به قلم: وانگ ون؛ رئیس اجرایی موسسه مطالعات مالی چونگ یانگ (RDCY)، معاون دانشکده راه ابریشم، دانشگاه رنمین چین.
اهمیت جهانی سال ۲۰۲۲ به شدت نادیده گرفته شده است. اهمیت امسال برای تاریخ جهان از سال ۲۰۰۱، زمانی که حملات ۱۱ سپتامبر رخ داد، یا سال ۲۰۰۸، زمانی که بحران مالی بین المللی آغاز شد، بسیار بیشتر است. شاید بتوان آن را با سال ۱۹۹۱، زمانی که جنگ سرد پایان یافت، مقایسه کرد. اگر کلمه کلیدی وجود داشته باشد، آن “غرب‌زدایی” است.
«غرب‌زدایی» در سال ۲۰۲۲ محدود به استفاده روسیه از روش‌های نظامی رادیکال برای شکستن نظم بین‌المللی تحت سلطه هژمونی آمریکا نمی‌شود. در واقع، روسیه پس از تحمل ده‌ها هزار تحریم غرب، سیاست خود را به سمت شرق تسریع می‌کند. ادغام اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان دهنده استقلال بی سابقه و همچنین حرکت مشترک کشورهای غیر غربی است.
در چین، پس از برگزاری موفقیت‌آمیز بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست چین، این قدرتِ در حال ظهور هر وسیله‌ای را برای غلبه بر اثرات کووید-۱۹ و رکود اقتصادی ناشی از آن به کار می‌گیرد و به حرکت پیوسته به سمت هدف خود، تبدیل شدن به یک قدرت سوسیالیستی مدرن در سال ۲۰۵۰، ادامه می‌دهد.
با این حال، چین در دنبال کردن مسیر مستقلی جهت ارتقای استراتژی صعود خود تنها نیست و اکثر کشورهای غیر غربی به آن می‌پیوندند.
در آمریکای لاتین، لولا، رهبر جناح چپ، پس از بیش از یک دهه دوباره در انتخابات ریاست جمهوری برزیل پیروز شد. با توجه به اینکه دولت‌های چپ‌گرا در مکزیک، آرژانتین، پرو، شیلی، هندوراس، کلمبیا و سایر کشورها به قدرت رسیده‌اند، می‌توان گفت که کشورهایی که بیش از ۸۰ درصد از جمعیت آمریکای لاتین را تشکیل می‌دهند، در سالهای اخیر “چپ گرا” شده‌اند. آنها هم از حفظ فاصله خود از ایالات متحده و هم ترویج روند استقلال و ادغام آمریکای لاتین دفاع می‌کنند.
در آسیای جنوب شرقی، کشورهای آسه آن با حفظ فاصله از چین و ایالات متحده، و از طریق همبستگی منطقه‌ای و نشاط اقتصادی به طور مداوم یک “مرکزیت” را که مدت‌ها به دنبال آن بوده‌اند را تقویت کرده‌اند و با موفقیت، میزبانی اجلاس سران آسه آن، اجلاس سران G20 و نشست APEC را در اواخر سال ۲۰۲۲ داشتند.
سال ۲۰۲۲ در آسیای مرکزی، پنج کشور به تقویت مکانیسم مشورتی سران کشورها ادامه دادند و یک سری اسناد مهم مانند “قرن بیست و یکم معاهده توسعه، دوستی، حسن همجواری و همکاری آسیای مرکزی” را امضا کردند. روسیه، آمریکا، اروپا و سایر کشورهای قدرتمند، ادغام منطقه‌ای آسیای مرکزی را به مرحله جدیدی می‌برند.
در خاورمیانه، ۲۲ کشور جهان عرب، پس از تجربه به اصطلاح «جنگ علیه ترور» و «بهار عربی» در دو دهه اول قرن بیست و یکم، شروع به تمرکز بر تحول استراتژیک بر استقلال و «توسعه تک بعدی» کردند. به عنوان مثال، کشورهایی مانند عربستان سعودی و قطر “چشم انداز ۲۰۳۰” دارند، در حالی که “طرح ۲۰۳۵” عراق، “چشم انداز ۲۰۳۵” کویت، “چشم انداز ۲۰۴۰” عمان و “چشم انداز ۲۰۵۰” امارات متحده عربی همگی انتظارات توسعه جهان عرب را بالا می‌برد. برگزاری جام جهانی در قطر، اجلاس سران چین و کشورهای عربی، و نشست شورای همکاری چین و کشورهای عربی خلیج فارس در اواخر سال ۲۰۲۲، نفوذ جهانی جهان عرب را به اوج بی‌سابقه‌ای رساند.
در آفریقا، سال ۲۰۲۲ به دلیل بیستمین سالگرد تاسیس اتحادیه آفریقا و استراتژی توسعه “خودبهسازی متحد، توسعه مستقل”سال استوارتری بود.
بسیاری از قدرتهای منطقه ای نیز رویای قدرت بزرگ بودن را در سر می‌پرورانند و فاصله لازم را با غرب حفظ می‌کنند. به عنوان مثال، ترکیه از درگیری بین روسیه و اوکراین برای افزایش همه جانبه نفوذ جهانی خود استفاده کرد.
هند به دنبال توازن بین شرق و غرب است و در برابر فشار غرب برای اتخاذ تحریم‌های مشترک علیه روسیه مقاومت کرده و سیاست خارجی مستقل خود را در همکاری نسبی با چین و روسیه حفظ کرده است. هند در پایان سال ۲۰۲۲ با بر عهده گرفتن ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد و گروه ۲۰ با فرصتی بزرگ برای تقویت نفوذ خود بر قدرتهای جهانی مواجه است.
“رسانه‌های غربی همیشه سناریوی G2 رقابت چین و آمریکا را ترسیم می‌کنند. اما در واقع، وضعیت این است که جهان در حال ارائه سناریوی دوگانه «هژمونی غربی» در مقابل «توسعه مستقل غرب‌زدایی» است.”
غرب راهی برای متوقف کردن این روند ندارد. در بسیاری از بحران‌های بزرگ بین‌المللی که در قرن گذشته رخ داده است، ایالات متحده تا دهه سوم قرن بیست و یکم رهبر جهانی بوده است. در بحران کووید-۱۹ و بحران اوکراین، رهبری ایالات متحده نمی تواند جهان را متقاعد کند. برعکس، ایالات متحده در مبارزه خود با کووید-۱۹، درگیری‌های نژادی، پیگیری بهبود اقتصادی و حفظ نظم سیاسی با چالش‌های بزرگ بی‌سابقه‌ای مواجه است.
سهم اروپا از اقتصاد جهانی به پایین ترین سطحی رسیده است که از قرن نوزدهم تاکنون دیده نشده است. در سال ۲۰۲۲، تولید ناخالص داخلی هند از بریتانیا پیشی گرفت و یک هندی نخست وزیر بریتانیا شده است. برخی آن را «ضدحمله سرزمین استعمارشده» می‌خوانند، اگر انتقام نباشد.
در سال ۲۰۲۰، چین به عنوان منبع سرمایه گذاری مستقیم خارجی در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داد و در حال حاضر رتبه اول را در ارزش تولید صنعتی و کل تجارت کالا داشته است. برای اولین بار در تاریخ، ایالات متحده و همتایان غربی آن دیگر نمی‌توانند ادعا کنند که منابع اصلی سرمایه گذاری خارجی هستند.
در سالهای اخیر، چین نیز مکرراً در جذب سرمایه‌های خارجی از کشورهای غربی پیشی گرفته و با جذاب‌ترین سرمایه‌های بین‌المللی، مزیت ملی بی‌سابقه‌ای را از خود نشان داده است. می‌توان دید که «سرمایه» همیشه در غرب نمی ماند.
در سال ۲۰۲۲، توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای (RCEP) لازم الاجرا شد. این منعکس کننده از دست رفتن انحصار غرب در تجارت آزاد بین المللی است.
«عدم وابستگی» در توسعه سیاسی و «غرب‌زدایی» اقتصادهای منطقه با «دلارزدایی» تجارت جهانی و «آمریکایی زدایی» فناوری همراه شده است.
در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲، سهم دلار آمریکا از دارایی‌های ذخیره بین المللی ۵۹٫۵۳ درصد بود که بسیار کمتر از ۷۲٫۷ درصدی است که در سال ۲۰۰۱ به خود اختصاص داده بود و به پایین ترین سطح خود از پایان جنگ جهانی دوم رسیده است. در انقلاب صنعتی چهارم، ایالات متحده و کشورهای اروپایی نیز انحصار مطلق خود را در زمینه فناوری هوشمند، محاسبات کوانتومی، کلان داده، ۵G و غیره از دست دادند.
“از ادغام اقتصادهای منطقه تا افزایش نفوذ جهانی، و از استقلال دیپلماتیک تا انتظارات توسعه آینده، هیچ دوره‌ای در تاریخ جهان مانند اوایل دهه ۲۰۲۰ وجود نداشته است که جهان غیرغربی چنین شور و نشاطی را در توسعه و سرزندگی در رشد مستقل خود نشان دهد.”
شکوفایی کشورهای غیرغربی لزوماً به هژمونی غربی از طریق رویارویی، درگیری یا کنترل و تعادل پاسخ نمی دهد. در عوض، همه آنها بر رهایی از کنترل غرب، در نظر گرفتن منافع ملی خود به عنوان مرکز استراتژیک و تکیه بر بیداری سیاسی تمرکز می‌کنند. دموکراسی سیاسی بین‌المللی و احترام متقابل از خواسته‌های اصلی کشورهای غیر غربی است.
ساختار متعادل سیاسی بین غرب و غیرغرب به طور فزاینده ای تقویت می‌شود و به یکی از ویژگی‌های مهم سیاست جهانی در دهه سوم قرن بیست و یکم تبدیل می‌شود. البته، جهان در سال ۲۰۲۳ آرام نخواهد بود، اما به هر حال، در بحبوحه «غرب‌زدایی»، تغییرات عمده ای که در یک قرن دیده نشده است، به شکلی برگشت ناپذیر به تکامل خود ادامه خواهند داد.
