#اختصاصی
به قلم: مهدی نوری چورتی؛ دانشجوی دکترای مطالعات روسیه و پژوهشگر میهمان ایراس
تحریمهای کلان اقتصادی
در آغاز جنگ، ایالات متحده گروهی از تحریمهای مالی بیسابقه را اعمال کرد، از جمله ممنوعیت معاملات با بزرگترین بانکهای دولتی روسیه، ممنوعیت تجارت اوراق قرضه دولتی روسیه، محدود کردن توانایی وام دادن به شرکتهای بزرگ روسی، مسدود کردن بانکهای کلیدی از سیستم پیامرسانی مالی سوئیفت و مسدود کردن ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه.
با این حال، تا سال ۲۰۲۲، این گروه از تحریمها عموماً در دستیابی به نتیجه مطلوب – فروپاشی اقتصاد روسیه – ناموفق بودند. این تحریمها با مازاد حساب جاری روسیه از درآمدهای انرژی که در بحبوحه قیمتهای بالای جهانی کالاها و سقوط واردات ناشی از تحریمها افزایش یافته است، جبران شد. اقدامات دیگری نیز انجام شده است. کرملین کنترلهای سرمایه ای سختگیرانه ای را اعمال کرد، از جمله ممنوعیت روسها از انتقال ارز به خارج از کشور. بانک مرکزی روسیه به طور موقت نرخ بهره را به ۲۰ درصد افزایش داد و صادرکنندگان روسی مجبور شدند ۸۰ درصد از درآمد ارز خارجی خود را به روبل بفروشند. در نتیجه، روسیه موفق به تثبیت و حتی تقویت روبل شد. متعاقباً، تا پایان بهار ۲۰۲۲، روبل به عنوان بهترین ارز در جهان ظاهر شد و انتظارات اصلی کارشناسان تحریم را شکست داد.
با این حال، در سال ۲۰۲۳، بعید است که شرایط اقتصاد کلان برای روسیه همچنان مساعد باشد. انتظار میرود تحریمهای انرژی ضربه بزرگی وارد کرده باشد. در اوایل دسامبر سال ۲۰۲۲، اروپا تحریمی را علیه محمولههای دریایی نفت خام اورال روسیه و همچنین سقف قیمتی ۶۰ دلاری در هر بشکه برای خرید نفت اعمال کرد که توسط گروه ۷ و استرالیا تصویب شد. سقف قیمت، بیمهگران کشتیرانی عمدتاً غربی را ملزم میکرد که فقط به خرید نفت روسیه زیر سطح قیمت تعیینشده خدمات بدهند. پیش از آن اتحادیه اروپا نیز زغال سنگ روسیه را تحریم کرده بود. در فوریه ۲۰۲۳، این امر با ممنوعیت محصولات نفتی پالایش شده روسیه، از جمله سوخت جت و دیزل همراه شد.
معرفی تحریم نفت و سقف قیمت بلافاصله شروع به تأثیرگذاری کرد. حتی قبل از اعمال این اقدامات، نفت خام اورال با تخفیفی بالاتر از حد معمول معامله میشد (احتمالاً منعکس کننده انتظار بازار از محدودیتهای آتی). پس از اعمال تحریم نفتی و سقف قیمتی، قیمت نفت خام اورال کاهش بیشتری را آغاز کرد و روبل (که ارتباط تنگاتنگی با نفت روسیه دارد) نیز شروع به تضعیف کرد. در ماه دسامبر، ارزش نفت خام اورال تقریباً ۳۰ درصد کاهش یافت، زیرا تخفیف قیمت آن در مقایسه با نفت خام برنت به تقریباً ۴۰ درصد افزایش یافت. در حالی که عوامل دیگری مانند هوای غیرمعمول گرم در اروپا نیز نقش داشتهاند، محدودیتهای جدید انرژی تاکنون در نهادینه کردن تخفیفهای عمیق برای نفت روسیه موفق بوده است. بر اساس برخی برآوردها، ماه اول تحریم و سقف قیمت نفت برای مسکو حدود ۱۶۰ میلیون یورو (۱۷۲ میلیون دلار) در روز هزینه داشت یا حدود ۱۷ درصد کاهش در درآمد روسیه از صادرات سوخت فسیلی. این امر درآمدهای انرژی کشور را به پایین ترین سطح از آگوست ۲۰۲۰ رساند. به دنبال آن کاهش سریع درآمدهای مالیاتی نفت و گاز در اوایل سال ۲۰۲۳ رخ داد که منجر به بزرگترین کسری بودجه از زمان بحران سال ۱۹۹۸ شد.
روسیه برای مقابله با اثرات تحریمهای انرژی، محمولههای نفتی خود به آسیا را افزایش داده است، که بر اساس برخی تخمینها اکنون حدود سه چهارم نفتی است که قبلا به اروپا ارسال میشد. به عنوان مثال، در دوره قبل از حمله از ژانویه ۲۰۲۱ تا فوریه ۲۰۲۲، واردات دریایی چین از روسیه به طور متوسط حدود ۵۹۰۰۰۰ بشکه در روز بود، در حالی که در دوره پس از حمله تا دسامبر ۲۰۲۲، آنها به طور متوسط حدود ۸۵۷۰۰۰ بشکه در روز بودند. افزایش ۲۶۷۰۰۰ بشکه در روز یا حدود ۴۵ درصد. با این حال، بعید است آسیا به عنوان یک جایگزین کامل برای حجم نفتی که روسیه به اروپا ارسال میکرد، باشد. تانکرها علاوه بر زمان طولانیتری برای ارسال (حدود یک ماه برای حمل نفت به هند و تنها چند روز به روتردام یا جنوا)، باید از مجموعهای از تنگناها عبور کنند، یعنی تنگههای دانمارک، تنگه جبل الطارق ، تنگه بسفر، کانال سوئز، و تنگه باب المندب – که در آن خطر تاخیر وجود دارد. در نتیجه، حمل نفت به آسیا ممکن است هزینه اضافی حداقل ۱۰ دلار در هر بشکه ایجاد کند.
بنابراین برخی از ناظران بر این باورند که خرید نفت خام چین و هند احتمالاً برای جبران کاهش محمولهها به اروپا (که ۷۵ درصد صادرات گاز روسیه و ۵۵ درصد صادرات نفت روسیه را قبل از جنگ تشکیل میداد) کاهش خواهد داد. تحریم اخیر اروپا بر فرآوردههای نفتی پالایش شده روسیه ممکن است این وضعیت را تشدید کند، زیرا کشورهای آسیایی تقاضای بالایی برای این محصولات ندارند. برخی برآوردها کاهش ۱۵ درصدی محصولات نفتی پالایش شده روسیه را در سال ۲۰۲۳ پیشبینی میکنند. بر اساس برآوردهای الکساندر ایساکوف، اقتصاددان بلومبرگ اکونومیکس، از دست دادن نیمی از صادرات فعلی محصولات نفتی اتحادیه اروپا ممکن است حدود ۸ میلیارد دلار در سال برای روسیه هزینه داشته باشد.
صنعت فلزات روسیه نیز با مشکلات مشابهی مواجه است. با عدم دسترسی به اتحادیه اروپا، جایی که روسیه سالانه ۴٫۵ میلیون تن فولاد صادر میکرد. تولیدکنندگان روسی اکنون باید مقاصد جدیدی پیدا کنند، اغلب دورتر، و دیگر حق بیمه قیمتی دریافت نمی کنند. بر اساس برخی برآوردها، تولیدکنندگان فلزات روسیه سالانه ۵٫۷ میلیارد دلار از این محدودیتها ضرر میکنند. تا پایان سال ۲۰۲۲، مناطقی با صنایع خودروسازی، مهندسی و متالورژیک توسعه یافته، کاهش شدید درآمدها را گزارش کردند.
علی رغم تحریمها، کسری بودجه روسیه احتمالا قابل مدیریت خواهد بود و حتی اگر مخارج دفاعی روسیه به ۵ درصد تولید ناخالص داخلی برسد، روسیه همچنان منابعی برای تامین مالی جنگ خود در اوکراین خواهد داشت. بنابراین، اینکه تحریمها واقعاً چه معنایی برای آینده روسیه خواهند داشت، هنوز جای بحث دارد. آیا کرملین درگیر خواهد شد؟ آیا مردم روسیه به پذیرش جنگ و هزینههای مالی و انسانی مرتبط با آن ادامه خواهند داد؟
نتیجه گیری
با شروع جنگ روسیه با اوکراین تحریمهای بی سابقه ای علیه دولت روسیه توسط متحدان غربی اوکراین اعمال شد. این تحریمها افراد، موسسات، نهادها و بخشهای دیگر را تحت تاثیر قرار داده است. این تحریمها از یک طرف تاثیرات منفی خود را بر برخی افراد، صنایع دفاعی، هوایی، پزشکی، ماشین سازی، انرژی و برخی بخشهای دیگر گذاشته است. با این وجود، این گروه از تحریمها عموماً در دستیابی به نتیجه مطلوب – فروپاشی اقتصاد روسیه – ناموفق بودند. کرملین کنترلهای سرمایه ای سختگیرانه ای را اعمال کرد، از جمله ممنوعیت روسها از انتقال ارز به خارج از کشور. بانک مرکزی روسیه به طور موقت نرخ بهره را به ۲۰ درصد افزایش داد و صادرکنندگان روسی مجبور شدند ۸۰ درصد از درآمد ارز خارجی خود را به روبل بفروشند. در نتیجه، روسیه موفق به تثبیت و حتی تقویت روبل شد. متعاقباً، تا پایان بهار ۲۰۲۲، روبل به عنوان بهترین ارز در جهان ظاهر شد و انتظارات اصلی کارشناسان تحریم را شکست داد.
