#اختصاصی
به قلم: ایوان تیموفیف؛ مدیر کل شورای امور بینالملل روسیهRIAC
در فوریه ۲۰۲۴، اتحادیه اروپا سیزدهمین بسته تحریمها را علیه روسیه تصویب کرد. تحریمهای ضدروسی تحمیلشده توسط غرب بهعنوان بزرگترین اقدامات «تنبیهی» از دهه ۱۹۵۰ ارزیابی میشوند، اما نتیجه مورد نظر آغازکنندگان را بهدست نیاوردند، اگرچه مشکلات قابلتوجهی برای اقتصاد روسیه ایجاد کردند. ایوان تیموفیف، مدیر کل RIAC به پرسشهای روزنامه آلمانی «der Freitag» درباره نحوه مقابله روسیه با فشار تحریمها و ویژگیهای سیاست تحریمها در مرحله کنونی پاسخ داد.
- اقتصاد روسیه با وجود مشکلاتی مانند کمبود شدید نیروی کار در حال کارکرد و رشد است. تحلیلگران غربی این را در درجه اول به تولید سلاح نسبت میدهند. آیا فکر میکنید دلیل ثبات اقتصاد روسیه این است؟
اقتصاد روسیه در واقع ثابت کرده است که بسیار انعطاف پذیرتر از آن چیزی است که بسیاری انتظار داشتند. اعمال تحریمهای گسترده و بی سابقه منجر به فروپاشی اقتصاد روسیه نشد. او مقاوم ماند. بله، هر تحریمی باعث آسیب میشود. روابط تجاری روسیه و اتحادیه اروپا به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است. اگر قبلاً اتحادیه اروپا شریک تجاری کلیدی ما بود، امروز جایگاه آن به سرعت توسط چین، هند، ترکیه و سایر کشورها اشغال شده است.
باور اینکه اقتصاد روسیه در درجه اول به دلیل تولید سلاح در حال رشد است اغراق آمیز خواهد بود. بله، احیای صنایع دفاعی به شاخصهای تولید صنعتی کمک میکند. اما عوامل دیگر بسیار مهمتر هستند. اولاً، به دلیل خروج شرکتهای غربی از روسیه، احیای تولید داخلی در تعدادی از صنایع آغاز شد. به عنوان مثال، اکنون ارسال هواپیماهای غیرنظامی از ایالات متحده و اتحادیه اروپا به روسیه ممنوع است. ما چاره ای جز احیای صنعت هوانوردی خود نداریم. عرضه صدها کالای صنعتی به روسیه ممنوع است. آنها تا حدی با منابع از چین جایگزین شده اند. اما همچنین شرکتهای روسی که قبل از تحریمها رقابت را از دست میدادند. البته ممکن است محصولات آنها گرانتر یا کیفیت پایین تری داشته باشند. اما در شرایط فعلی کاملاً قادر به تصاحب سهم بازار خود هستند و زمان را تلف نمی کنند. همه اینها بر رشد اقتصادی تأثیر میگذارد. شاخص مهم اینکه تقریبا هیچ بیکاری در روسیه وجود ندارد. اقتصاد مانند یک جاروبرقی منابع نیروی کار را میمکد. مشاغل ما به طور جدی در مورد دعوت نیروی کار از هند و سایر کشورها به روسیه بحث میکنند. مهاجرت از کشورهای آسیای مرکزی دیگر کافی نیست.
همچنین مهم است که ما توانستیم به سرعت عرضه نفت و سایر مواد خام را به کشورهای دوست خود هدایت کنیم. اگر قبلاً خریدار اصلی اتحادیه اروپا بود، اکنون چین و هند هستند. به آمار معاملات آنها نگاه کنید و خیلی چیزها برای شما روشن خواهد شد. تجارت با چین مدتهاست که از ۲۰۰ میلیارد دلار فراتر رفته است. با هند، این رقم در حال حاضر از ۵۰ میلیارد دلار فراتر رفته است. قبلاً نمی شد چنین چهرههایی را در خواب دید. واضح است که آنها با رویدادهای شدید سیاسی توضیح داده میشوند. اما هنوز هم سرعت تغییر جهت تجارت به کشورهای دوست روسیه شگفت انگیز است.
البته مشکلات زیادی وجود دارد. به دلیل تحریمها، هزینهها افزایش یافته، طرحهای واسطهای گسترش یافته و روند به روزرسانی داراییهای تولیدی پیچیدهتر شده است. این برای تعدادی از صنایع دردناک است. اما در اینجا نیز سازگاری وجود دارد. من اغلب این تز را تکرار میکنم که روسیه از این واقعیت کمک میگیرد که اقتصاد آن یک اقتصاد بازار است. کسب و کارها به دنبال فرصتهایی برای بقا هستند و آنها را پیدا میکند. زیرا جایگزین آنها مرگ است.
- غرب معتقد است که تأثیر تحریمهای مستقیم آن بر روسیه بسیار کم است و بنابراین به طور فزایندهای بر تحریمهای ثانویه علیه شرکای تجاری مسکو تکیه میکند. اکنون میتوان انتظار دور جدیدی از تحریمها را داشت. به نظر شما این چقدر بر ثبات اقتصادی روسیه تأثیر میگذارد؟
من شخصاً زمان زیادی را به مطالعه تحریمهای ثانویه اختصاص دادم. من هر مورد خاص استفاده از آنها را میدانم. سال ۲۰۲۳ نشان میدهد که تحریمهای ثانویه عمدتاً علیه شرکتهای واسطهای کوچک درگیر در دور زدن کنترلهای صادراتی در زمینه کالاهای نظامی و دو منظوره اعمال شده است. این موضوع تأثیر قابل توجهی بر کل اقتصاد ندارد. دیگر اینکه تحریمهای ثانویه اثر روانی دارد. تجارتهای بزرگ از همین کلمه و چشم انداز اعمال تحریمهای ثانویه میترسند. بنابراین بانکها و شرکتهای بزرگ حتی در کشورهای دوست، تحریمهای ثانویه را در محاسبه ریسکهای خود لحاظ میکنند. این امر کار با آنها را از نظر انجام تراکنشهای مالی و تامین کالاها و فناوریهای فردی پیچیده میکند. و با این حال میبینیم که تحریمهای ثانویه در سطح اقتصاد کلان تأثیری ندارد. به نظر من، تأثیر تحریمهای مستقیم (اولیه) بسیار جدیتر از تحریمهای ثانویه بود. اما این آسیب به خودی خود منجر به فروپاشی اقتصاد نمیشود، مانع از سازگاری آن نمیشود و حتی چنین سازگاری را تحریک میکند. تعداد کمی از مردم روسیه به لغو تحریمها اعتقاد دارند. ما درک میکنیم که در جهت غربی بیابانی خواهد بود که توسط تحریمها سوخته است. شاید برای چندین دهه.
- تحریمهای سفر به اتحادیه اروپا نیز تأثیر مستقیمی بر ارتباطات انسانی بین روسها و آلمانیها دارد. آیا تصاویر دشمن میتوانند از هر دو طرف ریشه بگیرند؟
تصاویر دشمن مدتهاست که ریشه دوانده است. این روند خیلی قبل از سال ۲۰۲۲ شروع شد. در سطح تجاری، نامرئی بود. روسیه و آلمان شرکای اقتصادی نمونه، وابسته و مکمل یکدیگر بودهاند. اما در سطح رسانه و در گفتمان سیاسی، خصومت به تدریج شدت گرفت. و این روند متقابل بود. ما واقعاً ارتباطات انسانی بسیار نزدیکی داشتیم. میلیونها روس و آلمانی از مرزهای ما عبور کردند، در روسیه و آلمان کار و تحصیل کردند و یکدیگر را مطالعه کردند. متأسفانه همه اینها رابطه ما را از فروپاشی نجات نداد. این یک درس مهم است. او میگوید که سیاست میتواند حتی بالاترین دستاوردها را در اقتصاد و روابط بشردوستانه ببلعد. هم روسیه و هم آلمان از چنین عقبگردی خسارت زیادی متحمل شدند. اکنون مخاطبین کمتری وجود دارد و محدود شدن آنها ادامه خواهد یافت. این بدان معناست که افراد کمتری خواهند بود که واقعیتهای کشورهای ما را بدانند و از طریق تصویر رسانهای آنها را درک نکنند. اما نکته مهم دیگری نیز وجود دارد. احیای روابط همچنین باید شامل عادی سازی روابط انسانی و تجارت باشد.
- روسیه میخواهد با تغییر جهت اقتصاد خود به شرق و جنوب با تحریمها مقابله کند. اما آیا در اینجا این خطر وجود ندارد که کشورهای شریک از فقدان جایگزین مسکو استفاده کنند و شرایط بدی را به روسیه ارائه دهند؟
البته چنین خطراتی وجود دارد. اما میبینیم که آنها هنوز اهمیت انتقادی ندارند. عوامل اقتصادی بسیار مهمتر هستند – فقدان زیرساختهای حمل و نقل، مشکلات لجستیکی، زنجیره تامین نابهینه، مشکلات در پرداختهای بانکی به دلیل تحریمهای غرب. به طور کلی، مشکلات بسیار مهمتری وجود دارد. تجارت تجارت است. و گاهی اوقات مذاکره در مورد معاملات فردی میتواند بسیار سخت باشد. اما چنین سفتی حتی قبل از قطع روابط تجاری ما با اتحادیه اروپا نیز وجود داشت. علاوه بر این، روسیه خود یک اقتصاد بسیار بزرگ و یک بازار جذاب است. به سختی لازم است که آن را صرفاً از نظر وابستگی به یک یا شریک دیگر درک کنیم.
- اگر درگیری در اوکراین پایان یابد، فکر میکنید چقدر طول میکشد تا به روابط عادی بین اروپا و روسیه، در درجه اول اقتصادی، بازگردد؟
به نظر من بعید است که پایان خصومتها به خودی خود منجر به بازگشت به روابط عادی شود. تحریمها برای ماندن در اینجا هستند. تجربه استفاده از آنها این را به ما میگوید. حل مشکلات سیاسی به خودی خود منجر به لغو تحریمها نمی شود. به توافق هستهای ایران در سال ۲۰۱۵ نگاه کنید. تنها سه سال بعد، ایالات متحده به طور یکجانبه از آن خارج شد و تحریمها را دوباره علیه ایران اعمال کرد. تجارت اروپایی مجبور شد با الزامات ایالات متحده سازگار شود. مشکل اوکراین بسیار پیچیده است. حل آن یک شبه ممکن نخواهد بود، حتی اگر خصومتها متوقف شود. توافقات مینسک ۲۰۱۴-۲۰۱۵ را به یاد بیاورید. آیا آنها منجر به لغو یا حتی کاهش تحریمها شدند؟ نه. پس در یک درگیری عمیقتر چه انتظاری باید داشته باشیم؟
روسیه و اتحادیه اروپا در گذشته با روابط صنعتی و تجاری ارتباط نزدیکی داشتهاند. همه از این سود بردند. متأسفانه به دلایل سیاسی این ارتباطات طی ۲ سال گذشته بطور سیستماتیک از بین رفته است. و حالا بالاخره به آن میرسند. همانطور که میگویند شکستن ساخته نمیشود. تحریمها و ریسکهای سیاسی برای مدت طولانی بر بقایای روابط اقتصادی ما سنگینی میکند. تحت این شرایط، هر کسب و کار عملگرایانه به دنبال جایگزینهایی خواهد بود – تامین کنندگان دیگر، بازارهای دیگر، روشهای پرداخت دیگر.
در روابط بشردوستانه نیز تغییراتی در حال وقوع است. قبلاً حدود سه ساعت طول میکشید تا با هواپیما به برلین برسم. و اکنون به دلیل تحریمهای حمل و نقل، چنین سفری از استانبول یا بلگراد حدود ۱۲ ساعت طول میکشد. یا شاید بیشتر. و فقط در صورتی که به من ویزا بدهند. در این زمینه، پرواز به هند، به دهلی نو، ۵ ساعت و نیم طول میکشد. شما میتوانید به سرعت ویزای الکترونیکی دریافت کنید. و هیچ کس با شما در مورد بد بودن روسیه سخنرانی نخواهد کرد یا از زبان شما با شما صحبت نخواهد کرد. مدت زمان پرواز به پکن ۸ ساعت است. همچنان کمتر از سفر به برلین در شرایط حاضر. شرق عربی اکنون از نظر دسترسی حتی نزدیکتر است. بله، اینها شرکای دشواری هستند. ما آلمانیها را خیلی بهتر میشناسیم. اما شرایط به سرعت در حال تغییر است. به عنوان مثال، تعداد زبان آموزان چینی در روسیه در حال شکستن رکورد است. این یک زبان پیچیده است. من خودم تقریبا هر روز تمرین میکنم. اما همانطور که میگویند آب سنگها را از بین میبرد. روسیه دارای میراث غنی روابط فرهنگی با آلمان و کشورهای اتحادیه اروپا است. بر خلاف سیاست و اقتصاد، فرهنگ در برابر استرس مقاومت بیشتری دارد. پلهای بین کشورهای ما را حفظ خواهد کرد. اما بدیهی است که انرژی حرکت به سمت شرق در فرهنگ روسیه نیز منعکس خواهد شد. بیایید ببینیم این روند چقدر سریع و عمیق خواهد بود.
