#اختصاصی
به قلم: مبین قادرمرزی، دانشجو کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران و پژوهشگر مهمان موسسه مطالعاتی ایراس
بعد از فروپاشی دولت اتحاد جماهیر شوروی، بوریس یلتسین به عنوان اولین رئیس جمهور جمهوری فدراتیو روسیه به قدرت رسید. یلتسین برخلاف گورباچف سعی در تحکیم روابط خارجی با غرب و به خصوص آمریکا داشت اما دولت جورج اچ دبلیو بوش چندان با عقاید یلتسین در برقراری روابط دوستانه موافق نبود و سعی می کرد فاصله دیپلماتیک آمریکا را با روسیه حفظ کند. یکی از مسائلی که در روابط آمریکا و روسیه بوجود آمد کنترل تسلیحات هسته ای بود که به صورت پراکنده در بین جمهوری های تازه استقلال یافته از شوروی پخش شده بود. دیدگاه هر کدام از این کشورها در برابر پیمان های کاهش سلاح های تهاجمی استراتژیک متفاوت بود. روسیه از دید منافع خود برای کنترل تسلیحات هسته ای پخش شده در جمهوری های تازه استقلال یافته تمایل زیادی به برقراری این مجموعه پیمان داشت اما ایالات متحده آمریکا با احتیاط و تردید به این قضیه نگاه می کرد و با نگاهی به سابقه تنش های این کشور با دولت شوروی انعقاد این پیمان و کاهش تسلیحات هسته ای را تهدیدی برای امنیت خود می دانست.
معاهده START 2 در ادامه معاهده های قبلی مانند START 1 و ABM شکل گرفت. هرچند این معاهده بین روسای جمهور دو دولت امضا شد اما به دلایلی هرگز اجرایی نشد.
در ادامه با بررسی اسنادی که در سال ۲۰۲۳ از طبقه خارج شدند و در آرشیو امنیت ملی آمریکا منتشر شدند به یک تحلیل جامع از روند شکل گیری معاهده START 2 می پردازیم:
بررسی ده سندی که در آرشیو امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۲۳ قرار گرفته نشان می دهد که برخلاف تصور عموم روسیه به رهبری بوریس یلتسین پیشنهاد کاهش سلاح های هسته ای را مطرح کرده است. او حتی چشم انداز جهانی عاری از سلاح های هسته ای را در پیش روی آمریکا قرار می دهد امل در مقابل دولت آمریکا خصوصا جورج دبلیو بوش و دیک چنی با پیشنهاد روسیه با دیده تردید و تهدید نگاه می کنند. اسناد منتشر شده نشان می دهد تامس پیکرینگ(سفیر ایالات متحده در روسیه) و یولی ورونتسوف(معاون اول وزیر امورخارجه روسیه) در دیدارهایی که با یکدیگر داشتند نگرانی های خود را درباره آشفتگی اقتصادی روسیه و پیوستن دولت قزاقستان به عنوان یک کشور دارای تسلیحات هسته ای به پیمان NPT را مطرح می کنند. در دیدارهای بعدی یوگنی شاپوشنیکوف (وزیر دفاع روسیه) و آندری کزیروف(وزیر امورخارجه روسیه) در دیدار با پیکرینگ(سفیر آمریکا در روسیه) درباره مسائلی همچون فروش تسلیحات، فرار دانشمندان اتحاد جماهیر شوروی سابق و پیشنهادات خلع سلاح، با یکدیگر گفتگو می کنند. با وجود مخالفت هایی که در دولت آمریکا در برابر پیشنهاد کاهش تسلیحات هسته ای وجود دارد اما پیکرینگ همچنان به تلاش های خود ادامه می دهد. سرانجام طبق هماهنگی های انجام شده هئیتی از روسیه به نمایندگی ویگور گایدار نخست وزیر وقت روسیه وارد آمریکا می شوند و گایدار درباره اصلاحات اقتصادی روسیه با جورج بوش صحبت می کند. جورج بوش از اصلاحات کشاورزی در روسیه سوال می پرسد و گایدار پاسخ نمی دهد که به دلیل بحران اقتصادی پیش آمده امکان دارد مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها شکل بگیرد. در ادامه صحبت ها گایدار و جورج بوش درباره اختلافات میان روسیه و اوکراین صحبت می کنند؛ اینکه مردم اوکراین تعلقات روسی خود را حفظ کرده اند و به زبان روسی حرف می زنند اما گایدار به جورج بوش اطمینان می دهد که روند استقلال اوکراین به خوبی پیش خواهد رفت و اتفاق یوگسلاوی تکرار نخواهد شد.
سرانجام در تاریخ ۳ ژانویه ۱۹۹۳ و پس از اعلام موافقت با کاهش تسلیحات هسته ای به سه تا سه هزار و پانصد کلاهک هسته ای جورج بوش راهی سفر به مسکو شد تا پیمان START II را امضا کند. این پیمان که با هدف محدودیت و کاهش موشک های بالستیک قاره پیما است معمولا De-MIRV-ing Agreement نیز نامیده می شود.
یلتسین برای نشان دادن حسن نیت سیاسی خود شروع به از بین بردن موشک های سنگین اس اس_۱۸ می کند و به پیکرینگ قول می دهد که تمام سلاح های بیولوژیکی را ظرف یک ماه نابود خواهد کرد و بعد از آن اجازه بازدید بازرسان بین المللی را خواهد داد. یلتسین همچنین اعلام می کند که برای نابودی سلاح های شیمیایی به پول نیاز دارد.
در ادامه روسای جمهور هر دو کشور درباره برنامه های فضایی، اعزام فضانوردان به فضا و ایستگاه های فضای صحبت می کنند. یلتسین پیشنهاد یک برنامه مشترک به مریخ را می دهد و معتقد است که تمام آزمایش های هسته ای به دلایل محیط زیستی باید همچنان در حالت تعلیق بمانند اما جورج دبلیو بوش و دیک چنی با این پیشنهاد یلتسین مخالفت می کنند.
پیمان START II را باید ناشی از تلاش های تامس پیکرینگ سفیر ایالات متحده در روسیه دانست، هر چند این پیمان به دلیل طولانی شدن روند تصویب آن در کنگره آمریکا و مجلس دومای روسیه هرگز عملی نشد.
