به قلم: آناتولی کومراکوف
نیکلای شولگینوف، وزیر انرژی، در پی نتایج کمیسیون بین دولتی همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین دو کشور که در پایان هفته جاری در اسلام آباد برگزار شد، گفت: تا پایان مارس ۲۰۲۳، روسیه و پاکستان قصد دارند بر سر موضوع تامین نفت و گاز از روسیه به توافق برسند. یک محرک جدید برای ایجاد تجارت با پاکستان، محدودیت قیمت جدید محصولات نفتی روسیه توسط اتحادیه غربی خواهد بود.
دستیابی به توافقات اصولی در مورد جزئیات فنی ضروری است، اما به طور کلی، فدراسیون روسیه و پاکستان توافق کردند که تجارت و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و همکاری در ارتباطات و حمل و نقل، آموزش عالی، صنعت، بخش مالی و بانکی، گمرک، کشاورزی، علم و فناوری، فناوری اطلاعات را گسترش دهند.
ایاز صدیق وزیر فدرال امور اقتصادی پاکستان از فدراسیون روسیه (هیئت متشکل از حدود ۱۰۰ نفر) دعوت کرد تا در پروژه‌های دولت فدرال و ایالتی پاکستان شرکت کند. در سال ۲۰۲۳، یک برنامه همکاری جامع باید تدوین شود. شولگینوف، وزیر انرژی روسیه گفت که این کشور قصد دارد پیشنهادهای خود را در مورد پروژه‌های صنعت برق در پاکستان ارائه دهد. می‌توان در مورد مشارکت در نوسازی و ساخت نیروگاه‌های برق آبی و حرارتی صحبت کرد.
مصدق مالک، وزیر انرژی پاکستان معتقد است که روسیه می‌تواند تا ۳۵ درصد از کل واردات نفت به این کشور را تامین کند، که معادل حدود ۳،۴ میلیون تن در سال است. طبق گزارش‌ها، پرداخت به روپیه پاکستان انجام خواهد شد. شولگینوف گفت که روشهای “نوآورانه” انجام تجارت نیز مورد بحث قرار گرفته است که یکی از آنها می‌تواند مبادله کالا، یعنی مبادله مستقیم کالا باشد.
«تامین نفت و فرآورده‌های نفتی به معنای دستیابی به توافق در زمینه بیمه، پرداخت و حمل و نقل است. شولگینوف گفت: این موضوعات در مرحله نهایی توافق است، تفاهم وجود دارد که می‌توانیم بر سر چنین شرایطی به توافق برسیم و مهمتر از همه، تمایل طرف پاکستانی برای کمک به این توافق‌ها وجود دارد.
شولگینوف در دیدار با نخست وزیر شهباز شریف درباره پروژه‌های امیدوارکننده برای ساخت تاسیسات انرژی و شبکه انتقال گاز بحث و گفتگو کرد. اکنون در پاکستان با مشارکت روسیه خط لوله گاز پاکستان و تاپی به طول ۱۷۳۵ کیلومتر از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند در دست ساخت است. اولین مورد پیوند زیرساخت‌های دریافت گاز طبیعی مایع در بنادر جنوب کشور با نیروگاه‌ها و مصرف کنندگان صنعتی شمال است. طول آن بیش از ۱،۱ هزار کیلومتر و ظرفیت آن بیش از ۱۶ میلیارد متر مکعب خواهد بود. این پروژه قرار بود در سال ۲۰۱۶ آغاز شود، اما بارها از جمله به دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه به تعویق افتاد. در پاییز سال ۲۰۲۲، معاون نخست وزیر الکساندر نواک از آغاز ساخت و ساز در آینده نزدیک خبر داد، اما تا کنون انجام نشده است.
تولید گاز طبیعی پاکستان در سال ۲۰۲۱ بالغ بر۳۲،۷ میلیارد متر مکعب و مصرف ۴۴،۸ میلیارد متر مکعب بوده است. این تفاوت با واردات به صورت گاز طبیعی مایع (LNG) پوشش داده شد. شولگینوف معتقد است که تامین LNG از گازپروم روسیه و NOVATEK از پایان سال ۲۰۲۳ کاملاً امکان پذیر است.
خط لوله گاز تاپی از میدان ترکمن گالکینیش آغاز می‌شود و از طریق شهرهای هرات و قندهار افغانستان و سپس از طریق کویته و ملتان پاکستان به شهر فضیلکا در غرب هند می‌رسد.
ساخت خط لوله گاز در پایان سال ۲۰۱۵ در خاک ترکمنستان آغاز شد. کارشناسان بر این باورند که خط لوله گاز به عشق آباد اجازه می‌دهد تا صادرات گاز خود را متنوع کند و کابل برای حل فوری‌ترین مشکلات اجتماعی خود بودجه آن را تامین خواهد کرد. اسلام آباد و دهلی نیز می‌توانند شکاف انرژی را پوشش دهند. ضمیر کابلوف، نماینده ویژه رئیس جمهور فدراسیون روسیه در امور افغانستان، رئیس اداره دوم آسیا در وزارت امور خارجه گفت که روسیه در صورت ارائه چنین پیشنهادی از سوی شرکا در تاپی شرکت خواهد کرد.
ادامه مسیر از طریق افغانستان (قرار است خط لوله در اینجا به طول۷۷۴ کیلومتر باشد) برای مدت طولانی در بحبوحه درگیری در این کشور و حضور نیروهای آمریکایی فقط یک خیال به نظر می‌رسید، اما اکنون پس از انتشار یک بیانیه در شامگاه شنبه توسط طالبان (یک سازمان تروریستی ممنوعه در روسیه) که کشور را کنترل می‌کند، امیدواری حاصل شده است. این کشور قول داده است که نیروهای ویژه ای را برای تضمین امنیت تاپی ایجاد کند.
دولت طالبان گفت که کشور کاملاً امن است و این پروژه را اکنون بیش از هر زمان دیگری قابل اجرا می‌کند. در صورت لزوم، امارت اسلامی آماده تشکیل یک نیروی ویژه برای حفاظت از پروژه است. امارت اسلامی افغانستان بازسازی کشور و احیای زیرساخت‌های اقتصادی آن را مسئولیت خود می‌داند و معتقد است که رونق سیاسی، امنیتی و اقتصادی منطقه مسئولیت مشترک کشورهای عضو است.
فشار تحریم‌ها در غرب باعث می‌شود روسیه کمتر به خطراتی که هنوز در مسیر جنوب باقی مانده است، توجه کند. پروژه‌هایی که در حالت منجمد بودند، در واقع در حال فعال شدن هستند. به عنوان مثال، در اسلام آباد، شرکت‌های روسی علاقه خود را برای مشارکت در پروژه نوسازی کارخانه فولاد در کراچی در جنوب پاکستان تایید کردند. در سال ۲۰۱۳ تفاهم نامه بین دولتی در مورد این پروژه به امضا رسید، چارچوبی برای نوسازی و افزایش ظرفیت تولید کارخانه تهیه شد، اما برنامه‌ها هنوز اجرایی نشده است. شولگینوف خاطرنشان کرد: برای توسعه همکاری‌های سرمایه گذاری بین روسیه و پاکستان، به انگیزه جدیدی نیاز است که می‌تواند امضای توافق نامه‌ای برای ارتقا و حمایت از سرمایه‌گذاری‌های باشد.
به طور نمادین در سال ۲۰۱۳ بود که کریدور اقتصادی چین و پاکستان تأسیس شد و مطبوعات چین آن را پروژه شاخص طرح یک کمربند و یک جاده می‌نامند. روسیه اکنون به کریدورهای صادراتی به سمت هند نیز نیاز دارد. باید در نظر داشت که چین یک شریک استراتژیک برای پاکستان است. چین نه تنها به پاکستان کمک‌های اقتصادی و نظامی می‌کند، بلکه تقریباً همیشه در مناقشات تلخ پاکستان با هند، طرف پاکستان را می‌گیردد. به همین دلیل است که پیوند محکمی بین چین و پاکستان ایجاد شده است که این کشورها آن را “دوستی در همه حال” می‌نامند. عارف علوی، رئیس جمهور پاکستان اخیراً گفت که روابط چین و پاکستان “نوع بسیار ویژه‌ای از روابط مبتنی بر اعتماد متقابل و همکاری متقابل سودمند است، نه منافع خودخواهانه”.
وزارت توسعه اقتصادی به نزاویسیمایا گازتا گفت: برای ایجاد روابط تجاری و اقتصادی بین روسیه و پاکستان، حل مسائل مربوط به لجستیک و تسویه حساب‌های متقابل ضروری است. آنها تأکید کردند که پاکستان برای کارآفرینان روسی که روابط تجاری پایداری با هند و بنگلادش دارند، کشور کمتر آشنا است. همه کشورهای منطقه، نه تنها روسیه، علاقه‌مند به توسعه مسیرهای حمل و نقل در آسیای مرکزی و جنوبی هستند. این وزارتخانه گفت: همراه با کشورهای دوست، مکانیسم‌هایی برای کاهش خطرات موجود در حال توسعه است.
روسیه تامین گاز از طریق آسیای مرکزی را مورد توجه قرار می‌دهد، یعنی از فدراسیون روسیه به قزاقستان، ازبکستان، سپس به افغانستان، پاکستان. همچنین ساخت خط لوله گاز در امتداد مسیر کوتاه شده ایران و پاکستان را به عنوان منابع گاز برای جریان پاکستان در نظر می‌گیرد. همکاری گازی بین روسیه و قزاقستان و ازبکستان مورد بحث است، اگرچه نقشه راه امضا شده است، در حالی که زیرساخت‌های انتقال گاز به ترکمنستان وجود دارد، اما سرمایه گذاری‌های بیشتری در آن مورد نیاز است.
در ترکمنستان، تقریباً همزمان با جلسات اسلام آباد، برای اولین بار در سطح بین دولتی، یک مجمع تجاری روسی و ترکمن با حضور میخائیل میشوستین، نخست وزیر برگزار شد. منافع اصلی فدراسیون روسیه، همانطور که در وزارت توسعه اقتصادی مورد اشاره قرار گرفته، پتانسیل ترانزیتی این کشور است که در “مسیر شرقی” (شرق دریای خزر) کریدور شمال – جنوب قرار دارد. ماکسیم رشتنیکوف وزیر توسعه اقتصادی گفت که تمرکز شرکت‌های روسی در ترکمنستان بر سرمایه‌گذاری با هدف توسعه حمل و نقل و لجستیک است. موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد، کشور را در چهارراهی نشان می‌دهد که مسیر شمال-جنوب خروجی جریان بار از شمال اروپا به خلیج فارس، به بنادر ایران و هند را فراهم می‌کند و مسیر شرق به غرب برای مسافران مناسب است. ترانزیت کالا از جنوب و مرکز اروپا به کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا و چین است.
در همان زمان، ترکمنستان نیز در حال تبدیل شدن به بخشی از پازل “کمربند و جاده” روسیه است – در این مجمع، شرکت‌های روسی و ترکمنستانی بیش از ۵۰ قرارداد دوجانبه به مبلغ ۱۵۰ میلیارد روبل امضا کردند. بیش از ۲۰ پروژه سرمایه‌گذاری با مشارکت روسیه به ارزش ۳.۵ میلیارد دلار در ترکمنستان اجرا می‌شود. پروژه‌های جدید برای راه اندازی – در حمل و نقل، ساخت و ساز، خودرو – و کشتی سازی، داروسازی، اکتشافات زمین شناسی، صنعت نفت و گاز آماده می‌شوند.
ترکمنستان، اگرچه بخشی از اتحاد جماهیر شوروی سابق است، اما در CIS فقط به عنوان عضو ناظر وابسته کار می‌کند و علیرغم درخواست‌ها برای همکاری نزدیک تر با اتحادیه اقتصادی اوراسیا EAEU، هنوز در این زمینه مورد توجه قرار نگرفته است و موقعیت مستقل‌تری را ترجیح می‌دهد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در تابستان گفت، در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲، حجم تجارت متقابل بین روسیه و ترکمنستان به یکباره ۴۵ درصد افزایش یافت. میشوستین در عشق آباد گفت: حجم تجارت بین دو کشور حدود ۲ میلیارد دلار است و برای مقایسه، تجارت با کشور همسایه، ازبکستان به حدود ۷ میلیارد دلار رسیده است.
