#اختصاصی
نوشته: پریسا احتشام نیا، دانشجوی دکترا مطالعات شبه قاره هند، دانشگاه تهران
سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، به هند در روزهای ۴ و ۵ دسامبر ۲۰۲۵، همزمان با بیستوسومین اجلاس سالانه دو کشور، نقطه عطفی در روابط دهلینو و مسکو در دورهای از دگرگونیهای سریع ژئوپلیتیک جهانی به شمار میرود. این دیدار نخستین سفر پوتین به هند از سال ۲۰۲۱ بود و پس از چهار سال وقفهای که عمدتاً تحت تأثیر تحولات بینالمللی، جنگ اوکراین، تحریمهای غرب علیه روسیه و فشارهای تجاری ایالات متحده بر هند قرار داشت، بار دیگر مشارکت استراتژیک ویژه دو کشور را در کانون توجه قرار داد. اهمیت این ملاقات زمانی برجستهتر میشود که توجه کنیم سال ۲۰۲۵ همزمان با بیستوپنجمین سالگرد اعلام مشارکت استراتژیک هند و روسیه است؛ مشارکتی که از سال ۲۰۰۰ تاکنون بهمنزله ستون اصلی روابط دوجانبه عمل کرده و بر پایه سابقه طولانی همکاری از دوران پیمان صلح، دوستی و همکاری ۱۹۷۱ استوار است.
در جریان این دیدار، دو کشور با تأکید بر تداوم همکاریهای سیاسی و دیپلماتیک، تصمیم به گسترش تبادلات در سطوح مختلف پارلمانی و دولتی گرفتند و افتتاح کنسولگریهای جدید هند در یکاترینبورگ[۱] و کازان[۲] را نشانهای از تعمیق روابط دانستند. حمایت روشن روسیه از مطالبه دیرینه هند برای دستیابی به کرسی دائم شورای امنیت، همکاری نزدیک در سازمانهای چندجانبهای مانند بریکس، سازمان همکاری شانگهای و گروه ۲۰ و همچنین هماهنگی در مسائل اوراسیا، آسیای مرکزی و قطب شمال، جایگاه رو به رشد هند در معماری امنیتی و اقتصادی منطقهای را تقویت میکند و نشان میدهد که مسکو همچنان دهلینو را شریک ضروری در جهان چندقطبی آینده میداند.
در حوزه اقتصادی، دو کشور هدفگذاری جدیدی برای رساندن تجارت دوجانبه به ۱۰۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۰ انجام دادند و «برنامه ۲۰۳۰» را برای توسعه همکاریهای اقتصادی تصویب کردند. با وجود افزایش چشمگیر تجارت عمدتاً به دلیل واردات نفت خام، عدم توازن شدید آن همچنان یکی از چالشهای بنیادی روابط است؛ زیرا صادرات هند در برابر واردات گسترده انرژی از روسیه بسیار ناچیز است و همین عدم تعادل قدرت چانهزنی دهلینو را محدود میکند. تلاش برای ایجاد سازوکارهای پرداخت غیردلاری و مقاوم در برابر تحریمهای غرب، همکاری در زمینه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی و رفع موانع لجستیکی و تعرفهای، بخشی از تلاشهای دو کشور برای عبور از محدودیتهای تحریمی و تضمین پایداری تجاری است. همچنین همکاری در حوزههایی از جمله فلزات گرانبها، مواد معدنی حیاتی و بهویژه انرژی، همچنان محور اصلی روابط اقتصادی است.
در بخش انرژی، که یکی از ستونهای محوری روابط دو کشور محسوب میشود، روسیه جایگاه خود را بهعنوان بزرگترین تأمینکننده نفت خام هند حفظ کرده و مذاکرات برای قراردادهای بلندمدت تأمین نفت و گاز بهمنظور کاهش نوسانات قیمت ادامه یافته است. همکاری گسترده در گاز طبیعی مایع ، پتروشیمی، پالایشگاهها، پروژههای گازسازی زیرزمینی زغالسنگ و انرژی هستهای نشان میدهد که هند در مسیر دستیابی به هدف ۱۰۰ گیگاوات توان هستهای تا سال ۲۰۴۷ همچنان به فناوری و سرمایهگذاری روسیه متکی خواهد بود. پروژههایی مانند نیروگاه هستهای کودانکولام[۳] و احتمال همکاری در واحدهای جدید یا حتی رآکتورهای کوچک ماژولار، آینده همکاری هستهای دو کشور را بسیار امیدبخش جلوه میدهد.
در بخش حملونقل و اتصال منطقهای، پیشبرد سه کریدور کلیدی شامل کریدور حملونقل بینالمللی شمال–جنوب[۴]، کریدور دریایی چنای–ولادیوستوک[۵] و مسیر دریایی شمال[۶]، چشمانداز جدیدی از اتصال هند به اوراسیا و بهویژه خاور دور روسیه ایجاد میکند. آموزش متخصصان هندی برای ناوبری در آبهای قطبی و برنامه همکاری هند و روسیه در خاور دور (۲۰۲۹–۲۰۲۴) نهتنها بعد اقتصادی، بلکه اهمیت ژئوپلیتیکی این همکاری را افزایش داده است.
در حوزه دفاعی، که از قدیمیترین حوزههای همکاری میان دو کشور است، روندی آشکار از حرکت بهسوی بومیسازی، توسعه مشترک و تولید داخلی مشاهده میشود. با توجه به اینکه ۶۰ تا ۷۰ درصد تجهیزات دفاعی هند منشأ روسی دارند، اهمیت پایداری این همکاری دوچندان است. تولید قطعات یدکی در هند، جلوگیری از تأخیرهای پس از جنگ اوکراین، توسعه مشترک سامانههای پیشرفته مانند هایپرسونیک، پهپادها، موتورهای هواپیما، گسترش رزمایشهای INDRA و ایجاد مراکز مشترک نگهداری، تعمیر و نوسازی[۷]، نشاندهنده تلاش دهلینو برای کاهش وابستگی و در عین حال حفظ مزیتهای راهبردی همکاری دفاعی با مسکو است. پروژههایی همچون براهموس[۸]، نوسازی تانکهای T-90 و جنگندههای Su-30 همچنان بخش مهمی از همکاریهای نظامی- فنی را تشکیل میدهند.
با وجود این دستاوردها، روابط دو کشور با چالشهای قابل توجهی روبهروست. نزدیکی فزاینده روسیه به چین و تعمیق شراکت استراتژیک آن دو، در حالی که هند با چین اختلافات مرزی جدی دارد، نگرانیهای امنیتی دهلینو را افزایش داده است. علاوه بر آن، واگرایی هند و روسیه در برداشت مفهومی از نظم منطقهای، بهویژه اختلاف دیدگاه درباره چارچوب هند و اقیانوسیه که هند بر آن تأکید دارد و رویکرد اوراسیا، محور روسیه، میتواند اصطکاکهای دیپلماتیک ایجاد کند. مشکلات مربوط به مکانیسم پرداخت، تحریمهای غرب، و عدم توازن تجاری نیز همچنان موانع ساختاری این رابطه هستند.
با وجود این چالشها، چشمانداز روابط دو کشور همچنان مثبت ارزیابی میشود، مشروط بر آنکه هند و روسیه به اصلاح ساختارهای تجاری، تنوعبخشی به همکاریهای اقتصادی غیردفاعی، نهاییسازی قراردادهای بلندمدت انرژی، تسریع پروژههای اتصال منطقهای و تقویت تعاملات مردممحور بپردازند. بهویژه ایجاد اعتماد استراتژیک از طریق گفتوگوهای مستمر در سطوح عالی، میتواند نگرانیهای ناشی از نزدیکی روسیه به چین را کاهش دهد و شفافیت بیشتری در همکاریهای دفاعی ایجاد کند.
در مجموع، سفر اخیر پوتین به هند، بیانگر تلاش هر دو کشور برای بازتعریف روابط خود در جهانی در حال گذار و تثبیت نقش هند و روسیه در نظم چندقطبی آینده است. این سفر با وجود چالشهای ژئوپلیتیک و اقتصادی، بر استمرار اهمیت راهبردی این شراکت تاریخی تأکید دارد و فرصتی برای نوسازی و روزآمدسازی چارچوب همکاریهای دوجانبه فراهم میآورد؛ همکاریای که اگر با مدیریت صحیح همراه شود، میتواند همچنان یکی از پیشرانهای اصلی سیاست خارجی هر دو کشور باقی بماند.
منابع:
Afzal, S. (2025, November 28). Vladimir Putin’s 2025 India Visit: Reshaping Global Diplomacy and Security. Modern Diplomacy. https://moderndiplomacy.eu/2025/11/28/vladimir-putins-2025-india-visit-reshaping-global-diplomacy-and-security/
Chari, S. (2025, December 6). Putin’s India visit a lesson for Europe on how to maintain foreign ties when Trump is against it. ThePrint; theprint. https://theprint.in/opinion/putin-india-visit-us-eu-china/2799548/
India. (2025). India-Russia Summit Dates Out As PM Modi, Putin Review S-400, Su-57 And Global Security Challenges. The Times of India; The Times Of India. https://timesofindia.indiatimes.com/spotlight-mini-tv-app/india-russia-summit-dates-out-as-pm-modi-putin-review-s-400-su-57-and-global-security-challenges/articleshow/125642359.cms
HT News Desk. (2025, November 28). Russian President Vladimir Putin to visit India on December 4, 5; MEA confirms | India News. Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/india-news/russian-president-vladimir-putin-to-visit-india-on-december-4-5-report-101764314662328.html
Upadhyaya, P. (2025, November 28). Russian President Vladimir Putin to visit India on December 4-5 for annual summit. India Today. https://www.indiatoday.in/india/story/russian-president-vladimir-putin-to-visit-india-on-december-4-5-for-annual-summit-2827464-2025-11-28
[۱] Yekaterinburg
[۲] Kazan
[۳] Kudankulam NPP
[۴] International North–South Transport Corridor (INSTC)
[۵] Chennai–Vladivostok Maritime Corridor
[۶] Northern Sea Route (NSR)
[۷] Maintenance, Repair and Overhaul (MRO)
[۸] BrahMos
