در حالی که بستهبودن تنها مسیر تردد قرهباغ کوهستانی وارد سومین هفته خود شد، تداوم این بنبست این نگرانی را ایجاد کردهاست که وضعیت خطرناک انسانی در این منطقه، تهدیدی برای تضعیف توافق شکننده صلح بین دوطرف با میانجیگری مسکو باشد که دو سال پیش جنگ بر سر منطقه جدا شده را پایان داد.
در تاریخ ۲۹ دسامبر، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، نیروهای حافظ صلح روسیه مستقر در کریدور لاچین را به دلیل ناتوانی در باز به جریان انداختن تردد کالا و مردم، ۱۷ روز پس از برپایی اردوگاه معترضان محیط زیست تحت حمایت دولت در بزرگراه، مورد حمله قرار داد. پاشینیان در جلسه دولت بیان کرد ارمنستان حامی سرسخت نیروهای حافظ صلح روسیه در قرهباغ است، برای این کشور غیرقابل قبول است که صلحبانان به شاهدی خاموشی برای کاهش جمعیت منطقه قره باغ کوهستانی تبدیل شوند.
این اظهارات تنها چند روز پس از آن مطرح شد که آرمن گریگوریان، دبیر شورای امنیت ارمنستان، بیان کرد این بحران نتیجه تلاشهای روسیه و بلاروس برای وادارکردن ارمنستان برای پیوستن به اتحادیهای است که این دو کشور عضو جمهوری شوروی سابق را به هم پیوند میدهد. او افزود ارمنستان در این زمینه تحت فشار قرار گرفتهاست، اما زمانی که ساختارهای دموکراتیک این کشور مقاومت میکنند، انواع دیگری از فشارهای نظامی به آن وارد میشود.
هزاران نفر از ارمنیان قره باغ در روز ۲۷ دسامبر به عنوان بخشی از مجموعه تظاهرات علیه محاصره مداوم شرکت کرده و ده ها تن در خارج از مرکز فرماندهی نیروهای حافظ صلح روسیه در فرودگاه بلااستفاده در نزدیکی استپاناکرت، پایتخت غیر رسمی قره باغ، زنجیره اعتصاب تشکیل دادند. مردم محلی تابلوهایی در دست داشتند که خطاب به ولادیمیر پوتین نوشته بود: “به قولت عمل کن” یا “ما به تو ایمان داشتیم”.
کرملین یکی از امضا کنندگان توافقنامه سه جانبه بود که به جنگ دوم قره باغ در نوامبر ۲۰۲۰ پایان داد. این توافقنامه، کریدور لاچین به وسعت پنج کیلومتر را تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسی قرار میداد که ارتباط بین قره باغ کوهستانی و ارمنستان را تضمین میکرد. اکنون، پس از نزدیک به سه هفته نبود حمل و نقل کالاها به شکل منظم، ذخایر رو به اتمام است و نیروهای مسکو هیچگونه تلاشی برای خارج کردن معترضان از مسیر انجام ندادهاند. مقامات ستاد عملیاتی جمهوری به رسمیت شناخته نشده آرتساخ از کمبود مواد غذایی، سوخت، دارو و سایر اقلام ضروری خبر میدهند. آرتساخ نام ارمنی جایگزین برای جمهوری قره باغ است. بدیهی است که بسته شدن مداوم این جاده باعث ایجاد بحران انسانی جدی در آرتساخ خواهد شد.
جمهوری آذربایجان ابتدا مسدود شدن این مسیر را تکذیب کرد، اما همزمان روسیه و ارمنستان را مقصر این بنبست دانست. آنها چندین فیلم از خودروهای نیروهای حافظ صلح و صلیب سرخ درحال عبور از ایست بازرسی منتشر کرده و تاکید میکنند معترضان برای عبور محمولههای بشردوستانه راه را باز کردهاند. رسانههای دولتی ادعا میکنند روبن واردانیان، وزیر دولت تازه منصوب شده قره باغ، یک عامل نفوذی مورد حمایت روسیه است و دستور توقف تردد در جادهها را صادر کردهاست.
وزارت امور خارجه آذربایجان در بیانیه ای در ۲۷ دسامبر اعلام کرد هیچ محدودیتی برای تردد خودروها در جاده لاچین وجود ندارد و معترضان آذربایجانی نه تنها قصد ندارند مسیر را مسدود کنند، بلکه آمادهاند تا به تردد وسایل نقلیه غیرنظامی به ویژه آمبولانسها کمک کنند. همچنین طرف آذربایجانی اقداماتی را برای گسترش گفتگوها با ساکنان ارمنی محلی انجام دادهاست.
با این حال، گزارش ها از استپانکرت نشان میدهد که در بازار مرکزی کمبود وجود دارد و همچنین گزارش شده که چندین فروشگاه مواد غذایی به دلیل کمبود محصولات، تعطیل شدهاند.
به گفته ستاد عملیاتی روزانه چهارصد تن غذا و دارو از ارمنستان وارد آرتساخ می شد. حداقل این استدلال نمیتواند درست باشد که یک یا دو خودروی دارو [که از کریدور لاچین عبور می کنند] میتوانند مشکل بحران انسانی را حل کنند. با این حال آنها تایید کردند که تعدادی از خودروهای صلیب سرخ توانستهاند دو بیمار بدحال را به بیمارستانهای ارمنستان منتقل کرده و دارو بیاورند.
تظاهرات در مسیر در ۱۲ دسامبر آغاز شد، ظاهرا ارمنیهای قره باغ با استخراج غیرقانونی طلا محیط زیست این منطقه را آلوده میکردند، منطقهای که در داخل مرزهای بینالمللی آذربایجان قرار داشت، اما از زمان جنگی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به وقوع پیوست، تحت اختیار اکثریت قومی ارمنی آن بود. بدین ترتیب این موضوع سالهاست به جدی ترین چالش نقش روسیه در منطقه تبدیل شده است.
به گفته حسینوف، مدیر اتاق فکر مرکز توپچوباشوف باکو، بن بست کنونی برای باکو یک موقعیت برد-برد است: اگر فعالان محیط زیست و شهروندان عادی اجازه ورود به قره باغ و بازرسی از معادن را داشته باشند، به این معنی است که همه، از جمله صلحبانان روسیه و جمهوری قره باغ، حاکمیت آذربایجان بر این منطقه را پذیرفته و مشروعیت بیشتری به آن میبخشند. اگر به آنها اجازه داده نشود، این اختلافات با شدت بیشتری، از نظر روانی، در قره باغ ادامه مییابد. هر دو طرف، روسیه را مقصر میدانند.
در شرایط کنونی، به نظر میرسد کرملین اهرم فشار کافی بر باکو ندارد و نمیتواند طرف آذربایجانی را وادار به باز کردن مسیر کند.
پاشینیان در حاشیه نشست کشورهای مشترک المنافع در سن پترزبورگ در ۲۶ دسامبر با حضور الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، به پوتین گفت: معلوم شد که کریدور لاچین تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسی نیست.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، ۲۹ دسامبر در پاسخ به درخواستهای ایروان گفت صلحبانان بینالمللی تنها با توافق هر دو طرف، یعنی هم ارمنستان و هم آذربایجان میتوانند وارد عمل شوند. پسکوف همچنین ادعاهای گریگوریان مبنی بر استفاده مسکو از بحران برای مجازات ارمنستان به دلیل مقاومت در برابر پیوستن به اتحادیه را “تحریک آمیز” خواند.
سایر کشورها از جمله ایالات متحده از آذربایجان خواستند تا جریان تردد را از طریق کریدور لاچین بازگرداند، در حالی که دفتر حقوق بشر سازمان ملل در اوایل هفته جاری با صدور بیانیهای از طرفین خواست تا مسائل حل نشده را از طریق گفتگو حل کنند.
با وجود افزایش محکومیتها از خارج از کشور، تظاهرکنندگان آذربایجانی در مسیر لاچین، هیچ نشانی از تسلیم شدن ندارند. عدنان حسین، یکی از فعالان در کمپ موقت، اعلام کرد: تا زمانی که خواستههایمان برآورده نشود، تا هرزمانی که طول بکشد، ادامه خواهیم داد. سالهاست که زمینهای ما در اشغال بوده و اکنون بهطور غیرقانونی مورد بهرهبرداری قرار میگیرند.
ما در هوای سرد در یک منطقه کوهستانی هستیم و این آسان نیست، اما شرایط برای معترضان مناسب است. غذای گرم، قهوه، چای وجود دارد. واقعا لذت بخش است که این منطقه تمیز نگه داشته میشود و ما از بسته بندی سازگار با محیط زیست برای مواد غذایی استفاده کردهایم. هیچ کس نمیتواند هر روز حضور داشته باشد، بنابراین ما هر ۸ ساعت شیفتهای خود را با یکدیگر عوض میکنیم. در اینجا برای کارگران ساختمانی خوابگاه وجود دارد، چادر و کانتینرهای سیار مجهز به گرمایش. بنابراین هرجایی امکان چرت زدن یا دوش گرفتن وجود دارد.
او در عین حال می افزاید: «ما رودررو با نیروهای حافظ صلح روسی بوده ایم و هیچ مشکلی نداشته ایم. ما آنها را تحریک نمیکنیم و آنها ما را تحریک نمی کنند. تنها مشکلی که داریم این است که به ما نمی گویند چرا نمیتوانند به کارشناسان ما اجازه دهند آسیب های زیست محیطی ناشی از معادن را بررسی کنند.»
مترجم: شیوا فرضی
