#اختصاصی
به قلم: ماریا کولسنیکووا، دانشیار دانشگاه دولتی زبانشناسی مسکو
در سال‌های اخیر، در چارچوب عملکرد سازمان کشورهای ترک (OTS)، بسترهای ایجاد تعاملات چندجانبه در حال افزایش است. یکی دیگر از قالب‌های جدید که انتظار می‌رود در درازمدت جایگاه خود را به دست آورد، مجمع اقتصادی کشورهای ترک (EFTS) بود که برای اولین بار در اوایل اردیبهشت ماه سال جاری در باکو برگزار شد. این رویداد توسط انجمن بنگاه‌های کوچک و متوسط و انجمن فرانشیز آذربایجان و با مشارکت OTS و تعدادی دیگر از ساختارهای صنعتی اقتصادی فعال در جهان ترک برگزار شد. اهداف اصلی این مجمع که بیش از ۱۰۰۰ شرکت کننده از ۱۵ کشور جهان را گرد هم آورده بود، بررسی فرصت‌های سرمایه‌گذاری، جذب سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی و تقویت روابط بین کشورهای ترک زبان بود.
همین واقعیت برگزاری EFTS حاکی از تقویت مولفه اقتصادی در پروژه‌های ترک محور است که از جمله با مشارکت فعال ترکیه ترویج می‌شود.
باغچی سفیر ترکیه در آذربایجان طی سخنانی در مراسم افتتاحیه خاطرنشان کرد: کشورهای عضو سازمان کشورهای ترک پتانسیل قابل توجهی برای افزایش گردش مالی مشترک دارند که تا پایان سال ۲۰۲۳ از مرز ۴۲میلیارد دلار گذشت. در عین حال، کل تولید ناخالص داخلی کشورهای OTS بیش از ۱.۵ تریلیون دلار برآورد شده و جمعیت آن بیش از ۱۶۰ میلیون نفر است که به دلیل غلبه جمعیت جوانان بسیار پویا و در حال رشد است.
در سال های اخیر، کشورهای OTS همکاری خود را در زمینه انرژی سبز، گردشگری، آموزش و سیاست جوانان گسترش داده‌اند. همکاری سرمایه‌گذاری در قالب جدیدی نیز راه‌اندازی شده است: صندوق سرمایه‌گذاری ترک در حال ایجاد است، توافقاتی در مورد اجرای طرح‌های تجاری مشترک در زمینه کشاورزی و تضمین امنیت غذایی حاصل شده است. همکاری در بخش اطلاعات و ارتباطات به طور پیوسته در حال توسعه است: از جمله، قرار است یک کابل نوری در سراسر دریای خزر ایجاد شود، مراکز داده و یک هاب دیجیتال منطقه‌ای تشکیل شود. همکاری در زمینه تحقیقات فضایی در حال افزایش است: پروژه‌های مشترکی برای پرتاب حامل‌های نوری مدار پایین و ماهواره‌های ارتباطی برنامه‌ریزی شده است (به ویژه، توافق نامه مربوطه بین آژانس فضایی وزارت توسعه دیجیتال و حمل و نقل “Azercosmos” و اپراتور ارتباطات ماهواره‌ای ترکیه Türksat).
عناوین اصلی مجمع باکو را میتوان با عناوین میزگردها ارزیابی کرد: «همکاری اقتصادی بین کشورهای ترک زبان و تأثیر آن بر اقتصاد جهانی»، «مسیر جاده ابریشم: آیا باید از چین عبور کند یا هند؟» “نقش منطقه آزاد اقتصادی آذربایجان”، “نقش زنان ترک: توسعه کارآفرینی زنان”، “همکاری اقتصادی در کشورهای ترک زبان: برندسازی و فرانشیز”. قابل توجه است که EFTS در آستانه اجلاس غیررسمی تابستانی سازمان کشورهای ترک در شهر شوشا (آذربایجان) برگزار می‌شود، جایی که احتمالاً تعدادی از ابتکارات اقتصادی اعلام شده در ماه مه مجدداً برای بحث ارائه خواهد شد. یکی از این موارد که به طور گسترده در رسانه‌ها پس از اجلاس منتشر شد، ممکن است پیشنهادی برای برچسب زدن محصولات تولید شده در کشورهای OTS با برچسب “ساخت توران” [۳] باشد. این ایده توسط رئیس هیئت مدیره انجمن فرانشیز آذربایجان D. Movsumov مطرح شده است.
در زمینه «موضوع تورانی»، باید توجه داشت که علیرغم این واقعیت که بسیاری از ناظران تبلیغ آن را اغلب به ترکیه نسبت می‌دهند، اما در فضای عمومی عمدتاً شرکای آنکارا در سازمان کشورهای ترک از جمله جمهوری آذربایجان و قزاقستان بیش از همه برجسته هستند. به عنوان مثال، حتی دفتری تحت عنوان خبرگزاری توران در باکو وجود دارد، پیش از این نیز، آستانه در حاشیه رویدادهای OTS، ابتکار عمل ایجاد یک منطقه ویژه اقتصادی به همین نام به منظور افزایش کارایی تعاملات تجاری و اقتصادی بین کشورهای ترک را بر عهده گرفت. متعاقباً مقامات قزاقستان تصمیم گرفتند نام منطقه ویژه اقتصادی “ترکستان” واقع در قلمرو جمهوری را به “توران” تغییر دهند که با فرمان مربوطه در پاییز ۲۰۲۳ تأیید شد. در عین حال، به سختی میتوان در مورد فشارهای ترکیه صحبت کرد. با قضاوت بر اساس اظهارات در مطبوعات آزاد، چنین اقداماتی صرفاً ابتکار عمل خود کشورهاست. علاوه بر این، با توجه به ادامه مشکلات در اقتصاد ملی، آنکارا اهمیت فراتر رفتن از مولفه منحصرا ترکی و جذب عملی شرکای شخص ثالث را پذیرفته است (به طور مشخص امارات، عربستان سعودی، کویت، ژاپن، قطر، روسیه و مصر دعوتنامه برای شرکت در EFTG را دریافت کرده‌اند).
محققان داخلی به درستی خاطرنشان می‌کنند که رجب طیب اردوغان، که مکرراً انگیزه‌های فعالیت سیاست خارجی کشور را برای روزنامه‌نگاران خارجی توضیح می‌دهد، در حرفهای پوپولیستی خود به جای برخی «آرمان‌های تورانیستی» از اصطلاحات جهانی استفاده می‌کند. تاکید اصلی رهبر ترکیه به طور سنتی بر “تجربه تاریخی منحصر به فرد ترکیب سنت های غربی و شرقی” است: “از نظر جغرافیایی، ما در قلب آسیا، اروپا و آفریقا قرار داریم. <…> پیوندهای فرهنگی عمیق و پایدار با منطقه وسیعی از سودان تا اندونزی، از آسیای مرکزی تا آفریقا، از شرق دور تا اروپا داریم. این سرزمین‌ها که همین چند قرن پیش بخشی از امپراتوری عثمانی بودند، اکنون دارای ۴۵ دولت مختلف هستند. برادران و بستگان ما در این مناطق زندگی می‌کنند – بیش از ۵.۵ میلیون نفر با ریشه‌های ترک در کشورهای مختلف اروپایی زندگی می‌کنند. برای ما غیرممکن است که نسبت به آنچه در اروپا، شمال آفریقا، قفقاز، آسیای مرکزی یا بالکان می‌گذرد بی‌تفاوت بمانیم».
به طور کلی، در حال حاضر، در گستره وسیع جهان ترک، دو سازه بزرگ از نظر اقتصادی برجسته‌تر هستند: OTS و EAEU. حقیقت وجود و توسعه آنها، علیرغم تفاوت معینی در ظرایف فعالیت‌هایشان، از یک سو آنها را به طور اجتناب ناپذیری به سمت رقابت سوق می‌دهد و از سوی دیگر، تا حدی عاملی بازدارنده در بهترین سنت‌های سیاست رئالیسم بر اساس توازن قوا است. در میان مدت، به احتمال زیاد راه های همزیستی این دو ساختار به ویژگی‌های ایجاد روابط بین روسیه و ترکیه بستگی دارد.
