#اختصاصی
به قلم: توحید نژاداسد، کارشناسی ارشد مطالعات ترکیه، دانشگاه تهران
ترکیه در سال‌های اخیر اهتمام ویژه‌ای به صنعت داروسازی و صادرات آن داشته است. به گزارش بانک جهانی، ترکیه در سال ۲۰۲۳ با تولید ناخالص داخلی ۱۱۰۸/۰۲۲ میلیارد دلاری، هجدهمین اقتصاد بزرگ جهان است و نزدیک به ۱/۰۵ درصد از کل تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده است. میزان کل صادرات ترکیه در سال ۲۰۲۳، ۴۴/۲۵۵ میلیارد دلار بوده که سهم محصولات دارویی با ۲,۱۹۹,۳۴۲,۰۰۰ دلار، ۸۶۱/۰ درصد بوده است.
اهمیت موضوع
امروزه صنعت داروسازی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین و عظیم‌ترین صنایع جهان مطرح است و دراختیارداشتن چنین صنعتی به منزلۀ یکی از معیارهای مهم توسعه‌یافتگی کشورها شناخته می‌شود. پس از همه‌گیری ویروس کرونا (کووید ۱۹) و اجرای قرنطینۀ سراسری در جهان طی سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، اهمیت صنعت داروسازی در درجه اول بخاطر امنیت سلامت جامعه و در درجه دوم به لحاظ اقتصادی و ارزش صادراتی بالا (نسبت ارزش به وزن بالا) آشکارتر گردید. در این مدت، کشورهایی که از صنعت داروسازی توسعه‌یافته‌تری برخوردار بودند، از این فرصت پیش آمده بهره بردند تا با صادرات محصولات دارویی و رفع نیاز سایر کشورها، بخشی از آسیب‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا را جبران نمایند. با توجه به داده‌های مرکز تجارت بین‌الملل این صنعت با صادراتی به ارزش ۸۳۴,۸۰۳,۰۲۰,۰۰۰ دلار، سهمی ۵۹/۳ درصدی را از ۲۳,۲۶۶,۸۰۴,۰۰۴,۰۰۰ دلار صادرات جهانی به خود اختصاص داده است. در سال ۲۰۲۳، ۱۵/۹۱ درصد از بازار محصولات دارویی را با صادراتی به ارزش ۷۶۰,۸۹۲,۶۹۲,۰۰۰ دلار، کشورهای توسعه‌یافته در اختیار داشته‌اند.
تولید، واردات و صادرات ترکیه
صنعت داروسازی ترکیه در سال ۲۰۲۳ با فعالیت بیش از ۴۷ هزار و ۵۰۰ نفر پرسنل به ۱۸۵ کشور جهان صادرات داشته است. در نمودار زیر سهم واردات و تولید داخلی ترکیه از بازار مصرف دارویی ترکیه آورده شده است.
روند داخلی‌سازی یکی از سیاست‌های اصلی حزب حاکم ترکیه[۱] در طی ۲۲ سال حکومت خود بر ترکیه بوده است. سیاست‌های بومی‌سازی و افزایش توان تولید داخلی نتیجه داده و مشاهده می‌شود که سهم تولید داخلی ترکیه در صنعت داروسازی به لحاظ ارزش از ۲/۴۸ درصد در سال ۲۰۱۸، به ۹/۵۷ درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است. همچنین در سال ۲۰۲۳، در تولیدات دارویی داخلی ترکیه، گروه داروهای به ارزش ۵۰ تا ۱۰۰ لیر ترکیه، با ۳۳ درصد و در واردات گروه داروهای به ارزش بالای ۵۰۰ لیر با ۶۹ درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. تا پایان سال ۲۰۲۳، در ترکیه ۹۹ مرکز تولید دارو و ۱۰ مرکز تولید رادیودارو (در مجموع ۱۰۹ مرکز تولید)، ۴۳ مرکز تحقیق و توسعه به همراه ۱۳ مرکز تولید مواد خام مطابق با استانداردهای بین‌المللی فعال بوده است.
سهم داروهای زیست‌فناوری (بیوتکنولوژی) از واردات دارویی ترکیه نیز افزایش داشته است. نموداری که در زیر می‌آید، روند تغییرات سهم این نوع از داروها را در سبد وارداتی دارویی ترکیه طی شش سال اخیر به تصویر می‌کشد.
بنابه گزارش اتحادیه کارفرمایان صنعت داروسازی ترکیه، ارزش صادراتی هر کیلوگرم از محصولات دارویی در سال ۲۰۲۳، ۵۶/۲۶ دلار بوده که در مقابل ۵۷/۱ دلار برای میانگین صادراتی این کشور رقم بالاتری است. این موضوع اهمیت این صنعت را آشکارتر می‌نماید. طبق نمودار زیر، نسبت ارزش به وزن در کالاهای دارویی صادراتی ترکیه در سال ۲۰۲۳، از محصولاتی مانند رایانه و خودرو نیز بیشتر بوده است.
در ادامه ده کشور اصلی واردکنندۀ محصولات دارویی از ترکیه در سال ۲۰۲۳ به همراه میزان وارداتشان در جدول زیر آورده می‌شود.
همان گونه که مشاهده می‌گردد،کرۀ جنوبی با ۴۵۷ میلیون دلار بیشترین سهم از میان صادرات دارویی ترکیه را به خود اختصاص داده است. این کشور از سال ۲۰۱۴، به طور پیوسته اصلی‌ترین مقصد در صادرات محصولات دارویی ترکیه بوده است. ایران نیز در سال ۲۰۱۳ بزرگترین واردکننده این گروه از محصولات از ترکیه بوده است. ترکیه در سال ۲۰۲۳ با صادرات ۲,۱۹۹,۳۴۲,۰۰۰ دلاری خود، رتبه ۲۸ را در میان صادر‌کنندگان محصولات دارویی در جهان بدست آورده است.
سرمایه‌گذاری و تحقیق و توسعه
تاکیدی که سیاستمداران ترکیه بر تولید و صادرات با ارزش افزوده بالا داشته‌اند شامل این صنعت نیز شده است. این بخش پس از سال ۲۰۱۵ شامل بسیاری از معافیت‌ها از جمله معافیت مالیات بر ارزش افزوده، معافیت مالیات گمرکی، تسهیلات با نرخ سود پایین و همچنین تخصیص زمین جهت احداث بنگاه تولیدی بوده است.
این بخش در طول شش سال ۲۰۱۸-۲۰۲۳، در مجموع در حدود ۹۲ میلیارد لیر سرمایه جذب کرده است که سهمی معادل ۱٫۴۷ درصدی از کل سرمایه‌گذاری انجام شده است. با این میزان سرمایه گذاری، برای حدود ۱۱ هزار نفر اشتغال ایجاد شده است.
همچنین تعداد کارکنان بخش تحقیق و توسعه صنعت داروسازی ترکیه، در حدود ۲ هزار و ۳۲۰ نفر است که در ۴۳ مرکز رسمی و معتبر مشغول به کار هستند. در سال ۲۰۱۸، ۳۰ مرکز تحقیق و توسعه فعال بوده که طی این سالها این تعداد به ۴۳ رسیده است.
به گفته اتحادیه کارفرمایان صنعت داروسازی ترکیه[۱] در سال ۲۰۲۳ تعداد ۴۲۱ مجوز دارویی صادر شده که این میزان کمتر از مقدار میانگین دورۀ ۲۰۲۳-۲۰۱۱ یعنی ۶۴۰ مجوز است و حکایت از وجود موانع در فرایند اخذ مجوز برای داروهای جدید دارد که از موانع اصلی رشد این صنعت در ترکیه در سال‌های اخیر بوده است.
طولانی شدن فرآیند صدور مجوز و ناتوانی در معرفی داروهای جدید به بازار ترکیه نه تنها بر سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی آیندۀ شرکت‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه دسترسی مصرف‌کنندگان به داروهای جایگزین را نیز به تأخیر می‌اندازد. بعلاوه، ناتوانی در معرفی داروهای جدید به بازار، به دلیل تأثیر تولید و اشتغال، بر مالیه عمومی و صادرات تأثیر منفی می‌گذارد. این صنعت نیز مانند سایر بخش‌ها، با افزایش نرخ ارز و تورم بالا در ترکیه نیاز به حمایت دارد که یکی از این موارد بهبود شرایط اعطای مجوز به داروی‌های جدید است.
این صنعت در ترکیه با وجود رشد خوبی که در سال‌های گذشته داشته است، با کشورهای پیشرو در این حوزه فاصلۀ زیادی دارد. ترکیه جهت تبدیل شدن به کشوری پیشگام، گام‌های زیادی باید بردارد.
منابع
عطایی، سپیده و تقی‌پوریان، محمدجواد (۱۳۹۸). «بررسی عوامل تاثیرگذار بر تداوم ارتباط صادراتی شرکت‌های ایرانی صادرکننده دارو»، مدیریت بهداشت و درمان، س ۱۰، ش ۲٫
İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası. (۰۹٫۰۷٫۲۰۲۴). “۲۰۲۳ TÜRKİYE İLAÇ SEKTÖRÜ”. https://www.ieis.org.tr/tr/turkiye-ilac-sektoru-raporu
Trademap – Trade statistics for international business development. (2024, July 10). https://www.trademap.org/Index.aspx
World Customs Organization. (2024, July 10). “Pharmaceutical products”. https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/topics/nomenclature/instruments-and-tools/hs-nomenclature-older-edition/2002/hs-2002/0630e.pdf?la=en
[۱] İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası
[۱] Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)
