ذخایر معدنی بور ترکیه

#اختصاصی

به قلم: توحید نژاداسد، کارشناسی ارشد مطالعات ترکیه، دانشگاه تهران

کسانی که در جریان تحولات ترکیه هستند، حتما در ارتباط با ذخایر معدنی بور (Bor) که ترکیه بزرگترین دارنده ذخایر آن در جهان به شمار می‌آید، اخباری را شنیده و یا دیده‌اند. در این نگارش با نگاهی دقیق‌تر به این موضوع می‌پردازیم.

بور عنصری شیمیایی با عدد اتمی ۵ و نماد B است. این عنصر جزء شبه فلزها محسوب می‌شود و فراوانی کمی در پوسته زمین دارد. بنا به گزارش خبرگزاری تی‌آرتی ترکیه (TRT)، پروفسور دکتر شفق گوکان اوزکان، استادیار دانشکده علوم طبیعی دانشگاه ترک-آلمانی (Türk-Alman Üniversitesi) با اشاره به اینکه عنصر بور درون ۱۵۰ الی ۲۰۰ کانی یافت می‌شود گفت: «این کانی‌ها کاربرد تجاری ندارند. به کانی‌های تجاری که یون کلسیم داشته باشند، کولمانیت (Colemanite) گفته می‌شود. آنهایی که سدیم داشته باشند را بوراکس (Borax) می‌نامیم. کانی‌ای که هردوی آنها را در خود داشته باشد الکزیت (Ulexite) نام دارد. هر سه این‌ها در کشورمان وجود دارد». وی ادامه داد: «از نظر کیفیت، درصد بور موجود در معادن ترکیه نسبت به سایر کشورها بسیار بالاست».

بنابرداده‌هایی که دکتر مخفی اگیلمز در کتاب «اقتصاد ترکیه» خود ذکر کرده است، ذخایر بور در جهان در سال ۲۰۱۷، ۱٫۳ میلیارد تن می‌باشد که ۷۳٫۴ درصد آن در ترکیه، ۶٫۲ درصد در ایالات متحده آمریکا و ۳٫۲ درصد از آن در شیلی قرار دارد. اما بنابر خبری که در سال ۲۰۲۲ در وبسایت «تی‌آرتی خبر» ترکیه آمده است، پروفسور دکتر شفق گوکان اوزکان با اشاره به آمار سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده آمریکا (USGS) عنوان کرد: «ذخایر فعلی بور در جهان ۱ میلیارد و ۲۴۳ میلیون تن اعلام می‌شود. این مقدار بصورت بور تری‌اکسید (B2O3) بیان می‌شود و سهم ترکیه از این مقدار ۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تن بوده که معادل ۸۸ درصد از کل میزان بور موجود در جهان است». در هر صورت تغییری در این نکته که ترکیه با اختلاف بزرگترین دارنده ذخایر بور در جهان است، ایجاد نمی‌شود.

مصارف استفاده بور بسیار متنوع است. همین مورد حکایت از ارزش بالای بور دارد. بور در صنایع شیشه و سرامیک، فولاد-آهن (تهیه سرباره فشرده)، صنعت لوازم پاک‌کننده (تولید محصولاتی مانند مواد شوینده)، بخش کشاورزی (تولید کود) و بسیاری دیگر از صنایع کاربرد دارد. بنابه داده‌های وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه، ظرفیت تولید بور در جهان ۵٫۷ میلیون تن تخمین زده می‌شود. ترکیه بزگترین تولید کننده بوده و پس از آن ایالات متحده آمریکا، روسیه، شیلی، چین، پرو و آرژانتین قرار دارد. ۵۰ درصد از مصرف جهانی بور به صنعت شیشه، ۱۷ درصد به بخش کشاورزی، ۱۵ درصد به صنعت سرامیک-خمیر شیشه، ۲ درصد به مواد شوینده و ۱۶ درصد هم به سایر صنایع تعلق دارد. با توجه به آمار ذکر شده در وبسایت وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه، صادرات بور این کشور در سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۲٫۴ میلیون تن، به ارزش ۱٫۱۸ میلیارد دلار و بیشتر به کشورهای چین، آمریکا، روسیه و هند بوده است.

ذخایر بور ترکیه در چهار استان اسکی‌شهر (Eskişehir)، کوتاهیه (Kütahya)، بورسا (Bursa) و بالى‌کسرى (Balıkesir) قرار دارد که استخراج در ۶ نقطه از این استان‌ها انجام می‌شود:

اسکی‌شهر-قرقه (Eskişehir–Kırka)، کوتاهیه-اِمد (Kütahya–Emet)، کوتاهیه-حصارجق (Kütahya–Hisarcık)، بورسا-کِستل (Bursa–Kestel)، بالى‌کسرى-بیغادیج (Balıkesir–Bigadiç)، بالى‌کسرى-سلطانچایری (Balıkesir–Sultançayırı).

چهار منطقه اصلی استخراج در نقشه زیر مشخص شده است که تراکم بالای این ذخایر را در حاشیه دریای مرمره نشان می‌دهد.

منبع: cografyaharita.com – فارسی‌سازی توسط نویسنده

بیشترین میزان ذخایر بور ترکیه در شهرستان کوتاهیه-امد با ۱٫۸ میلیون تن قرار دارد. تولید، بهره‌ برداری و فروش معادن بور در ترکیه در اختیار اداره کل شرکت‌های «اِتی معدن» (Eti Maden) قرار دارد. بنابه داده‌های این شرکت، مهمترین ذخایر بوراکس در اسکی‌شهر-قرقه (۸۳۲٫۷ تن)، ذخایر کولمانیت در کوتاهیه-اِمد (۱۸۱۵٫۳ تن معادل ۵۳ درصد) و بالى‌کسرى-بیغادیج (۵۹۱٫۶ معادل ۱۸ درصد) و مقادیر کمی الکزیت در کوتاهیه-اِمد و بورسا-کِستل قرار دارد.

ترکیه درتلاش است تا با حمایت از پروژه‌های دانش بنیان در زمینه فراوری بور، میزان ارزش افزوده تولیدی بور را بالا برده و بدین ترتیب سهم این صنعت را در تولید ناخالص داخلی پررنگ‌تر کند.