، یکی با میانجیگری روسیه و دیگری با میانجیگری اتحادیه اروپا و ایالات متحده انجام شده است.
روند صلح به ویژه پس از تسلط کامل باکو در ماه سپتامبر بر قره باغ کوهستانی، سرزمینی که برای بیش از ۳۰ سال مرکز مناقشه بین دو کشور بود، تقریباً متوقف شده بود.
پس از آن، به نظر می‌رسید که دیگر هیچ مانعی برای دستیابی به معاهده صلح بین دو کشور وجود نداشته باشد، به طوری که دولت ارمنستان در قره باغ کوهستانی شروع به انحلال خود کرد و ارمنستان این سرزمین را به عنوان بخشی از آذربایجان پذیرفت. با این حال، طرفین همچنان به اختلافات خود ادامه دادند و آذربایجان به دلیل نارضایتی جدید خود از میانجیگری کشورهای غربی، به طور مداوم مذاکرات صلح را نادیده گرفت.
در ماه نوامبر، وزارت خارجه ارمنستان گزارش داد که آخرین پیشنهاد خود را برای توافق صلح به طرف آذربایجان ارسال کرده است.
در ۶ دسامبر، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، در سخنرانی در یک مجمع در باکو، دریافت آن را تایید کرد و گفت که دولتش به زودی پاسخ خواهد داد، اما همچنین از تاخیر ارمنستان در ارتباط گیری شکایت کرد.
وی تاکید کرد: “این یک سند حداکثر شش تا هفت صفحه با کمتر از ۲۰ بند است. بنابراین برای چنین سند کوچکی، ارمنستان ۷۰ روز زمان نیاز داشت تا به ما پاسخ دهد. و آنها تنها پس از افشای علنی وزیر امور خارجه آذربایجان به آن پاسخ دادند.”
“ببینید، ما دو ماه است که منتظریم. چرا پاسخ نمی‌دهید؟ پس این نشان می‌دهد که طرفی که روند را به تاخیر می اندازد آذربایجان نیست، ارمنستان است. چرا تاخیر کردند؟ تصمیم خودشان است یا دوستان جدیدشان در برخی از پایتخت‌های اروپایی به آنها توصیه کرده‌اند. نمی‌دانم، فقط می‌توانم شک کنم.»
این توافق مورد استقبال اتحادیه اروپا، آمریکا و روسیه قرار گرفت و ناظران آن را تاریخی و امیدوارکننده می‌دانند.
زائور شیریف، تحلیلگر گروه بین المللی بحران در شبکه X می نویسد: «مهمتر از همه، این نشان می‌دهد که باکو و ایروان می‌توانند به توافق برسند، و امید به مذاکرات بیشتر و شاید حتی در نهایت، توافق صلح و عادی سازی روابط بین دو کشور است.
برخی از تحلیلگران، چه در ارمنستان و چه در آذربایجان، مشکوک بودند که میانجیگری در پشت پرده صورت گرفته است، به ویژه از زمانی که این بیانیه یک روز پس از دیدار جیمز اوبراین، دستیار وزیر امور خارجه آمریکا با علی‌اف در باکو منتشر شد.
سوسی تاتیکیان، دیپلمات سابق ارمنی، در X حدس زد که ممکن است “دیپلماسی قوی میانجیگری و شاتل شخص ثالث وجود داشته باشد، اما ترجیح داد برای نجات چهره علی‌اف در پشت صحنه بماند.”
شاهین جعفرلی، تحلیلگر سیاسی مستقر در باکو، در فیس بوک نوشت: «تردیدی وجود ندارد که هم این توافق و هم تصمیم برای برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری [در آذربایجان] به سفر هیئت آمریکایی مرتبط است».
با این حال، او همچنان خاطرنشان کرد که بیانیه مشترک و اقدامات اعتمادسازی مورد توافق “از لحاظ تاریخی مهم است و با هدف آماده کردن زمینه های واقعی برای صلح است”.
