#اختصاصی
به قلم: مایکل تانچوم
تداوم تورم بالای مواد غذایی در ترکیه مشکل عمیق تری را ایجاد میکند. تولید محصولات کشاورزی ترکیه نمی تواند به اندازه کافی با افزایش کمبود آب به دلیل تغییرات آب و هوایی مقابله کند. بحران فزایندهای که امنیت غذایی خود ترکیه را به چالش میکشد و نقش ترکیه به عنوان تامین کننده مواد غذایی برای اروپا و خاورمیانه را نیز تهدید میکند. شکست زنجیره تامین مواد غذایی منطقهای به دلیل کاهش تولید ترکیه، تاثیر اقتصادی ضعیفی بر هر دو منطقه ایجاد میکند. راه حلهای پیشرفته کشاورزی میتواند این مشکلات را کاهش دهد و فرصتی را برای آنکارا ایجاد کند تا زمینه جدیدی از همکاری استراتژیک بین ترکیه و شرکای غربی و خاورمیانهای آن ایجاد کند.
زمینه
برخلاف شوکهای کوتاهمدت قیمتها ناشی از رویدادهایی مانند زلزله ویرانگر ۶ فوریه یا حمله روسیه به اوکراین، تورم بالای مزمن مواد غذایی ترکیه آسیبپذیری اساسی را در سیستم غذایی ترکیه نشان میدهد که نقش آن را بهعنوان تامینکننده مواد غذایی برای اروپا، خاورمیانه (MENA) و شمال آفریقا تهدید میکند. در میان ۳۸ اقتصاد بازار دموکراتیک سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، نرخ تورم مواد غذایی ترکیه بسیار فراتر از حد معمول است. در ماه می۲۰۲۳، نرخ تورم مواد غذایی ترکیه ۵۲٫۵ درصد، ۴۰۰ درصد بیشتر از میانگین OECD بود. شکنندگی مشاهده شده در سیستم غذایی ترکیه مزمن و ساختاری است و نتیجه ظرفیت ناکافی این کشور برای پاسخگویی به تنش شدید آب و خشکسالی است. هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل تخمین میزند که ۶۰ درصد از مساحت ترکیه مستعد بیابان زایی است.
کشت محصولات تجاری در ترکیه باعث کاهش سفرههای آب زیرزمینی و خشک شدن سیستمهای رودخانهها و دریاچهها شده است زیرا دماهای بالا، خشکسالی و تنش آبی همچنان در ترکیه افزایش مییابد. عامل تشدید کننده مشکل این است که بسیاری از کشاورزان ناامید چاههای غیرقانونی حفر میکنند که از آبهای زیرزمینی که در حال حاضر در سطح بسیار پایینی است، بهره میبرند. در یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۰ از کشاورزان در سراسر ترکیه که توسط انجمن صنعت و تجارت ترکیه (TÜSİAD) انجام شد، ۹۷٪ از کشاورزان کاهش برداشت و عملکرد را به دلیل تأثیرات مربوط به تغییرات آب و هوایی بر مزارع خود گزارش کردند. مشکل نشاندادهشده توسط بررسی TÜSİAD با سطوح کم سابقه آب در سدهایی که شهرهای بزرگ ترکیه را تامین میکنند، تشدید میشود و فشار تقاضای رقابتی بین آب برای مصرف انسانی و بهداشت و نیازهای آب قابلتوجه بخش کشاورزی که ۷۴ درصد از آب مصرفی ترکیه را شامل میشود، تشدید میکند.
فشار ناشی از تغییرات آب و هوایی بر رابطه غذا-آب-انرژی که عامل کاهش دسترسی به آب در ترکیه است، علاوه بر امنیت غذایی ترکیه، درآمدهای پرسود صادرات مواد غذایی ترکیه و نقش آن را در زنجیرههای تامین غذای بین المللی به خطر میاندازد. نقش ترکیه به عنوان تامین کننده مواد غذایی برای اروپا و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا اساساً بر تولید غلات ترکیه به ویژه گندم، ذرت و جو استوار است. این غلات در مقایسه با سبزیجات به مقدار قابل توجهی آب بیشتری نیاز دارند. آنها همچنین باید با محصولات تجاری برتر مانند پنبه رقابت کنند که برای تولید ۱ کیلوگرم به حدود ۱۱۰۰۰ لیتر در کیلوگرم -در مقایسه با حدود ۱۸۰۰ لیتر برای گندم- نیاز دارد. پنبه علاوه بر صادرات مواد خام، نقش اساسی در صادرات نساجی و پوشاک ترکیه ایفا میکند که به طور کلی حداقل ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل میدهد. بزرگترین درآمد صادرات مواد غذایی ترکیه فندق است که به ۹۸۰۷ لیتر آب در هر کیلوگرم نیاز دارد و در سال ۲۰۲۱، ۱٫۲۹ میلیارد دلار درآمد برای ترکیه کسب کرده است.
با استفاده از سال ۲۰۲۱، سال قبل از حمله روسیه به اوکراین، به عنوان سال پایه، شش محصول کشاورزی ترکیه از نظر وزنی شیر گاو (۲۱٫۳ میلیون تن)، چغندرقند (۱۸٫۲ میلیون تن)، گندم (۱۷٫۶ میلیون تن)، گوجه فرنگی (۱۳٫۰۹ میلیون تن)، ذرت (۶٫۷۵ میلیون تن) و جو (۵٫۷۵ میلیون تن) بودند. در حالی که شیر گاو، و همچنین گوشت گاو، در درجه اول برای مصرف خانگی تعیین شده است، هر دو به خوراک دام بستگی دارند، که بیشتر آن از ذرت و جو به دست میآید. گوشت مرغ هم که پنجمین صادرات کشاورزی ترکیه از نظر ارزش در سال ۲۰۲۱ است چنین وضعیتی دارد. خوراک دام از غلات یکی از مهم ترین هزینهها برای صنایع شیر و گوشت ترکیه است. هزینه تولید محصولات کشاورزی ترکیه اساساً با مصرف آب مرتبط است. در حالی که برای تولید یک کیلوگرم چغندر قند ۱۳۲ لیتر آب و گوجه فرنگی ۲۱۴ لیتر آب مورد نیاز است، آب مورد نیاز برای تولید غلات حداقل پنج برابر بیشتر است که گندم به ۱۸۰۰ لیتر و ذرت و جو به ترتیب ۱۲۰۰ و ۱۴۰۰ لیتر در کیلوگرم نیاز دارند.
از نظر صادرات، آرد گندم و پاستا (ماکارونی) به ترتیب با ۳٫۱ میلیون تن و ۱٫۲۹ میلیون تن بزرگترین صادرات مواد غذایی ترکیه در سال ۲۰۲۱ را تشکیل میدهند که محصولات پخته شده و غلات صبحانه در رتبههای ۱۱ و ۱۳ قرار دارند. از نظر درآمدهای صادراتی، آرد گندم با ۱٫۱۵ میلیارد دلار دومین صادرات مواد غذایی با ارزش ترکیه است که فقط فندق از آن پیشی گرفته است. شیرینیهای ترکیه هفتمین کالای صادراتی بزرگ مواد غذایی و ماکارونی هشتمین محصول بزرگ صادرات مواد غذایی بودند که مجموعاً ۱٫۵۲ میلیارد دلار درآمد داشتند. ترکیه همچنین پنجمین تولیدکننده بزرگ چغندرقند در جهان است و شکر قنادی دهمین صادرات کشاورزی ترکیه است. مجموع درآمدهای صادراتی ترکیه در سال ۲۰۲۱ از شکر قنادی و محصولات شکلات حاوی شکر بالغ بر ۱٫۳۲ میلیارد دلار بوده است.
اهمیت نقش ترکیه در زنجیره تامین مواد غذایی منطقهای را نباید دست کم گرفت. ترکیه بزرگترین صادرکننده آرد در جهان و یکی از بزرگترین صادرکنندگان ماکارونی است. این وضعیت عجیبی را ایجاد کرده است که ترکیه به عنوان یکی از پنج واردکننده برتر دائمی گندم در سراسر جهان و همچنین دهمین تولیدکننده بزرگ گندم در جهان است. طبق مقررات دولتی، صادرات آرد و ماکارونی ترکیه باید از گندم وارداتی انجام شود. به طور کلی نزدیک به ۷۰ درصد گندم وارداتی ترکیه به صورت آرد و ماکارونی فرآوری شده و مجددا صادر میشود. تولید خود ترکیه نمیتواند گندم کافی برای تامین نیاز داخلی خود را تامین کند، حتی اگر ترکیه از واردات برای تامین همزمان آرد، محصولات پخته شده و صنایع صادراتی ماکارونی خود استفاده میکند.
پیامدها
صادرات کشاورزی ترکیه علاوه بر کسب درآمدهای مهم صادراتی ترکیه، عناصر کلیدی در چندین زنجیره تامین مواد غذایی مختلف به اروپا و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را تشکیل میدهد. آلمان با خرید محصولات کشاورزی ترکیه در سال ۲۰۲۱ در مجموع ۱٫۸ میلیارد دلار، دومین بازار بزرگ صادرات کشاورزی ترکیه است. خرید تقریباً یک میلیارد دلاری کالاهای کشاورزی ترکیه توسط ایتالیا در سال ۲۰۲۱، ایتالیا را به عنوان دومین بازار بزرگ اروپایی ترکیه و در مجموع ششمین رتبه بندی میکند. بریتانیا هفتمین بازار بزرگ صادرات کشاورزی ترکیه است، در حالی که هلند، فرانسه و رومانی به ترتیب نهم، دوازدهم و سیزدهم هستند. ترکیه همچنین یک تامین کننده اصلی مواد غذایی برای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله کشورهای شکنندهای است که از درگیریهای داخلی بیرون آمدهاند؛ مانند عراق (بزرگترین بازار صادرات کشاورزی ترکیه)، سوریه (پنجمین بازار بزرگ ترکیه)، لیبی (یازدهمین) و یمن (شانزدهم).
در سال بازاریابی ۲۰۲۲/۲۰۲۳، عراق، سوریه و یمن بزرگترین مقاصد صادرات گندم ترکیه بودند. علاوه بر این، اسرائیل و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) که هر یک اخیراً نزدیکی دیپلماتیک با آنکارا را تجربه کردهاند، به ترتیب دهمین و پانزدهمین بازارهای صادراتی محصولات کشاورزی ترکیه هستند.
اسرائیل، امارات متحده عربی و چندین شریک اروپایی ترکیه در چندین فناوری پیشرفته کشاورزی پیشرو هستند که کارایی مصرف آب و مقاومت در برابر خشکسالی را افزایش میدهند. توسعه مشارکتهای استراتژیک کشاورزی با این کشورها میتواند آسیب پذیری در تولید محصولات کشاورزی ترکیه را کاهش دهد. اگرچه روابط تجاری ترکیه با اسرائیل قوی است، با وجود تداوم رشد علیرغم یک دهه رکود در روابط دیپلماتیک، همکاری در بخش کشاورزی نادیده گرفته شده است. پس از احیای کامل روابط دیپلماتیک در آگوست ۲۰۲۲، رئیس شورای بازرگانی اسرائیل و ترکیه اظهار داشت: «اسرائیل میتواند کمک زیادی به صادرات محصولات کشاورزی در زمینههای بسیار مختلف کشاورزی کند تا به مدرنتر شدن و ارتقای بخش کشاورزی ترکیه کمک کند. اسرائیل در زمینه آبیاری قطرهای و چندین فنآوری امنیت آب جایگاه برتر را دارد. این فناوریهای کشاورزی-آب هسته اصلی مشارکت استراتژیک کشاورزی-تکنولوژی بین اسرائیل و هند بوده است که به هند کمک کرده تا به دومین تولیدکننده بزرگ گندم در جهان تبدیل شود. رکورد تولید گندم و سایر محصولات در مواجهه با کمبود آب فزاینده وابسته کشاورزی اسرائیل افزایش ۳۰ تا ۳۵ درصدی محصول بیشتر در هند را در نتیجه تعمیق همکاریهای کشاورزی و فناوری هند و اسرائیل پیش بینی کرده است.
امارات متحده عربی که به عنوان یک بازیگر جهانی غذا با داراییهای کشاورزی و تولید مواد غذایی از آمریکای جنوبی تا جنوب آسیا ظاهر شده است، سرمایه گذاریهای بزرگی در کشاورزی و کشاورزی پایدار انجام داده است. پس از نزدیک شدن آنکارا با ابوظبی، ترکیه و امارات یادداشت تفاهمی در زمینه همکاری کشاورزی با هدف «پذیرش سیستمهای کشاورزی مدرن هوشمند از نظر اقلیم، افزایش تولید مواد غذایی و تضمین تداوم زنجیرههای تأمین» امضا کردند.
با این حال، مانند اسرائیل، پتانسیل همکاریهای کشاورزی و فناوری بین ترکیه و امارات تا حد زیادی محقق نشده است. مانند اسرائیل، امارات متحده عربی هند را به عنوان یک شریک کشاورزی درگیر کرده است و در یک پروژه ۷ میلیارد دلاری برای ایجاد یک کریدور غذایی برای تضمین امنیت غذایی امارات و سایر کشورهای خاورمیانه سرمایه گذاری میکند. از زمان انعقاد توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع بین امارات و اسرائیل در آوریل ۲۰۲۲، این دو کشور به طور فعال با همکاری هند بر روی کریدور غذایی هند و خاورمیانه کار میکنند. همکاری سه جانبه در ایجاد یک زنجیره تامین مواد غذایی بین منطقهای جدید که از فناوریهای پیشرفته کشاورزی-آب بهره میبرد، میتواند به عنوان الگویی برای همکاریهای کشاورزی سه جانبه ترکیه، اسرائیل و امارات باشد.
نتیجهگیری
با تشدید چالشهای ناشی از اقلیم برای تولید محصولات کشاورزی ترکیه، آنکارا زمان کمی برای اتخاذ راهحلهای فناوری کشاورزی برای جلوگیری از تأثیرات مخرب بر امنیت غذایی خود و نقش آن به عنوان صادرکننده کلیدی در زنجیرههای تأمین غذای منطقهای دارد. از آنجایی که ترکیه به دنبال راههایی برای از سرگیری روابط خارجی خود پس از انتخابات ریاستجمهوری ماه مه ۲۰۲۳ است، گسترش روابط دیپلماتیک مبتنی بر توسعه مشارکتهای کشاورزی و فناوری به همان اندازه که فوری است، به موقع است. فناوری کشاورزی از آبیاری قطرهای تا محرکهای زیستی به آنکارا یک مبنای برد-برد برای تعامل با شرکای مختلف ارائه میدهد. آبیاری قطرهای و سایر فناوریهای امنیتی آب، اسرائیل را به شریک طبیعی ترکیه تبدیل کرده است. همکاری سه جانبه بین ترکیه، اسرائیل و امارات متحده عربی با الگوبرداری از هم افزایی موفقیت آمیز همکاریهای کشاورزی هند، اسرائیل و امارات میتواند یک شکل اقتصادی جدید ایجاد کند و در عین حال امنیت غذایی منطقهای گسترده تر را تقویت کند. فرصتهای مشابهی برای اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن برای توسعه تعامل برد-برد با ترکیه از طریق فناوری کشاورزی اروپا، با محرکهای زیستی که فوری ترین راه حل سرمایه گذاری کم سرمایه را ارائه میدهند، وجود دارد.
