#اختصاصی
به قلم: آندری گوبین؛ دانشیار گروه روابط بین‌الملل دانشگاه فدرال خاور دور و کارشناس شورای امور بین‌الملل روسیه
موضوع استقرار احتمالی تاسیسات نظامی چین در کشورهای آسیایی حوزه اقیانوس هند بیش از یک سال است که در کانون توجه کارشناسان قرار گرفته است. در عین حال، حتی کوچکترین پایگاه ارتش آزادیبخش خلق در منطقه ایجاد نشده است. بیشترین میزان نگرانی در مورد جهت گیری سیاست خارجی چین را هند نشان می‌دهد که اقدامات و برنامه‌های پکن را تهدیدی برای امنیت و منافع توسعه خود می‌داند. امتناع مداوم دهلی نو از حمایت از ابتکار جهانی کمربند و جاده چین از طریق سازمان همکاری شانگهای نیز می‌تواند به عنوان ابراز سوء ظن دهلی نو در نظر گرفته شود.
ابریشم و مروارید
سیاست خارجی پکن در سال‌های اخیر توسط ایالات متحده و متحدانش به عنوان یک «استراتژی جویدن» پنهانی توصیف شده است، یعنی انتخاب هدفمند و تدریجی مناطق از همسایگان، درست مانند کرم ابریشم که به آرامی اما مطمئن شاخ و برگ می‌خورد. به گفته متخصص نظامی آمریکایی R. Haddick، این رفتار با به اصطلاح تاکتیک‌های سالامی یا برش‌های نازک (تاکتیک برش سالامی) مطابقت دارد. یعنی اقدامات در مقیاس کوچک که هر یک به خودی خود نمی‌تواند دلیلی برای درگیری باشد، اما همه آنها با هم در خدمت هدف مشترک گسترش حوزه نفوذ دولت آغازگر هستند و منجر به تغییرات قابل توجهی با ماهیت استراتژیک می‌شوند.
شایان ذکر است که کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا عموماً ترجیح می‌دهند با پکن وارد تقابل نشوند، بلکه روابط سودمند دوجانبه با آن را به صورت دوجانبه و همچنین از طریق بسترهای مختلف همکاری برقرار کنند. با این وجود، محققان غربی به واشنگتن توصیه می‌کنند که بر لزوم شکل‌دهی واکنش جمعی به چین، از جمله از طریق تعمیم ایده «منطقه آزاد و باز هند و اقیانوس آرام» تمرکز کند.
هند نگران است که پاکستان، سریلانکا، بنگلادش، میانمار و کامبوج بخشی از طرح‌هایی برای اجرای استراتژی به اصطلاح رشته مروارید از پایگاه‌های نظامی چین در منطقه هند و اقیانوس آرام باشند. در واقع، قرار دادن تاسیسات و واحدهای ارتش چین در مجاورت سواحل هند، خطر اختلال در ارتباطات حمل و نقل را به همراه دارد و به طور بالقوه برای اعمال فشار مناسب است. به عنوان مثال، برای حل اختلافات مرزی در هیمالیا یا مسائل ثبات استراتژیک، از جمله استقرار سلاح‌های هسته‌ای. با این حال، هیچ سند رسمی چینی به گردنبند مروارید اشاره نکرده است.
همه بحث‌ها در مورد استقرار ارتش چین در فضایی از کامبوج تا گینه استوایی در سطح تئوری‌ها و فرضیات باقی می‌ماند. نگارنده اخیراً حتی مجبور شد به این سؤال در مورد امکان استقرار کشتی‌های نیروی دریایی چین در ولادی وستوک با توجه به داده شدن مجوز به اداره کل گمرک جمهوری خلق چین برای هدایت حمل و نقل محموله بین استان‌های شمال شرقی و جنوبی از طریق بنادر منطقه پریمورسکی پاسخ دهد.
فتنه بزرگ نارگیلی
با توجه به روابط نزدیک رژیم نظامی جمهوری اتحادیه میانمار (RSM) با پکن، این کشور به طور مرتب توسط رسانه‌ها و سیاستمداران غربی، هندی و ژاپنی به عنوان اقمار چین یاد می‌شود. اولین اشاره به ساخت یک پایگاه نظامی ارتش چین در RSM به سال ۱۹۹۲ بر می‌گردد، اما ساخت و ساز حتی آغاز نشده است، که منطقا سؤالاتی را در مورد اعتبار چنین ترس‌هایی ایجاد می‌کند.
قطعاً یکی از تأسیسات استراتژیک مهم برای جمهوری خلق چین، بندر چائو فیو میانمار است که از آنجا خطوط لوله نفت و گاز به استان یوننان و منطقه خودمختار نینگشیا هوی کشیده شد. این بخش از زیرساخت‌ها ارتباط تنگاتنگی با اجرای طرح «یک کمربند، یک جاده» دارد و می‌تواند در صورت تهدید مستقیم از سوی دولت‌های ثالث یا افراط‌گرایان، به طور فرضی به هدف حفاظت نظامی تبدیل شود. تئوری‌های توطئه در مورد این موضوع اغلب در میان متخصصان در سطوح مختلف صلاحیت یافت می‌شود. با این حال، رهبری چین تاکنون هیچ ابتکاری در این راستا نشان نداده است.
در ژانویه ۲۰۲۳، Maxar Technologies ، یک شرکت نزدیک به دولت ایالات متحده، تصاویر ماهواره‌ای را منتشر کرد که کار ساخت و ساز در جزیره بزرگ کوکوس میانمار در شمال شرقی خلیج بنگال را نشان می‌داد. این تصویر جرثقیل‌ها، یک بلوک مسکونی و یک منطقه پاکسازی شده برای ساخت اشیاء با هدف نامعلوم را نشان می‌دهد. گزارشی از یک اندیشکده بریتانیایی اشاره می‌کند که چین قصد دارد یک ایستگاه شناسایی برای نظارت بر کشتی‌ها و کشتی‌های جنگی در منطقه مستقر کند. کارشناسان استرالیایی اشاره می‌کنندکه هیچ مدرکی دال بر حضور ارتش چین در قلمرو RSM وجود ندارد. پکن رسماً در مورد پیشرفت کار اظهار نظر نمی‌کند و جزئیات همکاری با میانمار در حوزه نظامی را فاش نمی‌کند. مطبوعات هند به نقل از یک منبع ناشناس گزارش می‌دهند که تمام کارها منحصراً توسط سازندگان و مهندسان چینی انجام می‌شود و در صورت لزوم از امکانات ایجاد شده در راستای منافع ارتش چین استفاده خواهد شد. از سوی دیگر رسانه‌های میانماری معتقدند که هیچ رازی وجود ندارد و تمامی امکانات صرفاً در راستای منافع امنیت کشور توسط نیروهای مسلح ملی (تامادو) استفاده خواهد شد.
تله یا فرصت؟
در نوامبر ۲۰۲۱، وزارت دفاع ایالات متحده گزارشی از فعالیت‌های جمهوری خلق چین در زمینه دفاع و امنیت منتشر کرد که در آن آغاز ساخت تأسیسات نظامی در جنوب سریلانکا بیان شد. بحث ساخت قریب الوقوع یک پایگاه نظامی زمانی که احتمالاً به دلیل ایجاد یک تله بدهی قابل توجه به شرکای چینی، دولت سریلانکا بندر‌هامبانتوتا در جنوب کشور را برای مدت ۹۹ سال به مبلغ ۱٫۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به شرکت China Merchants Port Holdings Limited اجاره داد، شکل گرفت. این مثال اغلب توسط رسانه‌ها و کارشناسان غربی به عنوان تصویری از “تله بدهی” استفاده می‌شود، اگرچه فساد و بی کفایتی نمایندگان رهبری سریلانکا مقصر آنچه اتفاق افتاده است، هستند.
جدیدترین گمانه زنی در مورد استقرار یک ایستگاه راداری در جنوب سریلانکا شامل پروژه ای مشترک با دانشگاه جزیره روهونا برای ارائه خدمات تصویربرداری ماهواره ی از مدارگردهای شناسایی اپتیکی چین است. روزنامه سریلانکا مورنینگ گزارش می‌دهد که تصاویر دقیق کمک زیادی به کشاورزی، آبیاری، هواشناسی، نظارت بر ساحل و توسعه شهری خواهد کرد . برای اولین بار در تاریخ، دانشمندان این کشور از طریق همکاری با چین به چنین فناوری‌های مدرنی دست یافتند.
با این حال، روزنامه نگاران هندی با استناد به برخی “داده‌های اطلاعاتی” ابراز اطمینان می‌کنند که فعالیت پکن ماهیت نظامی دارد. بر اساس گزارش رسانه‌ها، این رادار هرگونه فعالیت نیروی دریایی هند و همچنین تاسیسات استراتژیک در جنوب شبه قاره هند از جمله نیروگاه‌های هسته‌ای کودانکولام و کالپاککام را رصد می‌کند. این احتمال نیز وجود دارد که پایگاه نیروی هوایی آمریکا در دیگو گارسیا در مجمع الجزایر چاگوس در منطقه رصد قرار داشته باشد. این در حالی است که نوع رادار، پارامترهای فنی و حتی تاریخ تقریبی راه اندازی آن توسط نشریه اعلام نشده است.
شواهد مهم‌تر از نیات واقعی پکن برای ایجاد یک پایگاه دریایی، یک فرودگاه یا هر گونه تاسیسات زیرساخت نظامی دیگر در جزیره زمرد هنوز وجود ندارد. در عوض، انتظار توسعه شبکه حمل و نقل، ساخت پارک فناوری و منطقه گردشگری و تفریحی در منطقه‌هامبانتوتا بسیار منطقی تر است. استقرار کشتی‌های جنگی، هواپیماها و موشک‌اندازها برای محافظت از گردشگران، باراندازها و مهندسان غیرعادی به نظر می‌رسد. پیشنهادها در مورد استفاده از بندر ترینکومالی در شرق جزیره توسط نیروی دریایی هند برای “جبران فعالیت چین” نیز هنوز به نتیجه نرسیده است.
مطلوب و بالفعل
شایان ذکر است که تحلیلگران اغلب به گزارش‌های رسانه‌ها و رسانه‌های اجتماعی در تلاش برای ایجاد پیش بینی در مورد جهت فعالیت‌های چین در میانمار یا سریلانکا تکیه می‌کنند. با این حال، اغلب چنین اخباری به شایعات یا اطلاعات نادرست و تبلیغات محدود می‌شود. در نتیجه، به عنوان مثال، مقامات هندی تصویری تحریف شده از رویدادها دریافت می‌کنند که بر روابط این کشور با چین تأثیر منفی می‌گذارد و سطح پایین اعتماد بین آنها را کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، میانمار و سریلانکا هرگز به طور رسمی اطلاعات مربوط به استقرار احتمالی تجهیزات یا بخش‌هایی از ارتش چین در قلمرو ایالت‌های خود را تکذیب نکرده‌اند. این کشورها در یک بحران طولانی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هستند که باعث ایجاد عدم اطمینان در مورد خط استراتژیک آینده می‌شود و زمینه مناسبی را برای انواع گمانه زنی‌ها فراهم می‌کند. در واقع، سریلانکا و میانمار به شدت به سرمایه گذاری چینی وابسته هستند، که کانالی از نفوذ را برای رهبری سیاسی علاقه مند به کمک مالی باز می‌کند. مشکل همچنین در عدم شفافیت همکاری‌های دوجانبه بین کشورهای همسایه هند و چین است که عمدتاً به دلیل ویژگی‌های سبک ملی دیپلماسی است که دهلی نو را ناگزیر می‌کند بدترین سناریو را در نظر بگیرد.
کشورهای کوچک علیرغم تمایل آنها برای بی طرف ماندن و عدم تعهد، شانس کمی برای دور ماندن از روابط بین رهبران منطقه‌ای دارند. با این وجود، چین و هند، با تلاش‌های مشترک، کاملاً قادر به کمک به میانمار و سریلانکا در حل مشکلات فوری اجتماعی-اقتصادی هستند. هر دو غول آسیایی قبلاً تجدید ساختار بدهی‌های کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا و تخصیص بودجه اضافی در زمینه بهبود پس از همه گیری را در نظر گرفته‌اند.
***
دهلی نو و پکن هنوز نمی‌توانند به اجماع برسند که میانمار و سریلانکا باید در کدام حوزه نفوذ قرار گیرند و از تقویت یکدیگر می‌ترسند. با این وجود، همانطور که جهت گیری گفتگوهای سیاسی کنونی بین چین و هند نشان می‌دهد، علیرغم اختلاف نظرهای خصوصی، رهبران کشورها همچنان به احتمال زیاد بر سر ایجاد یک همزیستی مسالمت‌آمیز modus vivendi به منظور اجتناب از لغزش در یک رویارویی نظامی-سیاسی به توافق می‌رسند. به سختی می‌توان انتظار اقدامات تحریک آمیز در حوزه اقیانوس هند را از طرف هیچ یک از طرفین داشت، زیرا این تنها به نفع ایالات متحده و متحدانش خواهد بود.
