#اختصاصی
ترجمه: سیدمحمدهادی لنکرانی، پژوهشگر و کارشناس شرق و جنوب آسیا
در عصری که با عدمقطعیتهای ژئوپلیتیکی و اتحادهای متغیر تعریف میشود، پاکستان در نقطهای حساس میان فرصت و چالش قرار گرفته است. این کشور که در قلب آسیای جنوبی واقع شده و با هند، چین، افغانستان و ایران هممرز است، جایگاهی ژئواستراتژیک دارد که آن را هم به پلی ارتباطی و هم به سپری سیاسی در منطقه بدل ساخته است. تاریخ پاکستان در مدیریت روابط پیچیده با ایالات متحده آمریکا، چین و همسایگانش، اهمیت این کشور را در شکلدهی به دینامیکهای منطقهای و جهانی آشکار میسازد. امروز، با تکامل ساختارهای قدرت جهانی به سوی چندقطبیشدن، پاکستان با وظیفه دشوار ایجاد تعادل میان پیوندهای تاریخی، مقابله با تهدیدات نوظهور و توسعهی شراکتهای جدید روبهرو است تا حاکمیت خود را حفظ کرده و نقش خود را در عرصه جهانی تقویت کند.
ارزیابی چشمانداز ژئوپلیتیکی پاکستان و تهدیدهای نوظهور
جغرافیای پاکستان این کشور را در مرکز تحولات کلیدی منطقهای قرار داده، اما این موقعیت همواره با آسیبپذیریهای مداوم همراه است. احیای کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) نمونه بارزی از چگونگی تلاش اسلامآباد برای افزایش روابط اقتصادی خود و ایجاد تعادل در برابر نفوذ هند است. با این حال، مسائل اساسی مانند امنیت مرزی، درگیریهای فرقهای و حضور شبهنظامیان در منطقه، چالشهای مداومی را ایجاد میکنند.
در بحبوحه تنشهای فزاینده، پاکستان باید با چشمانداز پیچیدهای از تهدیدهای نوظهور روبرو شود. پویاییهای متغیر در افغانستان، به ویژه پس از خروج ایالات متحده، نگرانیهایی را در مورد تروریسم و گروههای افراطی که دوباره جای پای خود را تثبیت میکنند، برانگیخته است. علاوه بر این، تأثیرات زیستمحیطی تغییرات اقلیمی، تهدیدهای وجودی را ایجاد میکند و بر منابع آب و تولیدات کشاورزی که برای ثبات حیاتی هستند، تأکید دارد. با توجه به این چالشها، نیاز به یک سیاست خارجی روشن که بر تعامل چندجانبه و تابآوری اقتصادی تأکید دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. حوزههای تمرکز کلیدی عبارتند از:
- اقتدارگرایی هند: رقابت دیرینه با هند که با منازعه کشمیر، موانع تجاری و معضلات امنیتی تغذیه میشود، همچنان معادلات استراتژیک پاکستان را تحتالشعاع قرار داده است.
- افغانستان پس از خروج آمریکا: بازگشت طالبان نگرانیها درباره افراطگرایی فرامرزی و تروریسم را تشدید کرده و پرسشهایی در خصوص امنیت داخلی و وجهه جهانی پاکستان به میان آورده است.
- بیثباتی داخلی: منازعات فرقهای، چالشهای حکمرانی و آسیب پذیریهای اقتصادی توانایی پاکستان در اجرای سیاست خارجی پایدار را تضعیف میکند.
- تغییرات اقلیمی و بحران آب: سرمایهگذاری در شیوههای کشاورزی پایدار، تخریب محیط زیست و کمبود منابع آبی چالشهای حیاتی ایجاد میکند و تهدیدی برای کشاورزی، امنیت غذایی و ثبات داخلی است.
- تقویت مشارکتهای منطقهای: تعامل با کشورهای آسیای مرکزی برای تقویت مسیرهای تجاری.
- مقابله با تروریسم: تدوین یک استراتژی جامع امنیت ملی.
برای مدیریت این فشارها، پاکستان باید یک راهبرد جامع اتخاذ کند که آمادگی امنیتی را با دیپلماسی چندجانبه، تعامل منطقهای و توسعه پایدار تلفیق نماید.
پرورش مشارکتهای استراتژیک در جهان چندقطبی
در نظام چندقطبی، هیچ اتحاد واحدی نمیتواند ثبات بلندمدت پاکستان را تضمین کند. اسلامآباد باید مجموعهای متنوع از شراکتها را پرورش دهد که نیازهای امنیتی، اقتصادی و دیپلماتیک کشور را تکمیل کنند. در عصری که با پویاییهای قدرت در حال تغییر و بازیگران جهانی نوظهور نقش آفرینی میکنند، تقویت همکاریهای معنادار برای کشورهایی که به دنبال اعمال نفوذ خود هستند، ضروری است. برای پاکستان، این به معنای تعامل با طیف گستردهای از کشورها است که هر کدام گزاره ارزشی منحصر به فرد خود را دارند. پاکستان با همسویی استراتژیک با بازیگران مختلف، میتواند منافع اقتصادی و امنیتی خود را تقویت کند و در عین حال اهرم دیپلماتیک خود را نیز افزایش دهد. این رویکرد چندوجهی مستلزم ارزیابی دقیق شرکای بالقوه است و فراتر از اتحادهای سنتی، اقتصادهای نوظهور و بازیگران منطقهای را که چشمانداز پاکستان برای رشد و ثبات پایدار را دارند، در نظر میگیرد.
عناصر کلیدی در ایجاد این همکاریهای استراتژیک عبارتند از:
- منافع مشترک: شناسایی اهداف مشترک، مانند تجارت، امنیت و پایداری زیستمحیطی، برای ایجاد پایه و اساس همکاری.
- مزایای متقابل: اطمینان از اینکه مشارکتها مزایای متقابلی را ارائه میدهند، اعتماد و تعهد بلندمدت را تقویت میکنند.
- دیپلماسی فرهنگی: ترویج ارتباطات مردم با مردم که میتواند روابط را فراتر از توافقات سیاسی صرف تعمیق بخشد. تبادلات علمی و همکاریهای رسانهای.
- استراتژیهای تطبیقی: انعطافپذیر بودن و پاسخگو بودن به چشمانداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر برای بهرهبرداری از فرصتهای جدید.
| کشور شریک | مزیت راهبردی | حوزه های کلیدی همکاری |
| چین | سرمایه گذاری بلند مدت | توسعه زیرساخت، انرژی،تجارت |
| ترکیه | همکاری دفاعی و پیوندهای فرهنگی | همکاری نظامی، دیپلماسی نرم |
| عربستان سعودی | کمک های مالی و حواله های ارزی | امنیت انرژی و بازار کار مهاجران |
| روسیه | فناوری و همکاری دفاعی و نظامی | کشاورزی، دفاع و انرژی |
| ایران | مرز مشترک و ثبات منطقه ای | مبارزه با تروریسم، صلح منطقه ای |
تقویت روابط اقتصادی به عنوان ستون سیاست خارجی
در دورانی که با تغییر چشماندازهای ژئوپلیتیکی مواجه هستیم، همکاری اقتصادی به عنوان مسیری حیاتی برای ملتها جهت اعمال نفوذ و دستیابی به اهداف استراتژیک پدیدار میشود. برای پاکستان، تعمیق مشارکتهای اقتصادی با سایر کشورها نه تنها به افزایش تجارت، بلکه به تقویت جایگاه جهانی آن نیز کمک میکند. پاکستان با اولویت دادن به توافقنامههای دوجانبه، مشارکت در ابتکارات چندجانبه و استفاده از پلتفرمهایی مانند کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)، تعهد خود را به ایجاد شبکهای از منافع متقابل که فراتر از اتحادهای سیاسی سنتی است، نشان میدهد. این تمرکز بر تجارت، مقاومت در برابر انزوای اقتصادی را تقویت میکند و پاکستان را به عنوان یک بازیگر کلیدی در توسعه منطقهای قرار میدهد.
قدرت اقتصادی اساس دیپلماسی پایدار است. سیاست خارجی پاکستان باید بر تابآوری اقتصادی از طریق ادغام تجاری، مشوقهای سرمایهگذاری و رشد مبتنی بر فناوری تمرکز کند.
پیگیری ادغام اقتصادی شامل یک رویکرد چندوجهی است که شامل افزایش اتصال از طریق توسعه زیرساختها، تسهیل فرصتهای سرمایهگذاری و ترویج انتقال فناوری میشود. چنین ابتکاراتی نه تنها باعث ایجاد شغل و تحریک رشد داخلی میشود، بلکه راه را برای روابط دیپلماتیک عمیقتر نیز هموار میکند. حوزههای کلیدی مورد تمرکز عبارتند از:
- توافقنامههای تجاری منطقهای: تقویت پیوندهای تجاری با کشورهای همسایه برای افزایش رشد اقتصادی متقابل.
- سرمایهگذاریهای مشترک: تشویق مشارکتها در بخشهایی مانند کشاورزی، انرژی و فناوری اطلاعات.
- مشوقهای سرمایهگذاری: ارائه شرایط مطلوب به سرمایهگذاران خارجی برای احیای صنایع داخلی و جذب سرمایه.
چنین سیاستهایی میتواند وابستگی پاکستان به کمکهای خارجی را کاهش داده، جایگاه آن را به عنوان یک قطب منطقهای تثبیت کرده و صنایع داخلی را تقویت نماید.
| طرح ها و ابتکار اقتصادی | تأثیرات |
| کریدور اقتصادی چین-پاکستان | زیرساختهای پیشرفته و ارتباطات تجاری |
| مشارکت اقتصادی جامع منطقهای | دسترسی گستردهتر به بازار برای صادرات |
| قراردادهای انتقال فناوری | افزایش نوآوری و توسعه مهارتها |
تقویت امنیت ملی از طریق همکاری و گفتگوی منطقهای
در چشمانداز ژئوپلیتیکی به سرعت در حال تحول امروز، تقویت همکاری و گفتگوی منطقهای به عنوان یک مکانیسم حیاتی برای تقویت امنیت ملی پدیدار میشود. پاکستان، که از نظر استراتژیک در چهارراه آسیای جنوبی و آسیای مرکزی قرار دارد، از تعامل با کشورهای همسایه سود زیادی میبرد. پاکستان با ایجاد روابط دیپلماتیک قوی از طریق توافقات دوجانبه و چندجانبه، میتواند یک چارچوب امنیتی قوی ایجاد کند که ضمن ایجاد ثبات منطقهای، تهدیدات خارجی را دفع کند. مزایای کلیدی عبارتند از:
- تبادل اطلاعات مشترک: ایجاد پلتفرمهای مشترک اشتراکگذاری اطلاعات برای مبارزه با تروریسم و جرایم فراملی.
- همکاری اقتصادی: ایجاد مشارکتهای تجاری که میتواند روابط اقتصادی را تقویت کرده و خصومت را کاهش دهد.
- مدیریت بحران: ایجاد کانالهای ارتباطی برای خنثی کردن سریع و مؤثر درگیریهای احتمالی.
علاوه بر این، ابتکارات گفتگومحور مانند انجمنهای امنیتی منطقهای و رزمایشهای نظامی مشترک میتواند به ایجاد اعتماد بین ملتها کمک کند. این تلاشهای مشارکتی، راه را برای تلفیق تلاشهای سیاستگذاری که در چارچوبهای منطقهای طنینانداز میشوند، هموار میکند. یک استراتژی مؤثر مستلزم موارد زیر است:
| ابتکار عمل | هدف | نتیجه مورد انتظار |
| رزمایشهای مشترک نظامی-امنیتی | افزایش قابلیت همکاری عملیاتی و دفاعی | تواناییهای دفاعی قویتر و کاهش تهدیدات تروریستی |
| گفتگوهای سیاسی و دیپلماتیک | رسیدگی به مناقشات مرزی و اختلافات حاشیهای | کاهش تنشهای منطقه ای و توسعه ثبات بین المللی |
| انجمنهای اقتصادی-تجاری | ترویج توافقنامههای تجاری | افزایش رفاه منطقهای |
با مهار قدرت جامعه و همکاری، پاکستان میتواند پیچیدگیهای اتحادهای جهانی را پشت سر بگذارد و در عین حال امنیت ملی خود را از طریق اعتماد و مشارکت تقویت کند. مسیر رسیدن به آیندهای امن در رویکردی تعاملی برای مقابله با چالشهای مشترک نهفته است و همکاری منطقهای را نه تنها به یک استراتژی، بلکه به یک ضرورت برای صلح و ثبات تبدیل میکند.
نتیجهگیری
در معادلات پیچیده دیپلماسی جهانی، پاکستان خود را در یک وضعیت محوری میبیند؛ که در حال ایجاد تعادل بین اتحادهای تاریخی و آرمانهای آینده خود در شراکتهای نوظهور برای ایجاد نظم نوین منطقهای و بین الملل است. با تغییر اتحادها و ائتلاف های اقتصادی-امنیتی و ظهور مشارکتهای جدید، پاکستان نه تنها با چالش حفظ حاکمیت داخلی، بلکه با استفاده از موقعیت ژئواستراتژیک منحصر به فرد خود برای تقویت ثبات منطقهای نیز مواجه است.
گذر از این تحولات امنیتی پیچیده نه تنها نیازمند مدیریت هوشمندانه سیاست داخلی و خارجی، بلکه با درک عمیق از نیازهای داخلی و چشمانداز متنوع بینالمللی، ایجاد تعادل در روابط با قدرتهای بزرگ، تعمیق همکاریهای منطقهای و اولویتدادن به تابآوری اقتصادی امکانپذیر است. مسیری که پاکستان در عرصه بین الملل میپیماید نه تنها روایت خود را از نو تعریف میکند، بلکه ممکن است مسیرهای جدیدی را برای همکاری در جهانی که به طور فزایندهای به هم پیوسته است، روشن کند. در نهایت، انتخابهای امروز پاکستان و حرکت در کریدورهای قدرت بر اساس اتحادها و رقابتها، فراتر از مرزها طنینانداز خواهد شد و بر نظم جهانی فردا تأثیر خواهد گذاشت.
