با ادامه جنگ در اوکراین، بیشتر اروپا در یک جبهه ضد روسیه متحد شدهاند. با این حال، تنها یک کشور است که از انتخاب طرف خودداری کرده است: صربستان!
از بلگراد به عنوان آخرین دوست باقی مانده مسکو در اروپا یاد میشود ، زیرا تصمیم گرفت به تحریمهای اتحادیه اروپا نپیوندد و در نتیجه، با انتقادات و فشارهای شدید مقامات اتحادیه اروپا مواجه شده است که به صراحت اعلام کردهاند که صربستان به عنوان یک کشور در اتحادیه اروپا، باید سیاست خارجی خود را با سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا، از جمله در اعمال تحریمها علیه روسیه همسو کند.
دولت صربستان با گفتن اینکه انتخاب طرف جنگی به نفع ملت نیست از موضع خود دفاع کرده است. با این حال، در فضای قطبی شده ژئوپلیتیک فعلی و افزایش فشارهای اتحادیه اروپا، بیطرفی به طور فزایندهای غیر ممکن می شود.
صربستان در سال ۲۰۰۹ درخواست عضویت در اتحادیه اروپا را داد اما از سال ۲۰۱۴ در حال بررسی بوده است. این کشور ۲۲ فصل از ۳۵ فصل مذاکرات را شروع و پیوسته تاکید کرده است که اولویت اصلی خود عضویت در اتحادیه اروپا است.
با این حال، در ماه اکتبر، جوزف بورل، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی، تأیید کرد که روند الحاق صربستان به اتحادیه اروپا متوقف شده است زیرا این کشور سیاست خارجی خود را با بروکسل همسو نمیکند.
کند کردن روند الحاق به خودی خود تهدیدی به اندازه کافی موثر نیست، زیرا صربستان میداند تا زمانی که اختلاف خود با کوزوو را که در سال ۲۰۰۸ اعلام ستقلال اعلام کرد، حل و فصل نکند، اجازه پیوستن به اتحادیه را نخواهد داشت.
با این حال اتحادیه اروپا گزینههای مؤثرتری برای تحت فشار قرار دادن صربستان دارد که از آنها استفاده نکرده است. بلگراد در دوره ۲۰۱۴-۲۰۲۰ بیش از ۱٫۵ میلیارد یورو (۱٫۵ میلیارد دلار) کمک مالی پیش از الحاق دریافت کرده است و انتظار می رود بین سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ مبلغ بیشتری نیز دریافت کند. اگر اتحادیه اروپا تصمیم بگیرد این کمک مالی را رد و یا سرمایه گذاری خود را متوقف کند، بدون شک به اقتصاد و توسعه صربستان آسیب خواهد رساند.
اما اگر صربستان از سیاست اتحادیه اروپا در اعمال تحریم ها علیه مسکو پیروی کند، منافع زیادی را از سمت روسیه از دست میدهد. این کشور تقریباً ۸۵ درصد گاز مصرفی خود را از روسیه وارد میکند. انجام هر کاری که انتقال جریان گاز را متوقف کند، پیامدهای مهمی برای اقتصاد و آسایش اجتماعی این کشور خواهد داشت.
صربستان با عدم اعمال تحریمها، توافقنامهای را برای عرضه سه ساله بدون وقفه گاز از روسیه تحت شرایط ترجیحی تضمین کرده است. این کار به الکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان، اجازه داد تا به مردمش اطمینان دهد که در زمستان امسال آسیب نخواهند دید، زیرا بسیاری از اروپاییها خود را برای کمبود برق و انرژی آماده میکنند. این قرارداد همچنین کشور را در موقعیتی قرار داده است که گاز طبیعی را با سود به همسایگان خود صادر کند.
بازارهای وسیع صادراتی بخاطر یک توافقنامه تجارت آزاد با روسیه که از سال ۲۰۰۶ به اجرا در آمده و یک توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه که در سال ۲۰۱۹ امضا شده، به روی صربستان باز شده است، اما در صورت تغییر روابط بین دو کشور ممکن است این توافقات هم از بین بروند.
علاوه بر این، صربستان شاهد هجوم کسبوکارهای روسی – عمدتاً از بخش فناوری اطلاعات- به این کشور بوده است و از زمان آغاز جنگ در اوکراین، بیش از ۱۰۰۰ شرکت از این قبیل در اتاق بازرگانی و صنعت ثبت شدهاند. بخش هوانوردی این کشور نیز منتفع شده است – با شرکت هواپیمایی ایر صربستان که تنها شرکت هواپیمایی اروپایی است که پروازهای منظم خود را به فرودگاه های روسیه انجام میدهد.
آخرین مورد اما نه کماهمیت ترین آن این است که صربستان به حمایت و نفوذ سیاسی روسیه در سازمان ملل و سایر سازمانهای بینالمللی برای جلوگیری از درخواستهای عضویت کوزوو – که بخشی از تلاشهای صربستان برای جلوگیری از به رسمیت شناختن بینالمللی آن است- نیاز دارد.
در عین حال، از زمان تهاجم روسیه به اوکراین، صربستان همیشه در کنار متحد خود در مجامع بین المللی نبوده است. در ماه مارس، به قطعنامه سازمان ملل در محکومیت تجاوز روسیه به اوکراین و در ماه اکتبر به قطعنامه دیگری که الحاق روسیه به خاک اوکراین را رد می کرد، رأی داد.
دیپلمات های صرب سازمان ملل متحد همچنین از تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد حمایت کردند، اما ووچیچ اعلام کرد که این کار تحت فشار اتحادیه اروپا انجام گرفته است. همه اینها عملگرایی سیاست خارجی صربستان را نشان میدهد: با ایستادن در حاشیه درگیری اتحادیه اروپا و روسیه، سعی کرده است منافع خود را منتفع کند. در واقع، صربستان در مواجه با شرق و غرب، بر اساس منافع شخصی و نه پیروی از ارزشهای مشترک، عمل میکند – رویکردی که به نظر میرسد در میان جمعیت صربستان محبوبیت دارد.
به این ترتیب هشدار اتحادیه اروپا مبنی عدم ادامه مذاکرات الحاق ممکن است تاثیرگذاری مورد انتظار را نداشته باشد، زیرا بخش زیادی از جمعیت صربستان کمتر مشتاق پیوستن به اتحادیه اروپا هستند.
نظرسنجیهای اخیر نشان میدهد که نه تنها حمایت از اتحادیه اروپا در صربستان به زیر ۵۰ درصد کاهش یافته است، بلکه تعداد مخالفان عضویت در اتحادیه اروپا بیشتر از کسانی است که از آن حمایت میکنند. کاهش شور و شوق برای اتحادیه اروپا تا حد زیادی به دلیل نیاز به عادی سازی روابط با کوزوو به عنوان شرط عضویت در اتحادیه اروپا و به معنی به رسمیت شناختن استقلال کوزوو توسط صربستان است.
از طرفی، همدردی عمومی صربها با روسیه به دلیل روابط تاریخی، فرهنگی و مذهبی بین دو کشور، در صربستان بالا است.
بنابراین، اگر صربستان مجبور به انتخاب طرف شود، آیا واقعاً جانب روسیه را میگیرد؟
پاسخ به آن یک “نه” واضح است. دولت صربستان کاملاً آگاه است که اتحادیه اروپا بزرگترین شریک تجاری این کشور است و بیش از ۶۰ درصد از کل تجارت در سال ۲۰۲۱ را به خود اختصاص داده است و در مقام مقایسه، تجارت با روسیه کمتر از ۵ درصد است. به این ترتیب، منافع اقتصادی اولیه صربستان به اتحادیه اروپا وابسته است.
در پاسخ به فشار فزاینده بروکسل، عزم دولت صربستان برای حفظ بی طرفی در مورد شکاف اتحادیه اروپا و روسیه متزلزل شده است.
رئیس جمهور ووچیچ در بیانیه اخیر رسانهای خود گفت تا زمانی که صربستان متحمل هزینههایی بیشتر از سایر ملاحظات شود و تا زمانی که صربستان نیاز به درک واقعیتی متفاوت داشته باشد، سیاست فعلی خود را حفظ خواهد کرد. این در حالی بود که او هم افکار عمومی و هم شرکای بینالمللی صرب را برای تغییری اجتنابناپذیر و قریبالوقوع در سیاست خارجی آماده میکرد.
دولت صربستان اعلام کرده است که به دلیل تحریم های اتحادیه اروپا که از دسامبر اجرایی میشود، قادر به خرید نفت روسیه نخواهد بود. این کشور همچنین یک برنامه سرمایه گذاری ۱۲ میلیارد یورویی (۱۲٫۴ میلیارد دلاری) برای تنوع بخشیدن به واردات نفت و گاز خود ایجاد کرده است. همه اینها نشانه این است که بلگراد ممکن است تا حدی در برابر فشار اتحادیه اروپا تسلیم شود.
بی طرفی عملگرایانه صربستان تاکنون به خوبی به آن خدمت کرده است. اما از آنجایی که سیاست واقعی بر دیپلماسی تاکتیکی اولویت دارد، به احتمال زیاد باید زودتر از روسیه فاصله بگیرد.
