کریل کریووشیف و پاول تاراسنکو در یادداشتی در نشریه کامرسانت روسیه، به بررسی چرایی موضع روسیه در قبال طالبان و حوادث افغانستان پرداخته اند:
بالا گرفتن تنش ها در افغانستان، همسایگان این کشور را مجبور کرده تا خود را هم از نظر نظامی آماده کنند و هم برای کمک های بشر دوستانه به پناهجویان افغان اقدامات لازم را انجام دهند. برای مثال مقامات تاجیکستان بزرگترین گردهمایی نظامیان خود را انجام داده و از آمادگی برای پذیرش تا ۱۰۰ هزار پناهجوی افغانستانی خبر داده اند. نظامیان روسیه و ازبکستان هم در هفته آینده در نزدیکی مرز با افغانستان یک رزمایش نظامی برگزار می کنند. طالب‌ها که اکنون ادعا دارند از ۳۹۸ منطقه، ۲۰۰ منطقه از افغانستان را تحت کنترل خود در آورده اند، تاکید دارند که هیچ قصدی برای تهدید کشورهای همسایه ندارند. وزارت خارجه روسیه هم روز پنجشنبه دوباره تاکید کرد که می توان به این قول طالبان اعتماد کرد. البته وزارت خارجه روسیه در همین بیانیه اعلام کرد که امیدوار است فکر خشونت علیه کشورهای دوست روسیه (در آسیای مرکزی) حتی به سر هیچ کسی در افغانستان خطور نکند.
هر روز خبرهای تلخ بیشتری از افغانستان می رسد. شبکه طلوع افغانستان بتازگی به نقل از وزارت کشور افغانستان اعلام کرد که در ولایت قندهار که تحت کنترل طالبان است، صدها غیر نظامی کشته شده اند. وضعیت انسانی در افغانستان را در یک کلمه می توان “فاجعه‌بار” خواند. طلوع نیوز در گزارش دیگری اعلام کرده که در چهار ماه گذشته، بیش از ۳۶ هزار خانواده افغان به دلیل ناآرامی ها مجبور به ترک خانه های خود شده اند.
نگاه آمریکا به این وضعیت چگونه است؟
ویلیام برنز، رئیس سازمان سیا در مصاحبه با رادیو NPR اذعان داشت که طالبان دارد به موفقیت های نظامی قابل توجهی دست پیدا می کند و از سال ۲۰۰۱ تاکنون هیچوقت انقدر قوی نبوده.
آنتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده هم اخیرا در مصاحبه با MSNBC گفته است: ما به طور جدی نگران اقدامات طالبان هستیم چراکه نشان داده اند می توانند با استفاده از قدرت نظامی، قدرت سیاسی را در افغانستان در دست بگیرند. بلینکن هشدار داد که در صورت چنین رخدادی، ممکن است افغانستان به یک “دولت سرکش” تبدیل شود.
در همین شرایط، نظامیان ایالات متحده همچنان به کمک به نظامیان دولتی افغانستان علیه طالبان ادامه می دهند. همین هفته آمریکایی ها در ولایت های قندهار و هلمند حملاتی علیه مواضع طالبان ترتیب دادند که همین اقدام باعث عصبانیت رهبری طالبان شد که واشنگتن را به انتقام سخت تهدید کرد.
با این حال آمریکایی ها قصد ندارند از برنامه خود برای خروج نیروهایشان از افغانستان پا عقب بکشند. این در حالی است که طالبان دقیقا از ماه ژوئن و زمانی دست به حملات گسترده برای کنترل افغانستان زد که مشخص شد نیروهای ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا، افغانستان را ترک می کنند. روز پنجشنبه به نقل از مولوی عبدالسلام حنفی از دفتر سیاسی طالبان اعلام شد که این گروه حدود ۲۰۰ منطقه از ۳۹۸ منطقه افغانستان را تحت کنترل خود در آورده که به گفته خودشان، نشان از حمایت گسترده مردمی از این گروه است. علاوه بر این طالبان از اشغال ۹۰ درصد از مرزهای افغانستان خبر داده که در این میان مرز با تاجیکستان کاملا تحت کنترل آنهاست و مرز با ازبکستان هم اکثریت در کنترل این گروه افتاده است. البته وزارت دفاع افغانستان این گزارش را “سراسر دروغ” خوانده اما آمار دیگری هم ارائه نداده است.
این وضعیت نمی تواند نگرانی همسایگان افغانستان را در پی نداشته باشد و به نظر می رسد بیشترین میزان نگرانی در دوشنبه دیده می شود. تاجیکستان روز چهارشنبه شاهد بزرگترین گردهمایی نظامی تاریخ خود بود. این طرح با عنوان “مرز-۲۰۲۱” شامل سنجش آمادگی نظامیان و حتی نیروهای ذخیره بود. بیش از ۲۳۰ هزار نظامی در این برنامه قرار گرفته بودند. امامعلی رحمان رئیس جمهور تاجیکستان که به طور مستقیم شاهد این طرح بود، گفت: به دلیل وضعیت نابسامان در منطقه، باید برای دفاع از ثبات و صلح اومده باشیم و مهمترین وظیفه هم حفاظت مطمئن از مرزهای کشور است. در همان روز، رحمان دومین تماس تلفنی خود طی ماه اخیر را با ولادیمیر پوتین داشت و طرفین در خصوص وضعیت افغانستان تبادل نظر کردند.
تاجیکستان در عین حال خود را برای رسیدگی به عواقب انسانی این وضعیت هم آماده می کند. امامعلی ابراهیم‌زاده، معاون کمیته شرایط اضطراری تاجیکستان از آمادگی این کشور برای پذیرش ۱۰۰ هزار پناهجوی افغان خبر داده است. به گفته او، کار ساخت دو مرکز بزرگ در این کشور که قرار است امکانات مورد نیاز برای کمک به پناهجویان را داشته باشند، در شرف پایان است.
البته به نظر می رسد ازبکستان کمتر از دوشنبه نسبت به شرایط افغانستان نگران است. عصمت‌اله ایرگاشف، نماینده ویژه رئیس جمهور ازبکستان در امور افغانستان با اظهارات خود قصد داشته اذهان عمومی را آرام کند. او گفته است که مقامات ازبکستان ارتباط نزدیکی با همه قدرت های سیاسی افغانستان از جمله طالبان دارند و اینکه طالبان تنها برای “آزادی” مملکت خودشان می جنگند و به مرزهای کشورهای همسایه از جمله ازبکستان، دست درازی نمی کنند.
با همه این احوال، دوشنبه، تاشکند و مسکو تلاش کرده اند تا جهت اطمینان، پیام های بیشتری هم به طالبان برسانند که ارزش ندارد به فکر عبور از مرزهای افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی بیفتند.
در همین راستا، از ۳۰ ژولای تا ۱۰ اوت در ولایت سرخان‌دریای ازبکستان که در مرز ازبکستان با افغانستان است، رزمایش مشترک روسیه و ازبکستان جریان دارد. در این رزمایش هزار و پانصد نظامی شرکت می کنند. روز ۵ اوت هم رزمایش مشترک دیگری با حضور نظامیان سه کشور روسیه، تاجیکستان و ازبکستان در ولایت ختلان تاجیکستان آغاز خواهد شد.
آرکادی دوبنوف، کارشناس سیاسی آسیای مرکزی در این خصوص می گوید: این رزمایش های نظامی در درجه نخست برای آرامش روانی ساکنین کشورهای آسیای مرکزی مهم است چراکه نگرانی ها از طالبان به ویژه در تلویزیون روسیه که در کشورهای این منطقه زیاد دیده می شود، به شدت افزایش یافته است. به علاوه اینکه حضور روسیه در این رزمایش ها برای تقویت چهره مسکو به عنوان یک قدرت امپراطوری سابق و حافظ امنیت مهم است. یکی دیگر از اهداف روسیه برای حضور چشمگیر در این موضوع، تقویت جایگاه نظامی-امنیتی خود در این منطقه است.
البته قدرت‌های بین المللی در حالی که بدتر شدن اوضاع در افغانستان را رد نمی کنند، همچنان بر راه های صلح آمیز برای حل مشکل افغانستان تاکید دارند. آنتونی بلینکن روز پنجشنبه گفت: ما به طور فعالانه از راه های دیپلماتیک همکاری در زمینه افغانستان استفاده می کنیم چراکه این درگیری راه حل نظامی ندارد و ما تمام تلاشمان را می کنیم که به این رویارویی نظامی پایان دهیم. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز در وبینار “سیاست خارجی روسیه: موفقیت ها، تهدیدات و وظایف و چشم اندازها” گفت: مسکو از همه امکانات از جمله همکاری با چین و آمریکا در قالب “سه گانه”برای ایجاد دیالوگ میان طالبان و دولت کابل استفاده می کند و بکارگیری فرمت مسکو با حضور روسیه، افغانستان، ایران، چین، پاکستان و هند هم در برنامه های کرملین است.
کرملین البته پیش از همه، کابل را به دلیل شکل نگرفتن گفتگو میان دولت و طالبان مقصر می داند.
لاوروف در این خصوص گفت: باید تلاش کرد تا بیش از این چنین وضعیت نامشخصی حفظ نشود. اما در کابل قدرت هایی هستند که منافعشان در این وضعیت است چراکه می توانند در چنین شرایطی در قدرت باقی بمانند. باید به جای فکر کردن به خود، به فکر کشور بود. لاوروف در عین حال طالب‌ها را هم “افرادی سالم” خواند چراکه هم می خواهند با داعش بجنگند و برنامه ای هم برای تجاوز به کشورهای آسیای مرکزی ندارند.
لاوروف در عین حال گفت که نباید به صورت کلی پیشروی منفی شرایط در افغانستان را رد کرد. او گفت: موضع ما به همراه کشورهای آسیای مرکزی در این خلاصه می شود که همه مسئولیت هایمان در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی که ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان اعضای آن هستند، به قوت خود باقی بماند. لاوروف ادامه داد: قاعدتا امیدواریم که فکر آزمایش کردن عملکرد این سازمان و ایجاد خشونت علیه هر یک از اعضای آن حتی به سر کسی هم خطور نکند.
