هادی حمود – دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات روسیه دانشگاه تهران
یکی از عناصر این تلاش در سال ۲۰۰۷ آشکار شد، هنگامی که روزنامه دولتی «روسیسکایا گازِتا[۱]» شروع به انتشار یک قسمت اخبار تکمیلی در روزنامه‌های «واشنگتن پست[۲]» و «دیلی تلگراف[۳]» نمود(Evans, 2015). این بخش اخبار تکمیلی اکنون به یک نشریه الکترونیکی فعال در فضای مجازی تحت‌عنوان Russia Beyond [the Headlines] (روسیه‌‌ی ماورای سر‌تیتر‌ها) تبدیل شده‌است.
در معرفی Russia Beyond امده است که یک پروژه چندرسانه‌ای بین المللی است که توسط سازمان غیرانتفاعی مستقل «تی وی نووستی[۴]» اداره می‌شود. هدف و ماموریت اعلام‌شد‌ه‌ی این «پروژه» کمک به جهانیان برای درک بهتر روسیه از طریق معرفی فرهنگ، گردشگری، آموزش، زبان، راه‌های تجارت و غیره است(RussiaBeyond, About us)، و البته به‌دور از سیاست(RussiaBeyond, Advertising). با‌این‌حال، وابسته بودن نشریه به مجاری قدرت در روسیه به قدری آشکار است که نیاز به تحقیق و بررسی آنچنانی ندارد و تنها با چند جستجوی اینترنتی کوتاه می‌توان به ماموریت دولتی این نشریه پی‌برد که منطبق با برنامه بلند‌مدت روسیه «جهت ترویج منافع و سیاست‌های خود و ایجاد تصور مثبت از آن کشور[۵]» است. برنامه‌ای که ابزار اصلی اجرای آن عبارتند از: شبکه خبری آر تی[۶]، نشریه/وبگاه راشا بیوند[۷]، شورای امور بین المللی روسیه[۸]، بنیاد دیپلماسی عمومی گورچاکوف[۹]، موسسه روس‌ساترودنیچستوا[۱۰] ،کلیسای ارتدکس روسیه[۱۱]، موسسه دموکراسی و همکاری[۱۲]، بنیاد روسکی میر[۱۳] و نهاد‌ها، دانشگاه‌ها، موسسات، و اتاق‌های فکر دیگر. (شهیدانی، ۲۰۱۴)
با‌این‌اوصاف، مقصود این یادداشت متهم کردنِ راشا بیوند به پروپاگاندا نیست، زیرا نویسنده به‌پیروی از جوزف نای[۱۴] معتقد است «قدرت نرم لزوما یک بازی مجموع-صفر نیست»(Nye, 2011, p. 90) و می‌تواند یک بازی برد-برد باشد، به‌طوری که افزایش قدرت نرم یک کشور در کشوری دیگر موجب کاهش احتمال درگیری بین آن دو شود، بنا‌بر‌این قدرت نرم در اینجا یک امر مطلوب است. بر‌این‌اساس، نوشتار حاضر می‌کوشد تا ضمن بررسی این امر که چرا زبان فارسی جزو ۱۴ زبان موجود در وبگاه راشا بیوند نیست، تحلیلی از جایگاه ایران در سیاست قدرت نرم فدراسیون روسیه ارائه دهد.
در حال حاضر وبگاه راشا بیوند به زبان‌های روسی، انگلیسی، اندونزیایی، آلمانی، اسپانیایی، فرانسوی،کرواتی، ایتالیایی، پرتغالی، اسلوونیایی، ژاپنی، مقدونی، صربی و بُلغاری قابل دسترس است. در تماسی[۱۵] که نویسنده متن با راشا بیوند داشت، از امکان اضافه زبان فارسی به فهرست زبان‌های این وبگاه سوال کرد و در پاسخ، وسولد پولیا[۱۶]؛ سردبیر راشا بیوند، اظهار کرد که: «ما بسیار خشنود خواهیم شد که مطالب خود را به بیشترین زبان‌های ممکن ارائه دهیم. با‌این‌حال، در‌حال‌حاضر ما در حال توسعه و گسترش ]مطالب و گزارش‌ها[ به زبان‌های موجود هستیم و قصد نداریم زبان‌های جدیدی را در آینده نزدیک اضافه کنیم». شاید برخی با استناد به مصاحبه سال ۱۳۹۴ آقای لئونید ساوین با مشرق‌نیوز[۱۷] در مورد راشاتودی، دلیل نبود نسخه فارسی راشا بیوند را «برخی محدودیت‌های فنی» بدانند، اما با توجه به تعداد ایرانیان مقیم روسیه و گویشوران زبان فارسی در جهان؛ که چندین برابر مجموع تعداد گویشوران زبان‌های صربی، مقدونی و بلغاری باهم است، و همچنین بادر‌نظر‌گرفتن مفاد
«معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» و نتایج «نشست‌های گسترش همکاری‌های رسانه‌ای ایران و روسیه» که هر دو زمینه‌های همکاری و هم‌افزایی در حوزه رسانه میان دو کشور را فراهم می‌کند، به‌نظر می‌رسد دلیل نبود زبان فارسی در دستور کار راشا بیوند بیش از آنکه قانونی یا فنی باشد، یک امر مربوط به خط‌مشی‌های قدرت نرم روسیه است.
از دیدگاه نویسنده، علت مزین نگشتن وبگاه راشا بیوند به زبان شیرین پارسی را می‌بایست در تفسیر روسیه از قدرت نرم و راهبرد استفاده از آن جستجو کرد. به‌بیان‌دیگر، این امر مربوط به تفسیر ابزاری، عمل‌گرایانه و منفعت محور روسیه از قدرت نرم است(Sergunin & Karabeshkin, 2015). این تفسیر باعث شده که روسیه از اشکال مختلف این ابزار (دیپلماسی شهروندی، سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌های گروهی و غیره…) به اقتضا و نیاز در حوزه‌ها و مناطق معین استفاده نماید. به‌عنوان مثال، در حوزه «خارج نزدیک» مسکو ترجیح می‌دهد جهت تامین منافع خود از ابزار «جذابیت اقتصادی» و «هم‌وطنان روس» استفاده نماید(Sergunin & Karabeshkin, 2015). از‌این‌رو، با توجه به ماهیت فرهنگی راشا بیوند، ملاحظه می‌کنیم که این نشریه به هیچ زبانی از زبان‌های رسمی کشورهای پسا‌شوروی در دسترس نیست.
در این حوزه جغرافیایی، ماموریت نفوذ فرهنگی به روس‌تباران ساکن آن کشورها و روابط چندلایه‌‌ی به‌ارث‌برده از شوروی سپرده شده‌است. اما در مورد غرب، کرملین ترکیبی از «هویج[۱۸]» انرژی و ابزار فرهنگی را ترجیح می‌دهد. این نیاز برای تاثیرگذاری فرهنگی جهت بهبود چهره بین‌المللی روسیه و تضعیف جلوه تهاجمی و غیر‌دموکراتیک آن کشور بعد از جنگ اوستیای جنوبی در سال ۲۰۰۸ و الحاق کریمه در سال ۲۰۱۴ به‌شدت احساس می‌شد(Sergunin & Karabeshkin, 2015). از‌‌این‌جهت، مشاهده می‌شود که فهرست زبان‌های نشریه فرهنگی راشا بیوند اغلب زبان‌های رسمی کشورهای غربی و ناتو را دربرمی‌گیرد.
به‌تحلیل نویسنده، قرار‌گرفتن زبان اندونزیایی در آن فهرست در سال ۲۰۱۳ از مقدمات سیاست «چرخش به‌سوی شرق» پوتین بود. گویا انتخاب این کشور از میان ده‌ها کشور آسیایی بیهوده نبود چراکه اندونزی بالاترین میزان رویکرد منفی نسبت به روسیه درمیان کشورهای جنوب شرق آسیا را دارد(Purnama, Khoirunnisa, Dewi, & Yulianti, 2020). از‌سوی‌دیگر، به‌دلیل نگاه ژاپنی‌ها به روسیه به‌عنوان نیروی موازنه‌ساز در برابر چین، ماموران قدرت نرم روسیه این فرصت را به‌عنوان زمینه‌ای برای گسترش نفوذ فرهنگی خود مغتنم شمرده و نسخه ژاپنی راشا بیوند را راه‌اندازی کرده‌اند.
بنا بر آنچه گفته شد، نتیجه می‌گیریم که دلیل نداشتن نسخه فارسی راشا بیوند این است که ایران در راس اولویت‌های قدرت نرم روسیه نبوده، زیرا در یکی از دو منطقه که روسیه در آن از ابزار ویژه تاثیرگذاری فرهنگی و بهبود چهره بین المللی استفاده می‌کند، قرار ندارد. این بدین معنی نیست که روسیه از ابزار قدرت نرم جهت تاثیرگذاری فرهنگی و تامین منافع خود در ایران استفاده نمی‌کند، بلکه به این معناست که روسیه در رابطه با ایران ترجیح می‌دهد از دیپلماسی کلاسیک و ابزار کمتر متمرکز قدرت نرم مثل سازمان‌های دولتی و نیمه‌دولتی، تبادل فرهنگی، تبادل آموزشی و گسترش زبان روسی استفاده کند. آنچه این ادعا را تقویت می‌کند نبود کانال فارسی‌زبان راشا تودی است. بدون‌شک، دلایل دیگری وجود دارد که روسیه را از قراردادن ایران در لیست اولویت‌های سیاست قدرت نرم خود باز می‌دارد که ذکر آن‌ها در این تحقیق کوتاه نمی‌گنجد، ولی علت اصلی به این مساله برمی گردد که «به نقش عامل فرهنگی در شکل‌گیری ساختار تعامل راهبردی روسیه با جمهوری اسلامی ایران کم بها داده شده‌است»(Полищук, Соболева, & Карими, ۲۰۱۸).
منابع:
– Evans, D. (2015). Russian Soft Power Cultivation in the United States of America: A Media Content Analysis of” Russia Beyond the Headlines”. West Virginia University & Theses.
– Nye, J. S. (2011). The future of power: Public Affairs.
– Purnama, C., Khoirunnisa, S., Dewi, A. U., & Yulianti, D. (2020). Russia Beyond Indonesia: Image Transforming Effort Through Public Diplomacy. Global Strategis, 14(1), 109-124.
– RussiaBeyond. “About us – Russia Beyond”. Retrieved from https://www.rbth.com/about
– RussiaBeyond. Russia Beyond – Advertising. Retrieved from https://www.rbth.com/advertising
– Sergunin, A., & Karabeshkin, L. (2015). Understanding Russia’s soft power strategy. Politics, 35(3-4), 347-363.
– Концепция внешней политики Российской Федерации (۲۰۱۳).
– Полищук, А. И., Соболева, А. С., & Карими, Э. (۲۰۱۸). Развитие российско-иранских культурных связей в начале xxi в. Вестник Российского университета дружбы народов. Серия: Международные отношения, ۱۸. (2)
– شهیدانی، ع. ه. (۲۰۱۴). روند تحول قدرت نرم در سیاست خارجی روسیه:(۲۰۰۰-۲۰۱۳). فصلنامه علمی مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ۱۹(۸۴)، ۱۰۱-۱۲۵٫
* در ۵ سپتامبر۲۰۱۷، Russia Beyond the Headlines دو کلمه‌ی آخر نام کامل خود را حذف کرد و به Russia Beyond تبدیل شده‌است.
[۱] Российская газета
[۲] The Washington Post
[۳] The Daily Telegraph
[۴] ТВ-Новости
[۵] برگرفته از صحبت‌های پوتین در نشستی با سفیران روسیه و نمایندگان دائمی آن در سازمان‌های بین‌المللی در سال ۲۰۱۲
[۶] RT
[۷] Russia Beyond
[۸] Российский совет по международным делам
[۹] Фонд поддержки публичной дипломатии имени А.М. Горчакова
[۱۰] Россотрудничество
[۱۱] Ру́сская правосла́вная це́рковь
[۱۲] Институт демократии и сотрудничества
[۱۳] Русский мир
[۱۴] Joseph Nye
[۱۵] مکاتبه با راشا بیوند از‌طریق ایمیل در تاریخ ۱۲/۳/۱۴۰۰
[۱۶] Всеволод Пуля
[۱۷] https://www.mashreghnews.ir/news/512358/
[۱۸] اشاره به سیاست هویج و چماق
