الکساندر لوسف در باشگاه مباحثهای والدای
ارز سخت و نرم
برعکس، ارز ضعیف یا نرم، ارزی است که انتظار میرود نسبت به سایر ارزها به طور نامنظم نوسان یا کاهش یابد و سبکی یا نرمی آن معمولاً نتیجه ضعف نهادهای قانونی و همچنین بی ثباتی سیاسی یا مالی است. در سال ۲۰۲۲، این دوگانگی تزلزل ناپذیر ارزی سقوط کرد. اکنون دیگر هیچ ارزی در جهان، از جمله دلار آمریکا، به معنای تعریف اولیه «سخت» نیست.
انتشار گسترده و بدون امنیت ارزهای اصلی جهان، تورم بی سابقه و تغییرات شدید در سیاستهای پولی، بی ثباتی اجتماعی و اقتصادی، خطرات سیاسی و تسلیحاتی شدن سیستمهای مالی اتحادیه اروپا و آمریکا با استفاده از تحریمها و جنگ ترکیبی به استحکام و قدرت دلار، یورو، پوند انگلیس و ین ژاپن پایان داده است. در همین حال، ارزهای زمانی “نرم” در حال تقویت هستند زیرا از طریق ظرفیت صنعتی واقعی (یوآن چین) یا کالاها (روبل روسیه) و همچنین رژیمهای با ثبات سیاسی پشتیبانی میشوند.
ارز دوستانه و غیر دوستانه
رویدادهای سال ۲۰۲۲ تمام ارزهای جهان را برای دولت، بانکها، مشاغل و شهروندان روسیه به دو دسته «دوستانه و غیردوستانه» تقسیم کرد. در پایان ماه مه، در پس زمینه تحریمهای جدید و تلاش برای مهندسی نکول مصنوعی در اوراق قرضه یورو روسیه، آنتون سیلوانوف ، وزیر دارایی، دلار و یورو را برای روسیه ارزهای سمی خواند. با پیگیری وزارت دارایی، نمایندگان بانک مرکزی نیز درباره سمی بودن دلار و یورو صحبت کردند. دلار، یورو و سیستم مالی غرب به عنوان یک سلاح جنگ اقتصادی علیه روسیه مورد استفاده قرار گرفت. این امر منجر به مسدود شدن داراییهای روسیه و قطع ارتباط بانکها از سیستم پرداخت سوئیفت شد. این امر نه تنها انجام حجم قابل توجهی از تسویه حسابها به دلار، ین، یورو و سایر ارزهای اروپایی، بلکه ذخیره این ارزها در حسابها را بدون خطر مسدود شدن یا مصادره شدن غیرممکن کرد. تشدید درگیریها در اطراف اوکراین، از جمله حمایت کشورهای ناتو از اقدامات نیروهای مسلح اوکراین در دونباس و تهدیدهای بیشتر علیه بخشهای مالی و انرژی روسیه، بهمن واقعی “کاهش ارزش” ترازنامه بانکهای روسیه را به راه انداخت. تهدیدات تحریمی علیه مرکز ملی تسویه وجوه حاکی از خطرات توقف کامل معاملات دلار و یورو در بورس مسکو بود.
با بسته شدن بازارهای غربی و مسدود شدن عملیات صادرات و واردات با اروپا، ایالات متحده و تعدادی از کشورهای آسیایی، تجارت با کشورهایی که از تحریمهای ضد روسیه حمایت نمیکردند و انتقال به ارزهای ملی، عمدتاً به هند روپیه و یوان چین به سرعت شروع به رشد کردند. هند اولین اقتصاد بزرگ در جهان شد که به شیوه تجارت متقابل بازگشت، مشابه آنچه در دوران اتحاد جماهیر شوروی رواج داشت. اما با توجه به مقیاس تجارت بین روسیه و چین و (طبق پیش بینیها، گردش مالی تجاری روسیه و چین در سال جاری به ۱۹۰ میلیارد دلار خواهد رسید و طیف گسترده ای از کالاهای تجاری متقابل)، این یوان چین است که در حال تبدیل شدن به محبوب ترین ارز “دوستانه” در بین کارآفرینان و شهروندان روسی است که پسانداز دلاری خود را به یوان تبدیل میکنند. رشد تقاضا در حال افزایش است و موقعیت یوان در بازار ارز روسیه ماه به ماه در حال تقویت است. در آگوست ۲۰۲۲ برای اولین بار یوان از نظر حجم معاملات در بورس مسکو از دلار آمریکا پیشی گرفت و یک ماه قبل از آن، یورو جایگاه دوم پرافتخار خود را در بازار ارز روسیه از دست داد.
بانک روسیه در گزارشهای خود خاطرنشان میکند: «در شرایط ژئوپلیتیک کنونی، رشد حجم مبادلات ارزی کشورهای دوست روند مثبتی است که نشاندهنده تمایل عمومی فعالان اقتصادی برای کاهش ریسک تحریمها و همچنین تغییر جهت صادرات و واردات به طرف مقابل از کشورهای دوست است. حتی ساختار نقل و انتقالات فرامرزی افراد در تابستان به نفع یوان شروع به تغییر کرد، که همچنین نشان دهنده جهت گیری مجدد اقتصاد روسیه به سمت کشورهای دوست است.
ارز ارز است
سالها ضعف و بی ثباتی روبل منجر به دلاری شدن قابل توجه اقتصاد روسیه و ساختار پس انداز شده است. وجود ارز در حسابهای بانکها، شرکتها و شهروندان یک اقدام محتاطانه تلقی میشد که ریسک کاهش ارزش روبل را پوشش میداد و به سادگی رفتار سرمایهگذاری مناسبی داشت. جنگ تحریمهای غرب نگرش روسها را نسبت به ارزهای «سمی» تغییر داده است، اما نگرش آنها را نسبت به کل بازار ارز تغییر نداده است.
بانک روسیه در گزارش ژوئیه خود نوشت: «ریسک تحریمهای مرتبط با ذخیره نقدینگی ارزی قابل توجه در محیط سیستم مالی روسیه همچنان بالاست. به منظور کاهش آسیب پذیری فعالان بازار، توصیه میشود که محل قرارگیری ارزهای خارجی متنوع شود” و اقداماتی برای کاهش وابستگی به ارزهای غربی انجام شود. در آگوست ۲۰۲۲ “نمای اجمالی ریسکهای بازارهای مالی” منتشر شد. در آنجا، بانک مرکزی فدراسیون روسیه به جنبه مهم دیگری از تقاضا برای یوان در میان فعالان بازار روسیه اشاره کرد: «خرید یوان به فعالان حرفهای بازار اجازه میدهد تا موقعیت خود را با ارزهای غیر دوستانه، عمدتاً به دلار آمریکا، مدیریت کنند، زیرا همبستگی بالایی بین یوان نرخ /روبل و دلار/روبل وجود دارد. در افق بلندمدت، این جفت ارزها در یک جهت تغییر میکنند، تفاوتهای ناچیزی در حرکت نرخها تنها در دورههای کوتاه مدت خاص مشاهده میشود. با گسترش دامنه تحلیل شده، همبستگی دو جفت ارز افزایش مییابد، که نشاندهنده امکان جایگزینی دلار آمریکا با یوان به عنوان دارایی پوششی است.»
تهدید مسدود شدن حساب طرفهای معامله در بانکهای آمریکایی و اروپایی و عدم امکان بانکها و شرکتهای بزرگ صادرکننده روسی برای مدیریت موقعیت ارزی و پوشش ریسک ارزی با استفاده از مشتقات مالی، آنها را مجبور به جایگزینی کامل دلار و یورو در حسابها با یوان و همچنین تبدیل سهم قابل توجهی از درآمدهای ارزی جاری به یوان میکند..
ذخایر ارز خارجی
بانک روسیه و وزارت دارایی نیاز به ایجاد ذخایر یوان و طلا و همچنین ارزهای سایر کشورهای دوست را که گردش تجاری فعال با آنها وجود دارد، تشخیص داده اند. در واقع، بانکهای مرکزی کشورهای مختلف تلاش میکنند تا ذخایری را دقیقاً به ارز کشورهایی که محل سکونت شرکتهایی هستند که تجارت بینالمللی دارند و از طریق بازارهای سرمایه خارجی استقراض میکنند، انباشته کنند. این امر برای ایجاد تعادل در تراز تجاری یا حساب جاری در صورت بروز تحولات اقتصادی خارجی نامطلوب یا در صورت عدم تعادل در بازار ارز ضروری است.
بانک روسیه در یکی از گزارشهای خود اشاره کرد که از سال ۲۰۱۴، دو نوع بحران احتمالی را در سیاست خود در نظر گرفته است. نوع اول یک بحران مالی سنتی است: ذخایر با ارزهای ثابت کشورهای گروه هفت ایجاد شد، زیرا بیشتر تجارت و استقراض خارجی با این ارزها انجام میشد. نوع دوم یک بحران ژئوپلیتیکی است: بانک مرکزی روسیه باید عواقب وضعیتی را که در آن به ذخایر مورد نیاز است و در آن حداقل خطر مسدود شدن آنها به دلیل تحریمهای غرب وجود دارد، کاهش میداد. هشت سال پیش، پس از «بهار کریمه»، بانک روسیه شروع به افزایش سهم یوان و طلا در ذخایر بینالمللی خود کرد و این ذخایر «ژئوپلیتیکی» را در ارزهای جایگزین و طلا به تقریباً نیمی از کل ذخایر در آغاز سال ۲۰۲۲ رساند.
در چند سال آینده، یوان احتمالاً به عنوان مبنایی برای ذخایر بینالمللی فدراسیون روسیه خواهد بود، اما میتوان انتظار طیف وسیعتری از ارزهای «دوستانه» از جمله ارزهای بریکس و پادشاهیهای خلیج فارس را داشت.
متأسفانه، با توجه به اینکه اقتصاد چین نیز از عدم تعادل و خروج سرمایه رنج میبرد، نمی توان به طور کامل به یوان به عنوان ارز ذخیره تکیه کرد. مهمتر از همه، بانک خلق چین در تلاش است تا نرخ ارز را مدیریت کند و از سیستم مالی خود محافظت کند، به این معنی که قرار نیست مسیر فدرال رزرو آمریکا را دنبال کند و بازارهای خارجی را با یوان پر کند تا به طور کامل دلار را در تجارت جهانی جایگزین کند.
بازارهای سرمایه
شهروندان روسیه اکنون پول خود را از طریق سپردههای روبلی پس انداز میکنند، اما سرمایه گذاران به یوان به عنوان یک ارز سرمایه گذاری نیز نگاه میکنند. رشد یوان در حسابهای بانکی نیاز قرار دادن آنها در ابزارهای مالی برای دریافت درآمد سرمایه گذاری را دیکته میکند. انتقال صادرکنندگان بزرگ نه تنها به تسویه حساب در یوان چین، بلکه به وام گرفتن به یوان شروع به تشکیل بخش جدید یوان از بازار سرمایه کرد. بزرگترین شرکتهای روسی در حال حاضر انتشار اوراق قرضه به یوان را برای گردش در بازار داخلی آغاز کردهاند.
آنچه در اینجا شگفتآور است این است که بانکهای چینی هنوز عجلهای برای وام دادن به شرکتهای روسی ندارند و سرمایهگذاران چینی حتی از نظر تئوری نیز قصد خرید اوراق قرضه وزارت دارایی روسیه به یوان را در صورت انتشار ندارند. بازار استقراض خارجی به دلیل خطرات ژئوپلیتیکی بالا همچنان برای متقاضیان روسی بسته است. بنابراین، روسیه در حال شکل گیری بازار سرمایه گذاری خود برای یوان است، که حداقل با بازار سرمایه خود چین مرتبط است، اگرچه علاقه بالقوه در بازار مبادلات چین میتواند بسیار زیاد باشد.
در بخش سهم نیز تحرکاتی وجود دارد. SPB Exchange، پلتفرم سنتی معاملات سهام خارجی، قصد دارد معاملات سهام چهار شرکت چینی را آغاز کند: PetroChina، Sinopec، Chalco و China Life. اما باید صبور باشید. افتتاح حساب در بانکهای چین و حسابها در سپردهگذاریها و مراکز تسویه و همچنین ایجاد «پلهایی» برای تسویهحسابهای فرامرزی و زیرساختهایی برای حسابداری اوراق بهادار چینی میتواند زمان زیادی را ببرد.
روبل یا یوان؟
«همه خانوادههای شاد شبیه هم هستند، اما هر خانوادهی ناشاد به شیوهی خودش ناراضی است». این کلمات از رمان “آنا کارنینا” لئو تولستوی را میتوان هم در اقتصاد و هم برای پول ملی به کار برد. ارزها خارج از اقتصاد آنها و خارج از بازار مالی وجود ندارند. عدم تعادل اقتصادی و خطرات رکود، بدهیهای زیاد، تورم بالا و نرخهای واقعی پایین یا منفی میتوانند پویاییهای منفی را حتی برای یک بار ارزهای ” سخت” ایجاد کنند، در حالی که پویایی ارزهای اقتصادهای نوظهور حتی غیرقابل پیش بینی تر است. قدرت و ضعف ارز به چشم انداز اقتصادی و ژئوپلیتیک بستگی دارد. با این وجود، حمایت از روبل با صادرات انرژی، فلزات و سایر کالاهای منبع، مبنایی را برای گسترش استفاده از روبل در تسویه حسابهای بینالمللی تشکیل میدهد که ممکن است در برخی از بخشهای تسویه ارز جایگزین، روبل را به ارز رقابتی در برابر یوان تبدیل کند. در دنیای در حال تغییر نمی توان به مدلهای گذشته استراتژیهای ارزی تکیه کرد. روبل همچنین شانس تبدیل شدن به یک ارز “سخت” را دارد.
