عفیفه عابدی در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی، با اشاره به تلاش ترکیه برای برقراری تماس تلفنی میان اردوغان و پوتین برای دستیابی به چارچوبی درخصوص تمدید توافق غلات، تصریح کرد: دیدار اخیر روسای جمهور ترکیه و روسیه در سوچی را باید تحولی مهم در روابط آنکارا و مسکو دانست. هرچند روابط این دو کشور، توام با عملگرایی دوجانبه به همکاری مستمر در بسیاری از حوزهها منجر شد، اما اکنون ملاحظات سیاسی در این رابطه بیشتر شده است.
وی مخالفت روسیه با گشوده شدن گذرگاه دریای سیاه و تداوم صدورغلات از این مسیر را نشانهای از افزایش تاثیرگذاری منفی غرب بر روابط روسیه و ترکیه عنوان کرد و افزود: مسکو تلاش آنکارا برای میانجیگری میان روسیه و غرب درباره توافقنامه غلات را تلاش ترکیه برای افزایش جایگاه در نگاه غرب ارزیابی میکند. در این زمینه پوتین، هم پیشتر اعلام کرد که در توافقنامه قبلی که با میانجیگری اردوغان امضا شده بود، به شکلی فریبکارانه با روسیه برخوردشده و غلاتی که از دریای سیاه بیرون رفته به دست کشورهای غنی رسیده و درصد ناچیزی نصیب کشورهای کم درآمد شده است.
این تحلیلگر مسائل روسیه با بیان اینکه شرط گذاری مسکو درباره رفع تحریمهای مالی وضع شده علیه روسیه، نشان دهنده اهداف و انگیزههای کرملین درباره مقاومت در برابر توافقنامه غلات است، گفت: تا پیش از این رویکردهای عملگرایانه پوتین و اردوغان در افزایش مناسبات و نزدیکی ملاحظات روسیه و ترکیه تاثیر زیادی داشتند. اما با تداوم بحران اوکراین، ملاحظات ژئوپلیتیکی و منافع اقتصادی روسیه تاثیر بیشتری بر روابط مسکو و آنکارا خواهند داشت.
عابدی تاکید کرد: در گذشته ترکیه و روسیه، علیرغم اختلافهای سیاسی – امنیتی، به دلیل حجم بالای روابط اقتصادی، قادر به تعامل بیشتری در پروندههای منطقهای و بینالمللی بودند؛ اما بحران اوکراین و فشارهای غرب، بر رویکرد متوازن ترکیه در رابطه با غرب و روسیه تاثیر منفی گذاشته و روسها نسبت به سیاستهای آینده ترکیه بدگمان هستند.
به گفته این کارشناس مسائل روسیه، آنکارا به رابطه با مسکو از منظر منافع اقتصادی و تجاری مینگرد، اما اکنون روسها علاوه بر افزایش نگاه اقتصادی در این رابطه، میخواهند از کانال ترکیه برای کاهش تنشها با غرب و گشایش در مسیر تحریمها استفاده کنند، موضوعی که تحتتاثیر عدم تمایل غرب برای کاهش فشارها علیه روسیه قرار گرفته است. به ویژه اینکه آمریکا و اتحادیه اروپا نیز در طرف مقابل رابطه روسیه و ترکیه را راه تنفس اقتصادی روسیه ارزیابی میکنند و تلاش زیادی برای تخریب این رابطه دارند.
وی اضافه کرد: پیشبینی میشود در مناطق پیرامون این دو کشور؛ سوریه، دریای سیاه، مدیترانه، آسیایمرکزی و قفقازجنوبی و حتی درباره روابط اقتصادی بین آنها، شرایط متفاوتی از روند قبلی ایجاد شود و شاهد افزایش تعارض و رقابت بین روسیه و ترکیه در این مناطق باشیم. افزایش حملات اخیر ترکیه در سوریه را نیز میتوان در همین چارچوب تحلیل کرد.
عابدی تاکید کرد: با این حال احتمال اینکه روسیه و ترکیه بار دیگر با همکاری نهادهای بینالمللی به ابتکار و توافقی جدید دست بیابند وجود دارد. پیشتر برخی منابع از احتمال لغو ممنوعیت دسترسی بانک کشاوری روسیه از دسترسی به سوئیفت خبر دادند. درواقع احتمال وجود چنین ابتکارهایی وجود دارد. اما درمجموع؛ هر نوع توافقی نیز احتمالا با محدودیت زمانی و راستیآزمایی تعهدات روبرو خواهد بود.
این کارشناس مسائل روسیه، با اشاره به چشم انداز تلاشهای ترکیه برای میانجیگری در جنگ اوکراین با توجه به تنشهای ایجاد شده، گفت: همه تلاشها برای میانجیگری در جنگ اوکراین به دلیل عدم تمایل آمریکا به مذاکرات صلح اوکراین و پایان جنگ تاکنون بینتیجه مانده و چشماندازی برای این تلاشها وجود ندارد. چنانچه نشست جده هم برای افزایش حمایت از اوکراین بود و نه ارائه راهحلی برای مذاکره و صلح. این وضعیت شامل تلاشهای ترکیه برای میانجیگری هم میشود. افزایش صدور تسلیحات به اوکراین و سفرهای جدید مقامات آمریکایی و اروپایی به اوکراین نیز نشان میدهد جنگ همچنان ادامه دارد.
وی با بیان اینکه مساله ادامه صادرات غلات، اکنون به یک کارت در دست روسیه تبدیل شده، اظهارداشت: در شرایط فعلی، به نظر نمیرسد روسیه که تحت فشارهای زیاد و بی سابقه تحریمها قرار دارد، تمایلی داشته باشد به سادگی از این کارت صرف نظر کند. شرط لغو تحریمها از سوی روسیه نشان میدهد، این کشور به کسب حداکثر امتیاز ممکن از توافق احتمالی درباره غلات میاندیشد.
عابدی با اشاره به چشم انداز روابط مسکو و آنکارا، توضیح داد: پیش از این، ما شاهد وﺿﻌﻴﺖ واﺑﺴﺘگی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﺎﻣﺘﻘﺎرن در رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدی ﺗﺮﻛﻴﻪ و روﺳﻴﻪ بودیم، ﻛﻪ در آن روﺳﻴﻪ دﺳﺖ ﺑﺮﺗﺮی داشت، اما با اعمال تحریمها علیه این کشور، شرایط میتواند به نفع ترکیه تغییر کند. ضمن اینکه رویکرد شرق گرایی روسیه نیز میتواند از نقش ترکیه در محاسبات اقتصادی روسیه بکاهد. با این حال به دلیل نیاز روسیه به کاهش تنش در دریای سیاه، مسکو از تبدیل این رابطه به روابطی خصمانه خودداری خواهد کرد.
این پژوهشگر پژوهشکده مجمع تشخیص مصلحت، روابط دوستانه نزدیک مسکو-آنکارا در دریای سیاه را که به جز اوکراین و روسیه با اعضای ناتو نیز محاصره شده، غنیمتی بزرگ برای کرملین برشمرد و گفت: دریای سیاه برای روسیه اهمیت استراتژیک دارد و سیاست ترکیه در دریای سیاه برای مسکو بسیار مهم است. از طرف دیگر ترکیه هم به دلیل وجود نوعی بدبینی در روابطش با غرب، همواره تلاش دارد با توازن در سیاست خارجی از قرارگرفتن کامل در صف غرب خودداری کند.
وی یادآورشد: اردوغان در رابطه با غرب نیز از رویکرد عملگرایانه پیروی میکند اما میداند وجود او مانند استخوان در گلوی غرب گیر کرده و حتی اگر رابطه ترکیه با روسیه تخریب شود، لزوما با رویکرد دوستانه غرب مواجه نخواهد شد. بنابراین روسیه و ترکیه به سمت معامله و تبادل امتیاز درخصوص برخی موارد اختلافی خواهندرفت. این معامله میتواند شامل دریای سیاه، قفقاز و سوریه شود. به همین دلیل ایران نیز باید نسبت به پروندههای مشترک با این کشورها، از جمله درخصوص سوریه، هشیاری بیشتری داشته باشد.
