#اختصاصی
به قلم: الدار ممدوف؛ اوراسیانت
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان در پایان دیدار سرنوشت ساز خود با ابراهیم رئیسی در مرز ایران و آذربایجان، از استحکام روابط دوجانبه خبر داد. علی اف با اشاره به گفتگوهای خود با رئیسی گفت: «در آینده دیدارهای بیشتری برگزار خواهد شد. اتحاد و دوستی ایران و آذربایجان تزلزل ناپذیر است. هیچ کس نمی‌تواند بین ما جدایی بیندازد».
هیچ راهی وجود نداشت که علی‌اف در آن زمان بداند که رئیس جمهور ایران در عرض چند ساعت به همراه تعدادی دیگر از جمله وزیر امور خارجه ایران در اثر سقوط هلیکوپتری جان خواهد داد. درگذشت نابهنگام رئیسی، اما تأثیر چندانی بر روند روابط ایران و آذربایجان، یا رویکرد کلی ژئوپلیتیک تهران در قفقاز جنوبی نخواهد داشت.
دیدار رئیسی و علی‌اف علاقه متقابل تهران و باکو برای بهبود روابط دوجانبه را مورد تاکید قرار می‌دهد. در عین حال، موانعی وجود دارند که همچنان به عنوان یک عامل آزار دهنده عمل می‌کنند، به ویژه ارتباط استراتژیک قوی آذربایجان با اسرائیل.
رؤسای جمهور دو کشور ظاهراً برای افتتاح تاسیسات برق آبی در رودخانه ارس که مرز بین دو کشور است به این منطقه مرزی سفر کردند. این تأسیسات که قیز قلعه‌سی نام دارد، اولین پروژه از چندین پروژه است که با هدف دوگانه تولید برق برای هر دو کشور و تسهیل آبیاری برای کشاورزی در رودخانه شروع به کار کرد. علی‌اف در سخنرانی در مراسم ۱۹ مه گفت: “چنین پروژه زیبایی رفاه و اشتغال مردم ما را افزایش می‌دهد و بنابراین گام بعدی به سوی موفقیت خواهد بود. من مطمئن هستم که پروژه‌های مشترک مشابه زیادی در آینده وجود خواهد داشت.”
علی‌اف برنامه‌های بزرگی را برای مناطقی که درست در شمال رودخانه ارس قرار دارد، ترسیم کرد و گفت که این مناطق به اجزای کلیدی منطقه «انرژی سبز» تبدیل خواهند شد که شامل دو نیروگاه برق آبی ۲۸۰ مگاواتی است. علی‌اف اعلام کرد برق تولید شده توسط باد، آب و خورشید در منطقه سبز آذربایجان “به نفع کل منطقه خواهد بود”.
همانطور که علی‌اف بارها در سخنرانی خود تاکید کرد، تجارت و اقتصاد محرک‌های گسترش روابط دوجانبه ایران و آذربایجان هستند. ایران در برنامه‌های باکو به عنوان یک مرکز تجاری کلیدی برای تجارت شرق-غرب و شمال-جنوب نقش برجسته‌ای دارد.
نشست ۱۹ مه لحظه مهمی برای ایران و آذربایجان بود، زمانی که هر دو کشور نشان دادند که از کینه نه چندان ظریفی که در سال‌های اخیر روابط دو کشور را فرا گرفته بود، عبور کرده‌اند و عملگرایی جدیدی را تحکیم بخشیده‌اند.
مراسم رودخانه ارس ماه‌ها کار برای نهایی کردن انواع پروژه‌های مربوط به تولید برق و ارتباطات و به طور گسترده‌تر، بازتنظیم روابط را پوشش می‌داد. ایران با توجه به روابط نزدیک باکو با اسرائیل و ترکیه، تسخیر قره‌باغ کوهستانی توسط آذربایجان از سال ۲۰۲۰-۲۰۲۳ را به ضرر منافع خود می‌دانست. در نهایت، به نظر می‌رسد که سیاست‌گذاران در تهران ترجیح داده‌اند نگرانی‌های خود را کنار بگذارند و روابط نزدیک‌تر با باکو را دنبال کنند. در حالی که درگذشت رئیسی ممکن است باعث یک چالش جانشینی در پشت پرده در تهران شود که می‌تواند عوارض جانبی ناراحت کننده‌ای در سایر زمینه‌ها داشته باشد، انتظار نمی‌رود که تغییر قابل توجهی در رویکرد عملگرایانه ایران در قبال باکو ایجاد کند.
دیدار رئیسی و علی ف ممکن است عملگرایی متقابل را به نمایش بگذارد، اما سرنخ‌های مهمی نیز ارائه داد که ماهیت اساسی سیاست خارجی آذربایجان بدون تغییر باقی خواهد ماند. اظهارات علی اف در ۱۹ مه هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه آذربایجان مایل است روابط خود با دشمن سرسخت ایران، یعنی اسرائیل را کاهش دهد، ارائه نکرد.
رئیسی در سخنرانی خود در مراسم رودخانه ارس به آزار و اذیت تهران از روابط باکو با اسرائیل اشاره کرد و آنچه را که می‌توان به عنوان یک درخواست آرزومندانه از آذربایجان برای بازنگری در این رابطه تلقی کرد، اشاره کرد.
سایت ریاست جمهوری آذربایجان به نقل از رئیسی گفت: ما بسیار دوست داریم همکاری‌ها را در سازمان‌های بین‌المللی تعمیق کنیم و در برخی مسائل خاص از جمله مسئله فلسطین همبستگی نشان دهیم. ما مردم آذربایجان و ایران در حمایت از مردم فلسطین و مردم غزه تردیدی نداریم.
سعید عظیمی، تحلیلگر امور ایران، اشاره کرد که اظهارنظر رئیسی در مورد غزه نیز می‌تواند به عنوان انتقاد غیرمستقیم از روابط نزدیک علی اف با اسرائیل تلقی شود. عمق نگرانی ایران در مورد روابط آذربایجان و اسرائیل در اظهارات یک مفسر محافظه‌کار برجسته، فواد ایزدی نیز دیده می‌شود، او پیشنهاد کرد که خطای احتمالی اسرائیل نباید در سقوط هلیکوپتر نادیده گرفته شود.
به نظر می رسد آذربایجان مشتاقانه مصمم به حفظ خودمختاری استراتژیک خود است و از این واقعیت که این کشور به عنوان یک محور اصلی در انواع شبکه‌های تجاری و انرژی که بازیگران بزرگ جهانی و منطقه‌ای همچون ایالات متحده، اتحادیه اروپا، چین، روسیه و ایران را پیوند می‌زند، استفاده می‌کند. چنین موقعیت ژئوپلیتیکی تصادفی به آذربایجان این انعطاف را می‌دهد تا در برابر فشار اعمال شده توسط هر کشوری مقاومت کند. باکو مایل است حتی نزدیکترین متحد خود یعنی ترکیه را در مواقعی نادیده بگیرد. آذربایجان تاکنون در برابر پیوستن به تحریم تجاری ترکیه علیه اسرائیل به دلیل درگیری‌های جاری در غزه مقاومت کرده است. بر اساس گزارش رسانه‌ها، نفت آذری به مقصد اسرائیل همچنان به خارج از بنادر ترکیه ارسال می‌شود.
به نظر می‌رسد ایران مایل است تصمیم آذربایجان برای عمل کردن به عنوان یک بازیگر ژئوپلیتیکی را به منظور دستیابی به هدف خود در مورد توسعه کریدور تجاری شمال-جنوب به عنوان یک راه نجات اقتصادی تحمل کند.
