#اختصاصی
به قلم: ایوان شدروف؛ پژوهشگر وابسته بنیاد تحقیقات آبزرور هند
گمانهزنیها درباره سفر نخست وزیر نارندرا مودی به مسکو که در اواخر ژوئن منتشر شد، بلافاصله توسط رسانههای جهانی مورد توجه قرار گرفت. همه فهمیدند که تعامل با رهبری روسیه دارای اهمیت سیاسی و نمادین مهمی خواهد بود زیرا این اولین سفر خارجی دوجانبه پس از انتخابات عمومی هند در سال جاری خواهد بود. بنابراین، مودی تصمیم گرفت که سنت غیررسمی بازدید از همسایگی بلافصل جنوب آسیا را بشکند. این سفر که اولین سفر به پایتخت روسیه از سال ۲۰۱۵ است، نشان دهنده تعهد این کشور به فرمت گفتگوی روسیه و هند است که به مدت سه سال به تعویق افتاده است، به استثنای نشست در حاشیه اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای (SCO) در ازبکستان در سال ۲۰۲۲٫ این تعلیق به وضوح با ثبات در گفتگوهای روسیه و چین طنین انداز شد، زیرا سه ملاقات شخصی پشت سر هم انجام شد.
تشکیل جلسات سالانه در سطح اجلاس سران یکی از مفاد اصلی اعلامیه مشارکت استراتژیک بود که در اکتبر ۲۰۰۰ به امضا رسید. بنابراین، تبادلات دوجانبه بین سران کشورها تا زمان همه گیری کووید-۱۹ مکرر بود. پس از همهگیری، رئیسجمهور پوتین در سال ۲۰۲۱ از هند بازدید کرد. الان نوبت مودی برای بازدید از روسیه است. در جریان سفر جایشانکار وزیر خارجه هند به روسیه در اواخر سال گذشته، وی اظهار داشت که نخست وزیر در سال ۲۰۲۴ از روسیه بازدید خواهد کرد.
عنصر غافلگیری به یکی از ویژگیهای کلیدی روابط هند و روسیه در دوران پس از ۲۰۲۲ تبدیل شده است. در رویکرد عمومی، این دیدار به اندازه ارزش سیاسی دارای اهمیت نمادین است. این امر ناشی از از سرگیری فرمت دیدارهای سالیانه پس از وقفه طولانی است؛ اگر رهبران در سال جاری با یکدیگر ملاقات نمیکردند، به بحثهای جدی در مورد تداوم استراتژی سیاست خارجی هند در چارچوب رویکرد متعادل نسبت به قدرتهای بزرگ دامن میزد. ونکاتش ورما، سفیر سابق هند در مسکو، گفت: «این بازدید نه تنها به موقع است، بلکه برای شارژ مجدد منابع مشارکت استراتژیک دیر هم شده است».
گسترش پیوندهای خارجی
به نظر میرسد معادله سیاست خارجی که تصمیم گیرندگان هند در تلاش برای حل آن هستند ساختار پیچیدهای دارد. این کشور در تلاش است تا ضمن تعامل با رهبری بلوکهای مخالف، رویکردی بی طرفانه داشته باشد. قبل از سفر به روسیه، مودی در نشست سران G7 که چند روز پس از سوگند وی برگزار شد، شرکت کرد. در این گردهمایی ممتاز باشگاهی، مودی نه تنها صدای جنوب جهانی را تقویت کرد، بلکه با رئیس جمهور اوکراین نیز ملاقات کرد – جلسهای که قبلاً در این قالب عادی شده است. در این مورد، تقدم این دیدار حاشیهای با موضوع سفر به روسیه تعدیل شده است. نمونه دیگر سطح مشارکت هند در اجلاس سوئیس و امتناع از امضای بیانیه نهایی است. نخبگان سیاسی اهمیت تماس شخصی در شرایط جدید را درک میکنند، زیرا چنین رویدادی میتواند به عنوان یک سیگنال مهم برای هر دو طرف تلقی شود.
پیچیدگی همچنین در این واقعیت نهفته است که روسیه و هند رویکردهای متفاوتی برای درک معنای سیاسی این دیدار دارند. اگر برای روسیه، حداقل در حوزه عمومی، این دیدار به دلیل تعامل هند با غرب در بحبوحه بحران اوکراین اهمیت دارد، برای هند، این معادله با دوگانگی بین جهتگیری اوراسیا و یورو آتلانتیک در سیاست خارجی و همچنین روابط با رقبا در این قاره تکمیل میشود. به عبارت دیگر، مشکل ناشی از ارزیابیهای متفاوت از مانورهای سیاست خارجی است.
لغو ناگهانی سفر مودی به اجلاس سازمان همکاری شانگهای در قزاقستان یک نمونه دیگر است. از یک طرف، این تصمیم به دلایل سیاسی داخلی نسبت داده میشود – اولین جلسه لوک سبها (پارلمان) جدید یک روز قبل به پایان رسید. با این حال، در عین حال، در چارچوب رویکرد سیاست خارجی هند رخ میدهد. رهبری این کشور تمایلی به نشان دادن آشکار تعامل با چین و پاکستان ندارد. این دلیل احتمالاً منجر به “تقسیم” مفهومی دستور کار سیاست خارجی هند در اوراسیا در مورد تعامل دوجانبه با روسیه و برگزاری نشست آسیای مرکزی + هند شده است که برای سال جاری برنامه ریزی شده است. با این حال، کاهش وضعیت سیاسی حضور به معنای امتناع از تعامل نیست، زیرا سازمان همکاری شانگهای همچنان یک پلت فرم مذاکره حیاتی با چین و پاکستان و همچنین در مورد مسائل افغانستان است.
دیدگاههای مسکو
روسیه فوراً اعلام کرد که اهمیت ویژهای برای این سفر قائل است، زیرا این دیدار به عنوان انطباق با توانایی استراتژیک هند برای دنبال کردن یک سیاست خارجی متعادل و مستقل، که یکی از شروط برای استقرار یک نظام جهانی چند قطبی است، تلقی میشود. پویایی روابط هند و ایالات متحده مورد غفلت قرار نگرفت، اما مسکو عوامل زمینهای را که این روند را هدایت میکنند، درک میکند. به همین دلیل است که آرزوی اصلی این است که این “رانش” به قیمت روابط با روسیه رخ ندهد.
به طور کلی دامنه و سرعت روابط دوجانبه هم در حوزه اقتصادی و هم در حوزه سیاسی مثبت تلقی میشود. بنابراین، سطح تجارت دوجانبه در سال مالی ۲۰۲۳-۲۴ از ۶۵٫۵ میلیارد دلار فراتر رفت که نشان دهنده افزایش ۲۵ درصدی نسبت به سال مالی ۲۰۲۲-۲۳ است. روسیه در میان تمام شرکای تجاری هند در رتبه چهارم قرار دارد. علاوه بر این، صادرات هند ۳۵ درصد افزایش یافت که نشان دهنده آغاز کاهش عدم تعادل تجاری ناشی از افزایش عرضه گوشیهای هوشمند، محصولات متالورژی و مهندسی است. این دوره همچنین شاهد اولین عرضه آلومینیوم به روسیه در ۱۵ سال گذشته بود.
چه چیزی قابل انتظار است؟
ظاهراً به دلیل فقدان تقریباً کامل اطلاعات در مورد این دیدار از سوی هر دو طرف، بعید به نظر میرسد که پیشرفت غیر منتظرهای حاصل شود. اگرچه فشار تحریمها بر اقتصاد روسیه کاهش نیافته است، اما توانایی روسیه برای انطباق با این تحریمها همچنان بالاست و با گذشت زمان، تأثیر روانی بستههای جدید نیز رو به کاهش است. با توجه به این واقعیت که روابط تجاری بین هند و روسیه هنوز در حال شکلگیری است، این سفر میتواند نشان دهنده تمایلات برای همکاری طولانی مدت باشد. موضوعات مورد ادعا در دستور کار به شرح زیر است:
تجارت و تدارکات: بر خلاف سالهای گذشته، همانگونه که بیانیههای رسمی پس از دیدار وزرای امور خارجه دو کشور در حاشیه اجلاس سازمان همکاری شانگهای نشان میدهد، این سؤالات در دستور کار قرار دارند. به عنوان مثال، ایجاد یک مکانیسم پرداخت پایدار برای تجارت دوجانبه هنوز موضوعیت دارد، در حالی که در بزرگی این مشکل توسط رسانهها اغراق شده است. موضوع دیگر ایجاد زنجیرههای محصولات جدید با مشارکت شرکتهای روسی و هندی و همچنین سرمایهگذاری در زیرساختهای دریایی برای اطمینان از بهرهبرداری از مسیر دریای چنای-ولادی وستوک است. در نهایت، موضوع توسعه کریدور شمال- جنوب، به رغم نادیده گرفته شدن در مانیفست حزب BJP -برخلاف کریدور خاورمیانه-اروپا-، اهمیت خود را از دست نداده است.
سیاسی: این موضوعات به بحران اوکراین مربوط میشود که جنبههای مختلفی را برای بحث در بر میگیرد، از جمله شفاف سازی مواضع سیاسی دو طرف، شرایط توافق صلح و همچنین موضوع تامین تسلیحات. موضوع دیگر مشارکت شهروندان هندی در درگیری است – مشکلی که اخیراً توسط جاشینکار بیان شده است. جدا از مسائل جهانی، ما نباید پویاییهای منطقهای مرتبط با برخی تغییرات در افغانستان و قفقاز جنوبی را کنار بگذاریم. همکاری منطقهای نیز به دلیل نیاز به یافتن فرصتهایی برای پروژههای مشترک در اوراسیا، از جمله آسیای مرکزی، هدایت خواهد شد.
فناوریها و سرمایهگذاریها: روسیه متعهد به افزایش همکاری در بخش فناوری، هم از طریق پروژههای دوجانبه و هم از طریق حضور کلی خود در بازار هند است. علاوه بر فناوریهای جدید و نوظهور، حوزههای سنتی بخش ثانویه مانند متالورژی، صنایع شیمیایی، معدن، فضا و غیره در سالهای اخیر به شکل ناعادلانهای فراموش شدهاند. امروزه نیاز به گسترش همکاری در این حوزههای سنتی به طور گسترده در روسیه پذیرفته شده است. اساس این تعامل را میتوان در تحقیقات بنیادی مشترک و تبادلات علمی و آموزشی یافت.
نتیجه
پویایی بالا در تجارت دوجانبه مستلزم یک مبنای استراتژیک مناسب است که روابط هند و روسیه را قابل مدیریتتر میکند. افزایش قابلیت پیش بینی نیازی طولانی مدت برای مسائل مربوط به پرداخت، لجستیک، فناوری و حوزههای سرمایهگذاری است. در حوزه سیاسی، هر دو کشور باید اعتماد متقابل را در میان نگرانیهای فزاینده درباره همگراییهای روسیه، چین و هند و آمریکا تأیید کنند. در این شرایط، دولتها باید یک نقشه راه برای مدیریت بیشتر روابط دوجانبه ایجاد کنند. با انجام این کار، رهبران تمایل خود را برای تغییر از پارادایم «پاسخ موقت به چالشهای خارجی» به ایجاد چارچوبی پایدارتر برای تعامل ابراز میکنند.