به قلم: محمد اطهر جاوید؛ باشگاه مباحثه والدای روسیه
مقدمه
این واقعیت که “نظم اقتصادی جدید” در حال شکلگیری است و همچنان بر نتایج استراتژیک در مناطق اصلی جهان تأثیر میگذارد. در حالی که بحرانها میتوانند شرایط دشواری را ایجاد کنند، در عین حال فرصتهای منحصربهفردی را برای کشورها فراهم میکنند. با این حساب، زمان بحران را میتوان فرصتی برای یک کشور برای بازنگری در سیاست خارجی خود برای توسعه اتحادهای جدید و همکاری با سایر کشورها برای ایجاد روابط قوی تر و همچنین رسیدگی به چالشهای مشترک برای ایجاد ثبات اقتصادی و سیاسی در داخل منطقه و تقویت همکاریهای بینالمللی تلقی کرد. در پی عملیات نظامی در اوکراین، اقتصاد روسیه در حال تطبیق لجستیک خود برای مقابله با وضعیت در حال ظهور، برای مقابله با تحریمهای اعمال شده توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا (EU) است.
روسیه در حال بهبود روابط خود با متحدان غیر غربی به ویژه آسیا و اوراسیا برای تنوع بخشیدن به بازار است. در نتیجه، روسیه توجه زیادی به کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) با تاخیر طولانی مدت دارد که اکنون به عنوان مسیر اقتصادی بالقوه روسیه در برابر تحریمها در نظر گرفته میشود.
کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب
کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) کشورهای شمال اروپا و اتحادیه اقتصادی اوراسیا غربی (EAEU) را به کشورهای آسیای مرکزی، خلیج فارس و اقیانوس هند متصل میکند.
INSTC همکاریهای حمل و نقل بین کشورهای عضو را افزایش میدهد و زمان ترانزیت حمل و نقل کالا را از ۴۰ تا ۶۰ روز به ۲۵ تا ۳۰ روز کاهش میدهد و هزینهها را ۳۰ درصد کاهش میدهد.
کشورهای شمال و شمال غربی اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) از طریق INSTC چندوجهی با کشورهای آسیای مرکزی، خلیج فارس و اقیانوس هند مرتبط هستند. این کریدور شامل بنادر دریای خزر، بنادر خلیج فارس و همچنین زیرساخت ۷۲۰۰ کیلومتری راه آهن، بزرگراه و حمل و نقل آبی داخلی است که روسیه و هند را از طریق ایران متصل میکند. این توافقنامه در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۰ در دومین کنفرانس بین المللی اروپا-آسیایی حمل و نقل در سن پترزبورگ توسط سه کشور به امضا رسید. هند، ایران و روسیه، پایه قانونی کریدور شمال-جنوب را ایجاد کردند. بعداً یازده کشور جدید اضافه شدند که INSTC را گسترش دادند. با وجود اینکه قرارداد ساخت این کریدور بیش از ۲۰ سال پیش امضا شد، اما برای مدت طولانی با موفقیت همراه نبود. اما، اکنون عملیاتی شدن موفقیت آمیز INSTC توسط تعدادی از عوامل مانند شیوع COVID-19 و شرایط اقتصادی و سیاسی فعلی در اروپا به دلیل اوکراین پشتیبانی میشود. پیش بینی میشود که تا سال ۲۰۳۰ کریدور INSTC بتواند سالانه ۲۵ میلیون تن بار یا ۷۵ درصد از حمل و نقل بار بین اوراسیا، آسیای جنوبی و خلیج فارس را جابجا کند.
سیاست”چرخش به شرق” روسیه
سیاست روسیه برای تقویت روابط با کشورهای آسیایی در سال گذشته تغییر کرد که به عنوان “چرخش به شرق” شناخته شد. به دلیل روابط سرد روسیه با غرب و اتحادیه اروپا، آسیا و اوراسیا به اولویت سیاست خارجی مسکو برای همکاری استراتژیک عمیق تر تبدیل شده است. تمرکز اصلی این محور تقویت روابط اقتصادی و همچنین افزایش همکاری در مسائل امنیتی با کشورهای منطقه بوده است. روسیه همچنین به دنبال ایجاد روابط نزدیکتر با قدرتهای منطقهای مانند کره جنوبی، هند، پاکستان و کشورهای آسه آن بوده تا به بازارها، فناوری و منابع جدید دسترسی پیدا کند. دلیل آن این است که روسیه به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود به دور از اتکای بیش از حد به صادرات انرژی به اروپا است.
به همین دلیل است که تجارت بین روسیه و کشورهای آسیایی و اوراسیا طی ماههای گذشته افزایش یافته است. روسیه احتمالاً به ایفای نقش در بازارهای آسیایی و شرق ادامه خواهد داد زیرا روابط تجاری و اقتصادی کشورها در سالهای آینده رشد خواهند کرد.
اهمیت مسیرهای حمل و نقل اوراسیا برای روسیه
اوراسیا منطقه ای با اهمیت اقتصادی و سیاسی بسیار زیاد است، زیرا برخی از مهم ترین مسیرهای حمل و نقل، منابع انرژی و بازارهای نوظهور را در خود جای داده است. مسیرهای حمل و نقل اوراسیا برای روسیه اهمیت قابل توجهی دارد زیرا مزایای اقتصادی و استراتژیک مختلفی را برای این کشور فراهم میکند. در زمانهای اخیر، از نظر اقتصادی، این مسیرها دسترسی به بازارهای بینالمللی را فراهم میکنند و به شرکتهای روسی اجازه میدهند در تجارت جهانی مشارکت کنند و از فرصتهای مختلف اقتصادی موجود استفاده کنند. از نظر استراتژیک، این مسیرها به روسیه اجازه میدهد تا حضور خود را در اوراسیا حفظ کند و در عین حال نقش یک بازیگر تأثیرگذار در این منطقه را ایفا کند. مسیرهای مواصلاتی اوراسیا نیز با فراهم آوردن بستری برای افزایش همکاریهای اقتصادی و سیاسی بین کشورهای مختلف منطقه، زمینه را برای گسترش نفوذ روسیه در منطقه فراهم میکند.
مسیرهای حمل و نقل و تجارت در میان عملیات ویژه نظامی در اوکراین
از زمان تحریمهای آمریکا و متحدانش بر روسیه، نقشههای تجاری بیشتری در اوراسیا و آسیا تغییر خواهد کرد و همچنین چشمانداز مسیرهای حملونقل به طور قابل توجهی تغییر خواهد کرد و الگوهای تجاری جدید از جمله در آسیا و خاورمیانه ظهور خواهد کرد. اولین ترانزیت آزمایشی محموله از روسیه به هند با استفاده از INSTC توسط ایران در ژوئن ۲۰۲۲ از طریق تنگه هرمز بندرعباس صورت گرفت و به دنبال آن در ژوئیه ۲۰۲۲، ۳۹ کانتینر دیگر از روسیه به بندر Nhava Sheva هند در دریای عرب منتقل شد.
در مرحله اولیه عملیات نظامی در اوکراین، صادرات جهانی روسیه تقریباً ۵۰ درصد کاهش یافت، از ژوئن ۲۰۲۲، این روند به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در آن زمان سه کشور چین، ایران و ترکیه صادرات خود را به روسیه گسترش دادند و در نتیجه روند صادرات به روسیه بهبود یافت. در حالی که از زمان آغاز بحران اوکراین، چین، برزیل، ویتنام، ترکیه و صربستان واردات خود را افزایش دادند و به ویژه هند واردات خود از روسیه را در هر ماه بیش از ۱۰۰ درصد در تجارت افزایش داد که بزرگترین تغییر در روابط تجاری در بین اقتصادهای بزرگ جهان در سال گذشته بوده است.
چشم انداز کریدور حمل و نقل شمال-جنوب
فرصتهای زیادی برای INSTC در حال ظهور است. در گزارشی که در اکتبر ۲۰۲۲ منتشر شد، بانک توسعه اوراسیا (EDB) بر اهمیت پتانسیل عظیم و بکر کریدور تأکید کرد. این پتانسیل را میتوان با سرمایهگذاری مناسب فعال کرد تا آن را به مرکزی برای مسیرها، خدمات و بازارهای لجستیک جدید اوراسیا تبدیل کند. همچنین پروژههای متعددی برای توسعه کریدور حمل و نقل شمال-جنوب که توسط روسیه، آذربایجان و ایران معرفی شده است، در حال انجام است که در سال جاری تکمیل میشود. علیرغم چالشها، INSTC این پتانسیل را دارد که به یک جزء مهم حملونقل اوراسیا تبدیل شود و همچنین به عنوان شبکهای برای خدمات شمال-جنوب و شرق-غرب عمل کند که کشورها را به هم متصل میکند. آسیای مرکزی، اروپا، آسیا و خاورمیانه. در مرز ایران و آذربایجان در آستانه، روسها میخواهند یک هاب لجستیکی را به عنوان بخشی از تکمیل خط ریلی رشت – آستانه – قزوین بسازند. از طرفی در سرخس نیز سرمایهگذاری میکند که دروازه ترکمنستان و ایران است و در شعبه شرقی INSTC قرار دارد.
نتیجه گیری
برای نتیجه گیری، ظهور “نظم اقتصادی جدید” نحوه انجام لجستیک و حمل و نقل در بازار جهانی را تغییر خواهد داد. کشورهای عضو کریدور حمل و نقل شمال-جنوب (INSTC) باید به طور موثر در توسعه کلی کریدور از جمله بهبود آبراههای داخلی، امنیت پایانههای کانتینری و بار عمومی در بنادر خزر، نوسازی گذرگاههای مرزی و ساخت لجستیک و هابها و امکانات خدمات کنار جاده ای کمک کنند ، زیرا این راهرو طیف کاملاً جدیدی از فرصتها و زنجیرههای لجستیکی را معرفی میکند. اگرچه روسیه در حال حاضر
سرمایهگذاریها را در طول این کریدور رهبری میکند، اما با گذشت زمان، کل لجستیک اوراسیا از آن سود خواهد برد و یک کریدور حملونقل ممکن است به یک کریدور توسعه اقتصادی تبدیل شود. علاوه بر این، برای جلوگیری از هرگونه خرابکاری در آینده در سیستم حمل و نقل و خطوط لوله گاز توسط کشورهای غیردوست، اجرای یک طراحی امنیتی جامع و یکپارچه دریایی بسیار مهم است.
