#اختصاصی
به قلم: توحید نژاداسد، کارشناسی ارشد مطالعات ترکیه، دانشگاه تهران
مؤسسه اقتصاد و صلح[۱] اندیشکده‌ای مستقر در استرالیا است که از سال ۲۰۰۷ اقدام به انتشار رتبه‌بندی کشورها براساس شاخص‌های صلح می‌کند. شاخص جهانی صلح[۲] از ۲۳ زیر شاخص تشکیل شده که در سه گروه درگیری‌های داخلی و بین‌المللیِ در جریان[۳]، امنیت اجتماعی[۴] و نظامی‌گری[۵] دسته‌بندی می‌شوند. برخی از معیارهای مورد استفادۀ این مؤسسه عبارتند از نرخ جرم و جنایت، روابط با کشورهای همسایه، ثبات سیاسی، تعداد پناهندگان و آوارگان، هزینه‌های نظامی، دسترسی به سلاح و تعداد نیروهای مسلح. در این نوشتار به بررسی وضعیت ایران و ترکیه در این شاخص خواهیم پرداخت.
در سال ۲۰۲۴، سه کشور ایسلند، ایرلند و اتریش، جایگاه اول تا سوم را در رده‌بندی صلح به خود اختصاص داده‌اند. ایالات متحدۀ آمریکا با امتیاز ۲٫۶۲۲ در رتبۀ ۱۳۲، ایران با امتیاز ۲٫۶۸۲ در رتبۀ ۱۳۳ و ترکیه با امتیازی معادل ۲٫۷۸ در رتبۀ ۱۳۹ جهان قرار گرفت. ترکیه در گروه کشورهای اروپایی، در رتبۀ ۳۶ (پایانی) قرار دارد.
ترکیه در زمینۀ نظامی‌گری، وضعیت نامناسبی دارد. دلیل آن افزایش میزان صادرات و واردات بخش نظامی و همچنین افزایش سهم هزینه‌های نظامی به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی است. ترکیه اکنون یکی از بزرگترین صادرکنندگان تسلیحات در میان «قدرت‌های سطح متوسط[۶]» جهان است و پهپادهای نظامی خود را به کشورهای بسیاری صادر می‌کند.
هردو کشور ایران و ترکیه در رده‌بندی سال ۲۰۲۳ با امتیاز ۲٫۸ در رتبۀ ۱۴۷ قرار داشتند، که نشان از وجود بهبودهایی در وضعیت هر دو طی یک سال گذشته دارد. از آنجا که این امتیاز مربوط به معیارهای بسیاری است، با وجود افزایش تنش نظامی میان ایران و اسرائیل، در مجموع شاهد بهبود امتیاز ایران بدلیل بهبود در سایر زیر شاخص‌ها هستیم.
در مجموعه شاخص‌های درگیری‌های داخلی و بین‌المللیِ در جریان، که بهترین و کمترین امتیاز عدد ۱ محسوب می‌شود، ترکیه با امتیاز ۳٫۳۵۷، در رتبۀ ۱۴۶ و ایران با امتیاز ۳٫۲۸۹ در رتبۀ ۱۴۵ جای گرفته‌است. در مجموعۀ شاخص‌های امنیت اجتماعی نیز ایران وضعیت بهتری دارد. ایران با امتیاز ۲٫۷۵۹ در جایگاه ۱۱۵ و ترکیه با امتیاز ۲٫۹۴۳ در جایگاه ۱۳۱ قرار گرفته‌است. در مجموعه شاخص‌های نظامی‌گری، ترکیه نسبت به دو مورد دیگر شرایط بهتری دارد. ترکیه با امتیاز ۱٫۹۳۷ و ایران با امتیاز ۱٫۹۳۸ به ترتیب در رتبۀ ۱۰۶ و ۱۰۷ جهان جای‌گرفته‌اند. اسرائیل (۳٫۷۷۳)، کره شمالی (۳٫۱۴۶)، ایالات متحدۀ آمریکا (۳٫۱۴۲) و روسیه (۳٫۰۹) به ترتیب بدترین جایگاه را در نظامی‌گری به خود اختصاص داده‌اند.
در گزارش این مؤسسه بخشی به عنوان هزینه‌های اقتصادی خشونت[۷] آورده می‌شود. این هزینه‌ها شامل هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیمی است که به دلیل خشونت در یک جامعه ایجاد می‌شود. از هزینه‌های مستقیم می‌توان به هزینه‌های حفظ امنیت و هزینه‌های بهداشت و درمان و از هزینه‌های غیرمستقیم نیز می‌توان به کاهش سرمایه‌گذاری‌ها و یا کاهش بهره‌وری اقتصادی اشاره کرد.
همانگونه که در تصویر بالا مشاهده می‌شود، این مؤسسه هزینه‌های اقتصادی خشونت را بصورت درصدی از تولید ناخالص داخلی کشورها محاسبه و آن کشورها را رتبه‌بندی می‌کند. در این رده‌بندی سه کشور اوکراین، افغانستان و کره‌شمالی به ترتیب با ۶۸٫۵۲، ۵۳٫۱۹ و ۴۱٫۵۷ درصد در رده‌های اول تا سوم از نظر هزینه‌های اقتصادی خشونت جای گرفته‌اند. ایران در این لیست با ۵٫۸۸ درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش در جایگاه ۱۰۵ام جهان قرار دارد. ترکیه نیز با هزینه‌هایی معادل ۵٫۵۱ درصد از تولید ناخالص داخلی‌اش، در جایگاه ۱۱۷ قرار دارد که به نسبت جایگاه مناسبی است. (رتبه‌های پایانی در این لیست نشانگر وضعیت بهتر است).
مورد دیگری که نیاز به توضیح دارد، تأثیر اقتصادی خشونت[۸] است که در تصویر فوق نمایان است. تفاوت اصلی آن با هزینه‌های اقتصادی خشونت، در این است که هزینه اقتصادی خشونت بیشتر بر هزینه‌های مالی و قابل اندازه‌گیری تمرکز دارد، در حالی که تأثیر اقتصادی خشونت علاوه بر هزینه‌ها، به اثرات بلندمدت و کیفی خشونت بر اقتصاد و جامعه نیز می‌پردازد. بنابراین مقادیر آن از همواره از هزینه‌های اقتصادی خشونت بیشتر است.
[۱] Institute for Economics & Peace
[۲] Global Peace Index
[۳] Ongoing Domestic & International Conflict
[۴] Societal Safety & Security
[۵] Militarisation
[۶] Middle Power
[۷] Economic Cost of Violence
[۸] Economic Impact of Violence
