#اختصاصی
به قلم: سعید خاوری نژاد، دانشجوی دکترای روابط بین‌الملل در دانشگاه دولتی تومسک، فدراسیون روسیه
مقدمه
سرانجام اسرائیل و ایران پس از حدود ۴۶ سال ستیز کلامی و منازعه پنهان در ابعاد مختلف، در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵) وارد جنگ مستقیم شدند. ابعاد انسانی و خسارات مادی ناشی از این جنگ برای طرفین، بهویژه ایران که مورد حمله پیشدستانه و تجاوز نظامی اسرائیل و عوامل نفوذی آن در داخل خاک خود قرار گرفت، به‌دلیل تأثیرگذاری گسترده بر سیاست، امنیت، اقتصاد و فراتر از همه، جامعه ایران، ضرورت بررسی جوانب گوناگون این جنگ تحمیل شده را ضروری می‌کند.
هنگامی که اسرائیل از حمایت پنهانی و آشکار سیاسی، نظامی، اطلاعاتی، فنی و مالی ایالات متحده و هم پیمانان غربی آن برخوردار است و برخی انتقادات غیرمؤثر آن‌ها تأثیری بر این حمایت از اسرائیل در برابر ایران ندارد، جغرافیای سیاست خارجی ایران به طور عمده، حول دو شریک بزرگ اقتصادی و نظامی آن یعنی چین و روسیه می‌چرخد. نزدیک شدن مناسبات ایران و روسیه در نتیجه تحریم ها و انزوای بین المللی تحمیل شد غرب علیه این دو کشور، بهویژه از ۲۰۱۴ و به طور خاص پس از ۲۰۲۲، باعث شد روسیه در سیاست خارجی و اقتصاد ایران نقش پررنگ‌تری ایفا کند و با به اوج رسیدن همکاری‌ها که در امضای پیمان جامع مشارکت راهبردی در دی ماه ۱۴۰۳ تجلی یافت، روسیه به طور رسمی شریک راهبردی ایران شد.
به دلیل پیچیدگی روابط تاریخی ایران و روسیه، وجود زمینه تاریخی برای بی‌اعتمادی به روسیه در جامعه ایران، کم‌اطلاعی از جوانب مختلف روابط ایران و روسیه، انعکاس نادرست دامنه و ماهیت همکاری‌های دو کشور و بهویژه، دیدگاه‌های متضاد و گاه تحریک‌آمیز از سوی تحلیلگران ایرانی داخلی یا خارجی، مخاطب به‌منظور درک نقش روسیه در منازعه کنونی میان اسرائیل و ایران، به‌طور معمول با فضایی متعارض مواجه شود.
در حالی که در یادداشتی در ایندیپندنت فارسی اظهار شد که روسیه و چین در بحران اخیر ایران نقش منفعلانه و بی‌تفاوتی نشان دادند، حمایت واقعی و مؤثری ارائه ندادند، بیشتر از منافع ژئوپولیتیکی خود بهره‌مند شده‌اند تا از ایران و توافق‌های بلندمدت آن‌ها بیشتر ابزار فشار علیه غرب است تا حمایت واقعی از منافع ایران (معمار، ۲۵ خرداد ۲۰۲۵)، بی‌بی‌سی فارسی با توصیف روسیه و چین به عنوان «هم‌پیمان از راه دور»، نوشت که روسیه در بحران اخیر ایران به عنوان یک بازیگر محتاط و محافظه‌کار عمل می‌کند که قصد دارد از درگیر شدن مستقیم اجتناب کند و نقش میانجی را ترجیح می‌دهد (بی‌بی‌سی فارسی، ۲۵ خرداد ۲۰۲۵). این میانجیگری روسیه در حالی عنوان می‌شد که ساسان کریمی، مدرس سیاست بین‌الملل در دانشگاه تهران در مصاحبه‌ای در ۲۴ خرداد با اکوایران، با اشاره به این که به نظر نمی‌رسد روسیه (و چین) حمایتی قاطع و چشم‌گیر از ایران انجام دهند، گفت: «به احتمال زیاد این دو کشور حمله را محکوم می‌کنند و همزمان هر دو طرف را به صلح و بازگشت به آتش‌بس دعوت خواهند کرد؛ موضعی که از نگاه ما قابل قبول نیست» (بهرامی‌راد، ۲۴ خرداد ۱۴۰۴).
احساسات و انتظارات ایرانیان در شرایط جنگی کنونی ممکن است سوء‌تفاهماتی درباره رفتار و وظایف مسکو به عنوان شریک راهبردی ایران، در پاسخ به حملات اسرائیل ایجاد کرده باشد. درک صحیح مواضع کرملین از طریق بررسی اقداماتی که روسیه از ابتدای منازعه در ارتباط با انجام داده، تصویری واضح‌تر از رویکرد مسکو درباره این منازعه ارائه می‌کند.
بنابراین، یادداشت حاضر با هدف بررسی مواضع رسمی روسیه در رابطه با بحران اسرائیل و ایران در ژوئن ۲۰۲۵ تدوین شده است که از طریق تحلیل اظهارات و سیاست‌های اعلام شده توسط شخصیت‌های کلیدی دولت روسیه، از جمله رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین، وزیر خارجه سرگئی لاوروف، بیانیه‌های وزارت خارجه روسیه، سخنگوی وزارت خارجه، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل و سایر نهادهای بین‌المللی در ژنو صورت گرفته است. داده‌ها از طریق بررسی دقیق وب‌سایت‌های رسمی دولت روسیه و بیانیه‌های دیپلماتیک در دسترس جمع‌آوری شده است، تا درک جامعی از مواضع روسیه در طول این بحران حاصل شود.
رئیس جمهور
فعالیت دیپلماتیک ولادیمیر پوتین در قبال بحران اسرائیل و ایران نشانگر نقش چندوجهی است که با ویژگی‌هایی از میانجیگری، دیپلماسی راهبردی و حفظ احتیاط در پی تثبیت ثبات توصیف می‌شود. رویکرد او بازتابی است از تعادلی میان محکوم کردن اقدامات تهاجمی، حمایت از گفت‌وگو و تأکید بر توانایی روسیه در نقش واسطه‌ای برای حل تنش‌های منطقه‌ای.
نخست، واکنش اولیه پوتین ـ که در گفت‌وگوهای تلفنی در ۱۳ ژوئن با رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان و نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، ابراز شد ـ نشانگر نقشی است مبتنی بر نگرانی دیپلماتیک و موضع‌گیری اخلاقی. وی در این تماس‌ها مراتب تسلیت خود را به ایران به دلیل تلفات غیرنظامیان ناشی از حملات اسرائیل ابراز کرد و گفت: «روسیه اقدامات اسرائیل را محکوم می‌کند؛ اقداماتی که با نقض منشور سازمان ملل و قوانین بین‌المللی انجام شده است» (Telephone conversation, 13 June 2025). این محکومیت در راستای موضع ثابت روسیه است که اقدامات نظامی مغایر با هنجارهای بین‌المللی غیرقابل قبول است و مسکو را در جایگاه منتقد تجاوز نظامی یکجانبه قرار می‌دهد.
همزمان، پوتین تمایل خود را برای میانجیگری در جهت پیشگیری از تشدید بیشتر بحران ابراز کرد، همان‌طور که در گفت‌وگوی او با رئیس‌جمهور امارات متحده عربی، محمد بن زاید آل نهیان، به وضوح دیده می‌شود، جایی که «روسیه تمایل دارد در جهت ترویج گفت‌وگو میان طرفین، نقش میانجی را ایفا کند» (Telephone conversation, 18 June 2025). این نشان‌دهنده نقش تسهیل‌گرانه روسیه است؛ کشوری که خود را به عنوان بازیگری قادر به مداخله دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها معرفی می‌کند و تلاش دارد از بی‌ثباتی منطقه‌ای که ممکن است تهدیدی برای امنیت جهانی باشد، جلوگیری کند.
در کنار محکومیت، دیپلماسی پوتین در ارتباطاتش با رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، نیز آشکار است؛ جایی که هر دو رهبر خواستار «وقف فوری درگیری‌ها و حل اختلافات، از جمله درباره برنامه هسته‌ای ایران، فقط از طریق راه‌های سیاسی و دیپلماتیک» شدند (Telephone conversation, 16 June 2025). این گفت‌وگوها نشان‌دهنده مشترک بودن منافع روسیه و ترکیه در ترویج راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و پرهیز از تشدید نظامی است و نقش پوتین را به عنوان واسطه‌ای دیپلماتیک نشان می‌دهد.
در همین راستا، به گفته یوری اوشاکوف دستیار رئیس جمهور روسیه در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵، پوتین در تماس تلفنی با شی جین‌پینگ رئیس جمهور چین، به امکان‌ناپذیری حل‌وفصل مسئله اتمی ایران از طریق زور اشاره و نقش ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک به عنوان راه حل بحران را برجسته کرد (Comment by Presidential, 19 June 2025).
یکی از جنبه‌های بارز رویکرد دیپلماتیک پوتین، بیانیه عمومی او در نشست ۱۹ ژوئن با رسانه‌های بین‌المللی است. وی در پاسخ به سوال سیمون رابینسون سردبیر اجرایی رویترز درباره امکان تغییر رژیم یا تسلیم بی‌قید و شرط ایران، گفت: «علی‌رغم فرآیندهای سیاسی داخلی پیچیده در ایران، ما مشاهده می‌کنیم که جامعه در حال همگرایی حول رهبری سیاسی ملی است» (Meeting with heads, 19 June 2025). این نشان می‌دهد که پوتین به ثبات داخلی ایران باور دارد و به دخالت خارجی که ممکن است منطقه را بیشتر بی‌ثبات کند، تمایلی ندارد.
از همه مهم‌تر، پوتین دیدگاهی پیچیده نسبت به روابط با ایران دارد و بر همکاری در حوزه انرژی هسته‌ای غیرنظامی تأکید می‌کند: به گفته وی، «ما می‌توانیم با ایران همکاری کنیم، با در نظر گرفتن برنامه‌های آن برای ادامه بهره‌برداری و توسعه فناوری‌های هسته‌ای غیرنظامی، به ویژه در کشاورزی، پزشکی و موارد دیگر… همچنین می‌توانیم در حوزه انرژی هسته‌ای فعالیت کنیم… چنین راه‌حل‌هایی وجود دارد» (Meeting with heads, 19 June 2025). این رویکرد، نشانگر رویکرد عمل‌گرایانه پوتین است که ضمن حمایت از اهداف هسته‌ای مسالمت‌آمیز ایران، بر حفظ گفت‌وگو و تأمین منافع امنیتی هر دو طرف تأکید دارد. اظهار او که «منافع ایران در حوزه انرژی هسته‌ای غیرنظامی می‌تواند تضمین شده و نگرانی‌های امنیتی اسرائیل همزمان برطرف شود» (Meeting with heads, 19 June 2025)، نشان می‌دهد که روسیه قصد دارد نقش میانجیگری را بازی کند که تعادل قدرت‌های منطقه‌ای را از طریق راه‌حل‌های دیپلماتیک برقرار می‌کند.
رئیس جمهور روسیه در دیدار با وزیر امور خارجه ایران در ۲۳ ژوئن، با لحنی قاطع از موضع ایران دفاع کرد. اظهارات وی سه محور اصلی را دنبال کرد: اول، حملات به ایران را «به‌کل غیرمنطقی و بی‌دلیل» توصیف کرد و هرگونه توجیهی برای آن را رد کرد که نشان‌دهنده رویکردی امنیتی-سیاسی با تمرکز بر نقض حاکمیت ایران است. دوم، با تأکید بر روابط «دیرینه، قوی و قابل اعتماد» میان روسیه و ایران، به دنبال تقویت گفتمان همکاری با ایران بود. سوم، با بیان تعهد روسیه به «حمایت از مردم ایران»، هدفی دوگانه را پیگیری کرد: همسویی با افکار عمومی داخل ایران و هم تثبیت جایگاه خود به عنوان بازیگری کلیدی در معادلات منطقه‌ای (Meeting with Foreign, 23 June 2025).
در مجموع، نقش پوتین در این بحران را می‌توان به عنوان میانجیگری محتاطانه و مذاکره‌گر توصیف کرد. او نقض قوانین بین‌المللی را محکوم می‌کند، از راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک حمایت می‌نماید و تلاش دارد از نفوذ روسیه برای تقویت ثبات بهره ببرد. دیدگاه‌های او بر اعتقاد به امکان توافق، حمایت از فعالیت‌های هسته‌ای مسالمت‌آمیز ایران، ترویج گفت‌وگو و تأکید بر اعتماد و همکاری میان تمامی طرف‌ها، از جمله اسرائیل، استوار است.
وزیر خارجه
از سوی دیگر، مواضع دیپلماتیک سرگئی لاوروف در بحران اسرائیل و ایران که در تعاملات اخیر وی، بهویژه تماس‌های تلفنی، منعکس شده است، نشانگر تأکید مداوم بر رعایت قوانین بین‌المللی، کاهش تنش و نقش روسیه به عنوان میانجی است. دیدگاه‌های وی در چند محور کلی دسته‌بندی می‌شود: محکومیت نقض هنجارهای بین‌المللی، حمایت از کاهش تنش‌ها و آمادگی روسیه برای تسهیل حل‌وفصل مسالمت‌آمیز.
لاوروف در گفت‌وگوی تلفنی با معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه امارات، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، «نگرانی‌های جدی خود را درباره عملیات نظامی اسرائیل علیه ایران که در نقض قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل صورت گرفته است» (Press release on, 13 June 2025)، ابراز کرد. این بیانیه موضع قاطع روسیه را که اقدامات اسرائیل غیرقانونی و نامطلوب است، تأکید می‌کند و در راستای سیاست دیپلماتیک جامع‌تر روسیه است که اقدام‌های نظامی مغایر با هنجارهای بین‌المللی، ثبات منطقه‌ای و جهانی را تهدید می‌کند. درخواست لاوروف برای کاهش فوری تنش‌ها در منطقه نشانگر اولویت دیپلماسی بر تشدید درگیری است و بر تعهد روسیه به حفظ ثبات بین‌المللی از طریق راه‌های مسالمت‌آمیز تأکید دارد.
همچنین، لاوروف در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۵، در گفت‌وگوی تلفنی با وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی، به‌طور مجدد بر محکومیت روسیه نسبت به استفاده قدرت از سوی اسرائیل تأکید کرد و گفت: «روسیه آمادگی خود را برای ادامه تلاش‌ها برای حل وضعیت برنامه هسته‌ای ایران و کاهش تنش‌های بین ایران و اسرائیل اعلام می‌کند» (Press release on, 14 June 2025). این زبان، نقش دوگانه روسیه را نشان می‌دهد: هم محکوم کردن اقدامات تهاجمی و هم ایفای نقش تسهیل‌گر برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک. اظهارات وی نشان می‌دهد روسیه خواهان حمایت از مذاکرات و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز است و قصد دارد از تشدید منطقه‌ای جلوگیری کند و ثبات را ترویج دهد.
تأکید لاوروف بر رعایت قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل، نشانگر دیدگاه او است که بحران‌های خاورمیانه باید در چارچوب نهادهای چندجانبه و هنجارهای حقوقی حل شوند. تکرار ادعاهای وی درباره نقض هنجارهای بین‌المللی توسط اسرائیل، مشروعیت‌زدایی از عملیات نظامی یکجانبه و تقویت موضع روسیه در حمایت از نظم جهانی مبتنی بر قواعد، از دیگر ویژگی‌های مواضع وی است.
علاوه بر این، مواضع لاوروف بیانگر رویکردی محتاطانه و متعادل است؛ اگرچه اقدامات اسرائیل را محکوم می‌کند، اما از متهم کردن طرفی خاص به‌طور مستقیم خودداری می‌کند و بر آمادگی روسیه برای نقش‌آفرینی در کاهش تنش‌ها تأکید دارد. این رویکرد دیپلماتیک، نشانگر قصد روسیه در جایگاه یک میانجی بی‌طرف است که توانایی ایجاد گفت‌وگو میان طرف‌های متخاصم، حفظ روابط خوب با ایران و ارتقای رعایت قوانین بین‌المللی را دارد.
دیدگاه‌های سرگئی لاوروف درباره بحران اسرائیل و ایران، موضعی اصولی در مقابل نقض‌های هنجارهای بین‌المللی، حمایت قوی از کاهش تنش و تأکید بر نقش روسیه در میانجیگری است. پیام‌های دیپلماتیک وی بر اهمیت حل‌وفصل منازعات از طریق گفت‌وگو و رعایت قوانین بین‌المللی تأکید دارند و تلاش می‌کنند از روسیه تصویر بازیگری متعهد به ثبات منطقه‌ای و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تثبیت ارائه کنند.
بیانیه‌های وزارت خارجه
بیانیه‌های وزارت خارجه روسیه در تاریخ‌های ۱۳ و ۱۷ ژوئن ۲۰۲۵، مواضع ثابت و اصولی این کشور در محکوم کردن حملات نظامی اسرائیل علیه ایران و تأکید بر ضرورت خودداری، رعایت قانون و حل‌وفصل دیپلماتیک را به‌نمایش گذاشته است. در تاریخ ۱۳ ژوئن، وزارت خارجه به‌صراحت اقدامات اسرائیل را «نقض آشکار منشور سازمان ملل و هنجارهای بین‌المللی» توصیف کرد (Foreign Ministry statement, 13 June 2025a) و آن را به عنوان تهدیدکننده ثبات منطقه‌ای و جهانی قلمداد نمود. زمان‌بندی این حملات که «در حین نشست هیئت مدیره آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و درست قبل از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا» صورت گرفت، «بسیار ناپسند» توصیف شد و نشان‌دهنده قصد تلویحی اسرائیل برای تضعیف تلاش‌های دیپلماتیک در جهت کاهش تنش‌ها و حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مسئله هسته‌ای ایران است (Foreign Ministry statement, 13 June 2025a). این بیانیه، اسرائیل را به دلیل «تصمیم عمدی» به‌منظور تشدید اوضاع مورد انتقاد قرار داده و هشدار می‌دهد که این اقدامات می‌تواند «در مسیر تضعیف شدید دیپلماسی چندجانبه» (Foreign Ministry statement, 13 June 2025a)، به ویژه تلاش‌های رهبری شده توسط آژانس، قرار گیرد.
همچنین، در بیانیه ۱۷ ژوئن، وزارت خارجه روسیه بر «خطرات بی‌ثباتی بیشتر در سراسر منطقه» تأکید کرد و حملات اسرائیل را «نقض قوانین بین‌المللی» دانست و هشدار داد که چنین اقدام‌هایی می‌تواند «جهان را به سمت فاجعه هسته‌ای نزدیک‌تر کند» (Russian Foreign Ministry, 17 June 2025). مسکو بر این نکته تأکید کرد که پیامدهای تشدید عملیات نظامی «فقط محدود به منطقه نیست، بلکه در سطح جهانی احساس خواهد شد» (Russian Foreign Ministry, 17 June 2025) و بر اهمیت اهمیت راهکارهای دیپلماتیک و قانونی در کاهش تنش‌ها تأکید کرد. زبان بیانی این مواضع نشانگر نگرانی روسیه است که رویکرد نظامی اسرائیل که هنجارهای بین‌المللی را نقض می‌کند، مخاطره تشدید بحران هسته‌ای را افزایش دهد، بهویژه در شرایط فعالیت‌های هسته‌ای قابل توجه ایران و تلاش‌های جامعه بین‌المللی برای حفظ سیاست عدم اشاعه.
وزارت امور خارجه روسیه پس از حملات آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران، در بیانیه‌ای در ۲۲ ژوئن این حملات را محکوم کرد و آن را نقض آشکار حقوق بین‌الملل و عاملی برای تشدید بی‌ثباتی در منطقه دانست. روسیه این اقدام را اقدامی بی‌پروا و مغایر با منشور سازمان ملل و تعهدات مندرج در معاهده عدم اشاعه توصیف کرد و هشدار داد این حملات امنیت منطقه‌ای و جهانی را تهدید می‌کند و خطر درگیری گسترده‌تر در خاورمیانه را افزایش داده است (Foreign Ministry statement, 22 June 2025). این بیانیه همچنین از نقش آمریکا به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل در این اقدام انتقاد کرد، خواستار پاسخ فوری، حرفه‌ای و بی‌طرفانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد، از شورای امنیت خواست تا موضعی قاطع در محکومیت اقدامات تحریک‌آمیز آمریکا و اسرائیل اتخاذ کند و بر ضرورت توقف خشونت‌ها و بازگشت به مسیر دیپلماتیک تأکید کرد (Foreign Ministry statement, 22 June 2025). این موضع‌گیری نشان‌دهنده همسویی مسکو با تهران و مخالفت کلی آن با مداخلات نظامی غرب است.
هر سه بیانیه وزارت خارجه روسیه، کشورهای غربی و تأثیر آن‌ها بر اوضاع را مورد انتقاد قرار داد و آن‌ها را متهم به تحریک هیستری ضدایرانی در آژانس و فشار بر تصویب قطعنامه‌هایی بدون حمایت گسترده بین‌المللی کرد که بدین ترتیب در تداوم این وضعیت نقش دارند. نقد روسیه نشان می‌دهد که این کشور بر این باور است که تلاش‌های غرب بر پایه «منافع فرصت‌طلبانه» استوار است و مشروعیت نهادهای چندجانبه مانند سازمان ملل و آژانس را تضعیف می‌کند. وزارت خارجه روسیه بر ضرورت راه‌حل مسالمت‌آمیز تأکید دارد و اعلام می‌کند مسئله برنامه هسته‌ای ایران نباید از طریق راه‌های نظامی حل‌وفصل شود و از تمامی طرف‌ها می‌خواهد که از خودداری و مذاکره بهره ببرند. موضع مسکو واضح است: از تلاش‌ها برای حل وضعیت برنامه هسته‌ای ایران از طریق کانال‌های دیپلماتیک حمایت می‌کند.
در مجموع، این بیانیه‌ها روسیه را به عنوان مدافع قوانین بین‌المللی و حامی دیپلماسی به جای درگیری نظامی نشان می‌دهند. آن‌ها اقدامات نظامی اسرائیل را تحریک‌آمیز، غیرقانونی و ضدتولید می‌دانند و در عین حال بر آمادگی روسیه برای نقش‌آفرینی در کاهش تنش‌ها و ترویج راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تأکید دارند. مواضع ثابت مسکو بر اهمیت احترام به هنجارهای بین‌المللی، محکوم کردن اقدامات یکجانبه نظامی و حمایت از مذاکرات چندجانبه تأکید می‌کند و آن را از موارد ضروری برای جلوگیری از فاجعه منطقه‌ای یا جهانی می‌داند.
سخنگوی وزارت خارجه
از سوی دیگر، ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در نشست خود در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵ تأکید کرد که حملات اسرائیل به ایران یک «تشدید پرخطر و بی‌پروای تنش‌ها در خاورمیانه» است که بر خلاف منشور سازمان ملل و قوانین بین‌المللی است. او این اقدام را «جنایتکارانه» و تهدیدی برای امنیت جهانی و منطقه‌ای دانست و در عین حال، درباره «پیامدهای فاجعه‌بار» آن هشدار داد (Briefing by Foreign, 19 June 2025).
زاخاروا به‌طور مشخص، بر این نکته تأکید کرد که ایران در زمان آغاز حملات، در حال انجام مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا بود و برای پیشبرد راه‌حل‌های دیپلماتیک آمادگی داشت. او پرسید: «آیا این اقدام اسرائیل، تلاشی برای تضعیف و عقب راندن تلاش‌های چندجانبه برای کاهش تنش و جلوگیری از دشمن‌پنداریهای غیرمنطقی درباره برنامه هسته‌ای ایران نبود» (Briefing by Foreign, 19 June 2025)؟
سخنگوی وزارت خارجه روسیه به نوعی انتقاد از غرب و اروپا پرداخت و با نکوهش سیاست‌های غرب، بر نقش این کشورها در تشدید بحران تأکید کرد و گفت: «بسیاری از رهبران غربی، پس از تحریک اسرائیل به حمله، حالا از ایران می‌خواهند به میز مذاکره بازگردد»، در حالی که خود آن‌ها «حمایت و تحریک به این اقدام را تسهیل کرده‌اند» (The Briefing by Foreign, 19 June 2025).
وی با تأکید بر تلاش بی‌وقفه روسیه برای یافتن راه‌حل‌هایی مبتنی بر حقوق بین‌الملل و بر مبنای برقراری امنیت متقابل برای برنامه هسته‌ای ایران، تصریح کرد: «روسیه حمایت کامل از مواضع ایران در قبال تعهدات خود در معاهده عدم اشاعه (NPT) دارد و آماده است تا راه‌حل‌هایی دیپلماتیک و مبتنی بر مذاکره برای رفع سوءتفاهم‌ها و اطمینان‌بخشی به ایران ارائه دهد، به شرط توقف حملات اسرائیل» (Briefing by Foreign, 19 June 2025).
در مجموع، این بیانیه نشان می‌دهد که روسیه، برخلاف برخی دیدگاه‌های انتقادی، ایران را به عنوان یک عضو مستقل و رعایت‌کننده تعهدات بین‌المللی می‌بیند و بر راه‌حل‌های دیپلماتیک تأکید دارد. روسیه در مقابل، به‌طور واضح، سیاست غرب و اسرائیل را محکوم می‌کند و بر ضرورت حمایت از راه‌حل‌های مبتنی بر قوانین بین‌المللی و مذاکره تأکید می‌نماید.
نماینده دائم روسیه در سازمان ملل
واسیلی نبنزیا، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل، در سخنرانی خود در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۵ موضعی صریح و انتقادی نسبت به حمله اسرائیل به ایران اتخاذ و به وضوح اسرائیل را آغازگر این بحران معرفی کرد. او گفت «نمی‌توان واقعیت آشکار را انکار کرد: این اسرائیل بود که به ایران حمله کرد» (Statement by the Permanent, 20 June 2025). این عبارت موضع روسیه را به روشنی نشان می‌دهد که اسرائیل را مسئول آغاز تنش‌ها می‌داند و همزمان کشورهای غربی را نیز به دلیل حمایت ضمنی و مستقیم از این اقدام مورد انتقاد قرار می‌دهد.
نبنزیا ضمن دفاع آشکار از برنامه هسته‌ای ایران، تأکید کرد که این برنامه تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و ایران تاکنون به تمامی تعهدات خود پایبند بوده است: «ایران به‌طور دقیق به تعهدات خود ذیل معاهده عدم اشاعه (NPT) و توافقنامه جامع پادمان پایبند بوده است» (Statement by the Permanent, 20 June 2025). او در مقابل، رفتار اسرائیل را خودسرانه و نقض آشکار قوانین بین‌المللی دانست و تأکید کرد که حمله به تأسیسات هسته‌ای یک کشور نه‌فقط غیرقانونی بلکه تهدیدی مستقیم برای صلح جهانی است.
نماینده روسیه همچنین کشورهای غربی را به نقش داشتن در تحریک اسرائیل متهم کرد و به صراحت به سخنان صدراعظم آلمان اشاره کرد که گفته بود «اسرائیل کارهای کثیف را برای ما انجام می‌دهد». این نقل قول برای روسیه نشانه‌ای از حمایت آشکار برخی کشورهای اروپایی از اقدامات تجاوزکارانه اسرائیل است.
نبنزیا موضع روسیه را در حمایت از راهکار دیپلماتیک اعلام کرد و بیان داشت: «ما قویاً معتقدیم که دستیابی به راه‌حل فقط از مسیر دیپلماسی و مذاکرات ممکن است» (Statement by the Permanent, 20 June 2025). او همچنین از موضع ایران برای ادامه پایبندی به معاهده‌های بین‌المللی و آمادگی برای گفتگو حمایت کرد و تأکید کرد روسیه از این موضع حمایت می‌کند.
موضع روسیه در سخنرانی نماینده دائم آن در سازمان ملل در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۵ دو نکته محوری داشت: نخست، محکومیت آشکار حمله اسرائیل و حمایت از ایران در برابر اتهامات و حملات؛ دوم، تأکید بر راهکار دیپلماتیک و مخالفت با رویکردهای نظامی و یکجانبه‌گرایانه غرب. نبنزیا تلاش کرد ضمن حمایت از حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، نقش میانجی فعال برای جلوگیری از گسترش تنش‌ها ایفا کند و از جامعه جهانی خواست به مسیر گفتگو بازگردند.
وی در بیانیه خود پس از حملات ایالات متحده به ایران، به رفتار دوگانه کشورهای غربی به ویژه انگلیس، فرانسه و آلمان اشاره کرد که با نقض تعهدات خود در توافق هسته‌ای (برجام) و بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه، زمینه را برای تشدید تنش‌ها فراهم کردند (Statement by the Permanent, 24 June 2025).
نماینده روسیه در سازمان ملل متحد با محکوم کردن حمایت برخی کشورهای اروپایی از اقدامات اسرائیل و آمریکا، خواستار پاسخگویی مهاجمان و بررسی دقیق این حملات توسط سازمان بین‌المللی انرژی اتمی شد و تأکید کرد که تنها راه حل پایدار، بازگشت به مذاکرات مبتنی بر حقوق بین‌الملل و امنیت برابر است (Statement by the Permanent, 24 June 2025).
نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین‌المللی در ژنو
همچنین، گنادی گاتیلُف، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین‌المللی در ژنو، در اجلاس کنفرانس خلع سلاح در ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵، نقش فزاینده روسیه را به عنوان میانجی‌گر یا حداقل منتقدی پرصدا در درگیری‌های در حال تشدید در خاورمیانه بازتاب داد.
سخنان او نشان‌دهنده دیدگاه نگران روسیه در قبال افزایش تنش‌ها پیرامون ایران است، بهویژه در پرتو اقدامات نظامی اخیر اسرائیل. لحن گاتیلف، حاکی از هشدار جدی است و بر پتانسیل برهم زدن ثبات منطقه‌ای و عواقب جهانی تأکید دارد که او آن را نتیجه اعمالی غیرمسئولانه و غیرقانونی اسرائیل دانست.
یکی از محورهای اصلی سخنان گاتیلف، محکومیت قطعی حملات اسرائیل علیه ایران بود که او آن را «نقض منشور سازمان ملل و قوانین بین‌المللی» توصیف کرد. عبارت «حملات هدفمند علیه دارایی‌های غیرنظامی یک دولت مستقل، از جمله تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز»، (Statement of the Permanent, 18 June 2025) نشان‌دهنده دیدگاه روسیه است که چنین اقدام‌های نظامی نه‌فقط غیرقانونی، بلکه غیرقابل توجیه است، بهویژه زمانی که مستقیم به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران صورت می‌گیرد که ایران آن را صلح‌آمیز می‌داند. وی بر تعهد ایران به رعایت تعهدات بین‌المللی خود تأکید و اظهار کرد که «ایران همچنان منظم‌ترین کشور تحت نظارت آژانس است» (Statement of the Permanent, 18 June 2025) و گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، برنامه هسته‌ای ایران را عاری از خطرهای اشاعه سلاح‌های هسته‌ای ارزیابی می‌کنند. این موضع نشان‌دهنده ثبات روسیه است که فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت نظارت شدید بین‌المللی قرار دارد و اتهامات عدم‌پایبندی، سیاسی و انگیزه‌دار است.
سخنان گاتیلف، مسئولیت زیادی بر عهده ائتلاف غرب می‌گذارد و آن را متهم به راه‌اندازی «واهمه ضدایرانی» و ترویج «قطعنامه‌های ضدایرانی» در مجامع مانند آژانس و شورای امنیت سازمان ملل می‌کند. وی از قطعنامه اخیر ضدایرانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کرد و آن را محصول «دستور منافع سیاسی یک گروه محدود از دولت‌ها» دانست (Statement of the Permanent, 18 June 2025). به باو وی، این نشان می‌دهد که این تصمیم، بر اساس منافع حزبی و نه ارزیابی‌های عینی اتخاذ شده است. این چارچوب فکری، دیدگاه روسیه را بیان می‌کند که تلاش‌های غرب با هدف تضعیف حقوق مشروع ایران تحت پیمان عدم انتشار و تشدید درگیری‌ها به بهانه نگرانی‌های عدم اشاعه است.
این دیپلمات روسیه تأکید کرد که «حل‌وفصل وضعیت برنامه هسته‌ای ایران… نه‌فقط غیرممکن [است]، بلکه نباید از طریق نظامی صورت بگیرد» و بر جایگزین کردن راه‌حل‌های «صلح‌آمیز، سیاسی و دیپلماتیک» تأکید کرد (The Statement of the Permanent, 18 June 2025). تأکید او بر دیپلماسی، همسو با رویکرد دیرینه مسکو نسبت به ایران است که گفت‌وگو را یگانه مسیر پایدار به‌منظور کاهش تنش و حل‌وفصل منازعات می‌داند. اشاره به تماس‌های سطح بالا، از جمله مذاکرات پوتین با رهبران ایرانی و اسرائیلی، نشان‌دهنده فعال بودن دیپلماسی روسیه و آمادگی آن برای میانجیگری است و موضع خود را به عنوان قدرتی پایدار و جست‌وجوگر راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز تثبیت می‌کند.
نتیجه‌گیری
در مجموع، مواضع رسمی ارکان مختلف رهبری سیاسی و دیپلماتیک روسیه نشان‌دهنده هدف راهبردی کرملین در ترویج دیپلماسی به جای رویکرد نظامی، حفظ هنجارهای بین‌المللی و نگهداری نظم چندقطبی در عرصه بین‌الملل است که ثبات منطقه‌ای از طریق همکاری تحقق یابد، نه با درگیری.
رویکرد دیپلماتیک پوتین، رئیس جمهور روسیه، در این دوره چند روزه را می‌توان به عنوان رویکردی محتاطانه و راهبردی توصیف کرد که ضمن حمایت دیپلماتیک از ایران در تماس های تلفنی خود با رهبران جهان (با ایران و اسرائیل در ۱۳ ژوئن، ترکیه در ۱۶ ژوئن، امارات در ۱۸ ژوئن، چین در ۱۹ ژوئن، عراق در ۲۳ ژوئن) و مورد توجه قرار دادن این تجاوز نظامی به ایران در مصاحبه‌های خبری خود (به عنوان مثال در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵)، روسیه را در جایگاه میانجی و حامی راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز قرار می‌دهد. وی نقض قوانین بین‌المللی را محکوم می‌کند، بر اهمیت گفت‌وگو تأکید دارد و در پی بهره‌گیری از نفوذ روسیه برای تقویت ثبات منطقه‌ای، حمایت از حق ایران در فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز و تأکید بر اعتماد میان تمامی طرف‌ها، از جمله اسرائیل است.
در همین راستا، اظهارات سرگئی لاوروف موضع اصولی در مقابل نقض هنجارهای بین‌المللی را منعکس، بر اهمیت کاهش تنش از طریق گفت‌وگو تأکید و نقش روسیه را به عنوان میانجی مسئول و متعهد به صلح برجسته کرد. بررسی بیانیه‌های وزارت خارجه روسیه، نشان داد که روسیه خود را به عنوان مدافع قوانین بین‌المللی معرفی می‌کند، اقدامات نظامی اسرائیل را تحریک‌آمیز و غیرقانونی قلمداد می‌کند و بر آمادگی روسیه برای مشارکت در کاهش تنش تأکید دارد.
سخنگوی وزارت خارجه تأکید کرد که روسیه معتقد است پاسخ پایدار به چالش‌ها فقط از طریق دیپلماسی و مذاکره حاصل می‌شود و ضمن نکوهش نقش مؤثر غرب در وقوع بحران نظامی، هرگونه اقدام نظامی علیه ایران را دارای عواقب غیرقابل پیش‌بینی و بسیار خطرناک دانست.
نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد با محکومیت حمله اسرائیل و حمایت از ایران، بر حل‌وفصل دیپلماتیک بحران و مخالفت با رویکردهای نظامی غرب تأکید و روسیه را میانجی فعال برای کاهش تنش‌ها معرفی کرد.
از سوی دیگر، نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین‌المللی در ژنو تأکید می‌کند که دستکاری‌های سیاسی غرب و اقدامات یکجانبه تهدیدی برای امنیت منطقه‌ای و جهانی است و بر لزوم کنترل، حل‌وفصل قانونی و احترام به حاکمیت ایران تأکید دارد.
روابط ایران و روسیه را نمی‌توان در قالب اتحادی ساده و یکجانبه تفسیر کرد. این همکاری‌ها در واقع تلفیقی از منافع مشترک و رقابت‌های پنهان است که تحت تأثیر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی شکل می‌گیرد. بسیاری از تحلیل‌های سطحی، با نادیده گرفتن این پیچیدگی‌ها، تصویری اغراق‌آمیز یا تحریف‌شده از همگرایی دو کشور ارائه می‌دهند.
در بحران اخیر میان ایران و اسرائیل، موضع روسیه نه بر اساس حمایت بی‌قیدوشرط از تهران، بلکه با محاسبه دقیق منافع ملی این کشور تعیین شده است. مسکو در حالی که از یک سو از حقوق ایران در چارچوب حقوق بین‌الملل دفاع می‌کند، از سوی دیگر روابط خود با تل‌آویو و قدرت‌های غربی را نیز حفظ کرده است. این رویکرد انعطاف‌پذیر نشان می‌دهد که کرملین بیشتر به دنبال نقش‌آفرینی به عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در معادلات منطقه است تا یک متحد تمام‌عیار.
به‌منظور درک صحیح این پویایی‌ها، باید به چند نکته کلیدی توجه کرد تا به جای تفسیرهای ساده‌انگارانه، روابط تهران و مسکو را در چارچوبی واقع‌بینانه و چندبعدی بررسی کرد:
- همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه‌های مختلف مانند امنیت، تجارت و انرژی شکل گرفته، اما این به معنای همسویی کامل منافع آن‌ها نیست؛
- روسیه منافع ملی خود را در قالب روابط متقابل و متوازن با ایران و اسرائیل دنبال می‌کند و نمی‌توان انتظار داشت که فقط از یک طرف حمایت کامل کند و یک طرف را قربانی طرف دیگر کند؛
- روسیه در بحران‌های منطقه‌ای بیشتر به دنبال حفظ توازن قدرت و جلوگیری از سلطه یکجانبه غرب است تا پیروی از یک جبهه‌بندی ثابت (به‌عنوان مثال، با ایران)؛
- هرگونه تحلیل درباره نقش مسکو باید با در نظر گرفتن راهبرد کلان این کشور در تقویت نظم چندقطبی و کاهش نفوذ غرب انجام شود؛
- همکاری و شراکت راهبردی میان ایران و روسیه، ویژگی مشخص و دامنه معینی دارد و این دو کشور نه متحد نظامی بلکه شریک راهبردی برای توسعه تمام ابعاد روابط متقابل هستند؛
- چارچوب روابط نظامی دو کشور در معاهده جامع شراکت راهبردی تعیین شده است و هر دو تصمیم گرفتند هیچ تعهد یا الزامی برای دفاع از همدیگر در مقابل تهاجم نظامی خارجی به یک طرف تقبل نکنند؛
- طبق شواهد، ایران تاکنون درخواست دریافت سامانه‌های پدافندی جدید از روسیه نداده است و روسیه نیز به‌دلیل درگیری‌های خود در اوکراین و نیاز به تجهیزات پدافندی، تمرکز خود را بر دفاع از خود معطوف کرده است.
بنابراین، برداشت‌های سطحی یا نادرست درباره روابط و منافع روسیه در بحران‌های منطقه‌ای می‌تواند منجر به تصور اشتباه درباره نقش واقعی مسکو در حمایت یا مداخله در منازعات منطقه‌ای شود. در واقع، روسیه به دنبال حفظ منافع ملی و راهبردی خود است و روابط آن با ایران و اسرائیل بر اساس منافع مشخص و چارچوب‌های توافق شده است.
ارجاعات
بهرامی‌راد، پرستو. (۲۴ خرداد ۱۴۰۴). سکوت روسیه و چین در جنگ. اکوایران. https://ecoiran.com/fa/tiny/news-94076
بی‌بی‌سی فارسی. (۲۵ خرداد ۱۴۰۴). «هم‌پیمان از راه دور؟»؛ واکنش محتاطانه چین و روسیه به حملات اسرائیل به ایران. https://www.bbc.com/persian/articles/cn5y5ydzdxlo
معمار، داریوش. (۲۵ خرداد ۱۴۰۴). ایران، بازیچه چین و روسیه در نبرد با اسرائیل. ایندیپندنت فارسی. https://www.independentpersian.com/node/415073
Briefing by Foreign Ministry Spokeswoman Maria Zakharova, St Petersburg, June 19, 2025. (19 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/press_service/spokesman/briefings/2028529/
Comment by Presidential Aide Yury Ushakov following a telephone conversation with President of China Xi Jinping. (19 June 2025a). President of Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/77212
Foreign Ministry statement in connection with Israel’s strikes on Iran. (13 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/2025920/
Foreign Ministry statement in connection with the US strikes on Iran. (22 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/2029109/
Meeting with heads of international news agencies. (19 June 2025). President of Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/77208
Meeting with Foreign Minister of Iran Abbas Araghchi. (23 June 2025). President of Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/77237
Press release on Foreign Minister Sergey Lavrov’s telephone conversation with Deputy Prime Minister and Foreign Minister of the UAE Sheikh Abdullah bin Zayed Al Nahyan. (13 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/2026018/
Press release on Foreign Minister Sergey Lavrov’s telephone conversation with Minister of Foreign Affairs of the Islamic Republic of Iran Abbas Araghchi. (14 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/2026234/
Russian Foreign Ministry Statement in connection with the escalation of the Iranian-Israeli conflict. (17 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/maps/ir/2027588/
Statement of the Permanent Representative of the Russian Federation to the United Nations Office and Other International Organisations in Geneva Gennady Gatilov at the Plenary Meeting of the Conference on Disarmament, 17 June 2025. (18 June 2025). The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/2027755/
Statement by the Permanent Representative Vassily Nebenzia at a UNSC Briefing on the Iranian-Israeli Conflict. (20 June 2025). Permanent Mission of the Russian Federation to the United Nations. https://russiaun.ru/en/news/20062025
Statement by the Permanent Representative Vassily Nebenzia at a UNSC Briefing on the Iranian Nuclear Program. (24 June 2025). Permanent Mission of the Russian Federation to the United Nations. https://russiaun.ru/en/news/224062025
Telephone conversations with President of Iran Masoud Pezeshkian and Prime Minister of Israel Benjamin Netanyahu. (13 June 2025). President of Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/77181
Telephone conversation with President of Turkiye Recep Tayyip Erdogan. (16 June 2025). President of Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/77191
Telephone conversation with UAE President Mohammed bin Zayed Al Nahyan. (18 June 2025). President of Russia. http://en.kremlin.ru/events/president/news/77201
