#اختصاصی
به قلم: صادق پورصادق؛ کارشناس مسائل قفقاز
کریدور راه ارس که در طی سال‌های اخیر وارد ادبیات مربوط به روابط دوجانبه ایران و جمهوری آذربایجان شده است، ابتکار جمهوری اسلامی ایران برای مدیریت شرایط دوره بعد از جنگ قره باغ دوم و به نوعی طرح مقابل کریدور زنگه زور است که کشورمان مخالفت صریح خودش را با اجرای آن اعلام نموده است. در دیدار اخیر مقام معظم رهبری با نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان هم، معظم لّه ضمن تاکید بر اهمیّت توسعه روابط مشترک ایران و ارمنستان، به نخست وزیر ارمنستان اعلام نمودند که ایران کماکان مخالف اجرای طرح کریدور زنگه زور است و حتی اجرای این طرح را خلاف منافع ارمنستان می‌داند. تاکید رهبر معظّم انقلاب به نوعی تعریض هوشمندانه به نخست وزیر ارمنستان است که طبق برخی روایت‌های رسمی و غیر رسمی، مخصوصا بر اساس طرح چهارراه صلح پاشینیان به نظر می‌رسد ارمنستان خود را برای پذیرش کریدور راه زنگه زور و همراهی عملی با آن آماده می‌کند.
حال این سوال پیش می‌آید که در دولت چهاردهم مسعود پزشکیان سرنوشت کریدور راه ارس چه خواهد شد؟ آیا مخالفت صریح ایران با کریدور زنگه زور باعث خواهد شد دولت آذربایجان با استمرار سیاست کج دار و مریض خود در قبال ایران، اجرای کریدور راه ارس را مشمول مرور زمان کرده و همراهی لازم را نداشته باشد؟ آیا طرح‌های عمرانی و ساخت تونل و خط آهن در منطقه زنگیلان تا مرزهای مشترک آذربایجان با ارمنستان به معنی اجرای کریدور زنگه زور در حوزه ریلی است؟ آیا دولت چهاردهم خواهد توانست آذربایجان را مجاب به ایفای تعهدات خود در چارچوب توافق نامه مشترک جهت اجرای موثر کریدور راه ارس به عنوان بخشی از کریدور شمال –جنوب و کریدور راه میانه نماید؟
پاسخ درست به این سوالات نیازمند این است که کابینه دولت چهاردهم تشکیل شود و تکلیف وزارت امورخارجه و برنامه‌های وزیر جدید آن برای مدیریت روابط ایران با قفقاز جنوبی مشخص گردد. سیاست سنتی ایران در مقابل آذربایجان طی سال‌های اخیر مبتنی بر صبر راهبردی و مماشات حتی در زمان‌هایی که دولت آذربایجان در سیاست‌های رسمی و رسانه‌ای خود، اقدامات به شدت تنش‌زا را در دستور کار روابط خود با ایران قرار می‌داد، بوده است. اما آیا این سیاست ایران در قبال تحولات آتی قفقاز جنوبی در شرایطی که ایران تصمیم به نهایی سازی پرونده تخاصم جبهه مقاومت با اسراییل و شرکای آن گرفته است، ادامه خواهد یافت؟آیا موضوع روابط عمیق و پنهان اسراییل و آذربایجان( که تابحال زیاد مورد توجه و حساسیت آشکار ایران نبود) در سایه تحولات هفته‌های گذشته و روزهای آتی زیر ذره بین مسئولان امنیتی ایران قرار می‌گیرد؟ در این صورت تاثیرش بر آینده روابط آذربایجان و ایران چه خواهد بود؟ آیا دولت آذربایجان در میانه درگیری ایران –اسراییل حاضر به همکاری با اسراییل علیه ایران می‌شود؟
در کنار ملاحظات فوق که متاثر از فضای بوجود آمده در جریان تشدید منازعات محور مقاومت با رژیم اشغالگر قدس است، دولت چهاردهم راهبرد سیاست خارجی خود را حداکثر سازی روابط همه جانبه با کشورهای همسایه اعلام نموده است. توسعه مناسبات تجاری، ترانزیتی، علمی، اجتماعی و فرهنگی برای ایجاد منطقه قوی و همگرا، جزو تاکیدات دکتر پزشکیان در حوزه سیاست خارجی می‌باشد. در این چارچوب منطقه قفقاز جنوبی به لحاظ موقعیت سوق الجیشی و نقش آن در کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی کالا و انرژی بسیار پراهمیت می‌باشد. بدین لحاظ باید انتظار داشته باشیم که دولت چهاردهم اهتمام ویژه‌ای بر تکمیل کریدور راه ارس به عنوان یک طرح ملی و بین‌المللی نشان دهد. در این راستا علاوه بر این که ضرورت دارد کشور آذربایجان به اجرای موثر و جدی طرح رغبت نشان دهد، لازم می‌نماید طرف ایرانی در سطح داخلی هم بیش از گذشته مشکلات و موانع اجرای طرح کریدور راه ارس را با همکاری نهادهای و سازمان‌های مرتبط، بررسی کرده و حل و فصل نماید.
یکی از این سازمان‌هایی که می‌تواند در موضوع کریدور راه ارس نقش آفرینی داشته باشد، سازمان منطقه آزاد ارس است. این سازمان از اجرای طرح به صورت مستقیم متنفع شده و ارتباط زون‌های مرکزی و منفصل آن تقویت می‌گردد، همچنین به عنوان یک بازیگر اقتصادی بین‌الملل‌گرا می‌تواند از فرصت ایجاد کریدور راه ارس برای شکستن بن بست ارتباطی خود و دسترسی به یک شبکه ارتباطی بین‌المللی بهره مند شود. به همین خاطر مسئولین سازمان منطقه آزاد ارس در دو سال گذشته اقدامات مختلف، همکاری و رایزنی‌های متعددی را برای اجرای طرح کریدور راه ارس و حتی بازگشایی مسیر ریلی جلفا –نخجوان انجام داده‌اند.در آخرین سفر مرحوم رییسی و وزیر خارجه فقید سابق به منطقه شمالغرب و افتتاح سد قیزقلعه‌سی نیز، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد ارس تلاش فراوانی را برای تشریح طرح‌ها و پیشنهادات منطقه آزاد ارس جهت توسعه چند جانبه شبکه ارتباطات درون منطقه‌ای نمود و مقرر شده بود؛ طرح‌ها و پیشنهادات به صورت مکتوب به وزارت امورخارجه و شخص دکتر امیر عبداللهیان ارسال گردد که متاسفانه حادثه دلخراش سقوط هلیکوپتر حامل رییس جمهور شهید و همراهان شان، این امر را به تاخیر انداخت.
تلاش سازمان منطقه آزاد ارس و مسئولین آن برای تقویت شناسنامه بین‌المللی ارس بخصوص در بخش ترانزیت و لجستیک، جلب توجه نهادهای تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر برای بکارگیری ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه ارس در بخش لجستیک و جهت‌دهی پروژه‌های زیرساختی درون منطقه‌ای در راستای طرح‌های بین‌المللی نشان می‌دهد منطقه آزاد ارس یه عنوان صنعتی‌ترین منطقه آزاد ایران و قطب بزرگ تولید محصولات کشاورزی گلخانه‌ای به درستی به اهمیت دسترسی به شبکه ارتباطی فعال و مطمن برای پشتیبانی از بخش‌های صنعتی، کشاورزی، توریستی و تجاری خود واقف بوده و می‌کوشد نقش تاریخی این منطقه را در صحنه تجارت و ترانزیت ایران احیا نماید. فلذا دولت چهاردهم و رئیس دولت آن که شناخت دقیقی از امکانات و ظرفیت‌های منطقه آزاد ارس دارد می‌تواند در جریان دیپلماسی اقتصادی خود با قفقاز جنوبی و اجرای طرح کریدور راه ارس، به ارس تکیه نماید.
