#اختصاصی
به قلم: ویکتوریا پانفیلووا؛ تحلیل‌گر بخش سیاست کشورهای همسایه “نیزاویسیمایا گازتا”
در تاریخ ۱۰ تا ۱۱ سپتامبر، در عشق‌آباد، نشست سرمایه‌گذاری ۲۰۲۴- TIF برگزار خواهد شد که در آن ترکمنستان امکانات خود را در حوزه‌های بالقوه‌ای همچون انرژی، حمل‌ونقل و ارتباطات، کشاورزی و اقتصاد دیجیتال به نمایش خواهد گذاشت. یکی از پروژه‌های کلیدی ارائه‌شده در این نشست، خط لوله گاز تاپی (ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند) خواهد بود. ترکمنستان به طور فعال به دنبال سرمایه‌گذارانی است که آماده تامین مالی این پروژه بلندپروازانه باشند. در چارچوب آماده‌سازی برای این نشست، جلسه‌ای با هدایت‌الله بدری، سرپرست وزارت معادن و نفت افغانستان، برگزار شد که در آن به سرنوشت خط لوله گاز تاپی و سایر پروژه‌های مهم همکاری دوجانبه پرداخته شد.
براساس نتایج مذاکرات نمایندگان ترکمنستان و افغانستان که به ریاست هدایت‌الله بدری، سرپرست وزارت معادن و نفت افغانستان، در عشق‌آباد برگزار شد، ترکمنستان به شدت به دنبال مشارکت افغانستان در فرآیندهای همگرایی اقتصادی است که این امر به تقویت ثبات در منطقه و ایجاد شرایط توسعه برای تمام کشورهای عضو کمک خواهد کرد.
دو طرف درباره جهت‌های کلیدی همکاری دوجانبه، از جمله در حوزه انرژی و سوخت، بحث و تبادل نظر کردند. به گفته نماینده وزارت افغانستان، همایون افغان، توجه ویژه‌ای به پروژه ساخت خط لوله گاز تاپی شده است که منابع گازی ترکمنستان را با بازارهای مصرف پاکستان و هند از طریق خاک افغانستان متصل می‌کند. این موضوع فرصت‌هایی برای توسعه اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید برای “امارت اسلامی” فراهم می‌آورد.
نمایندگان هیئت افغانستان بار دیگر به همتایان ترکمنی خود اطمینان دادند که آماده آغاز ساخت خط لوله هستند. پیشتر گزارش‌ها مبنی بر این بود که طرف ترکمنی به تنهایی اجرای این پروژه را در خاک افغانستان آغاز کرده است.
سردار آیتاکوف، کارشناس مسائل آسیای مرکزی، به “نیزاویسیمایا گازتا” گفت: “برای ترکمنستان، تاپی بدون شک یکی از ‘نمادهای مقدس’ نه تنها در تبلیغات بلکه در ایدئولوژی به طور کلی است. باید توجه داشت که در مارس ۲۰۲۵ سی‌امین سالگرد آغاز مذاکرات برای راه‌اندازی این پروژه بلندپروازانه است. اما تاکنون تنها این موضوع مشخص شده است که طرف ترکمنی خط لوله را از طریق خاک خود تا مرز با افغانستان رسانده و گفته می‌شود که در داخل افغانستان نیز کارهای تملک زمین برای مسیر خط لوله گاز و مذاکرات پیچیده با مالکان زمین در حال انجام است. گزارش‌های اخیر مبنی بر اینکه ترکمنستان ساخت خط لوله در خاک افغانستان را آغاز کرده، تا حدی درست بوده‌اند – شرکت دولتی ‘ترکمن‌گاز’ فقط استان‌های مرزی افغانستان را گازرسانی می‌کند و نه بیشتر از آن، هرچند که این گام نیز می‌تواند به عنوان یک پیشرفت محسوب شود.”
یادآوری می‌شود که آمادگی برای شروع اجرای پروژه تاپی در تاریخ ۲۱ اوت توسط رؤسای وزارت‌خانه‌های امور خارجه دو کشور – وزیران رشید مردوف و امیرخان متقی – ارزیابی شد. مقامات در ۲۱ اوت در مرز بین دو کشور در منطقه تورغندی در هرات ملاقات کردند و درباره ساخت یک خط آهن جدید و زیرساخت‌های انتقال برق تاپ (ترکمنستان-افغانستان-پاکستان) که به زیرساخت‌های خط لوله گاز تاپی برق‌رسانی خواهد کرد و همچنین امکان انتقال برق به پاکستان و دیگر کشورهای جنوب آسیا را فراهم می‌آورد، بحث و تبادل نظر کردند.
آیتاکوف اضافه کرد: “در مورد ساخت تاپی، خریدار اصلی گاز ترکمنستان در این پروژه، یعنی پاکستان، هنوز آماده دریافت گاز ترکمنستان نیست. تنها ایجاد یک خط لوله اصلی کافی نیست؛ باید زیرساخت‌های مربوط به پذیرش و توزیع گاز برای مصرف‌کنندگان نهایی در محل ایجاد شود، همچنین باید زمین‌ها تصرف و عملاً از مالکان برای زیرساخت‌های خط لوله خریداری شود، و اینجاست که در پاکستان مشکلاتی به وجود آمده است. هند، به عنوان خریدار فرضی بعدی، هنوز برنامه‌ریزی برای چنین شبکه‌های توزیعی را آغاز نکرده است. همچنین مذاکرات درباره ‘فرمول قیمت’ هم برای پاکستان و هم برای هند همچنان ادامه دارد و خود ترکمنستان به شدت به دنبال سرمایه‌گذارانی است که آماده مشارکت در تامین مالی پروژه تاپی باشند. به طور کلی، هرچه روند مذاکرات بین شرکت‌کنندگان پروژه پیش می‌رود، مشکلات مربوط به اجرای عملی آن کمتر نمی‌شود و با حل برخی از آن‌ها، مشکلات جدیدی به‌طور پیش‌بینی‌پذیر ظاهر می‌شوند.”
به نظر وی، وضعیت ساخت خط لوله رقیب ایران-پاکستان که در ابتدا آن را ‘صلح’ نام‌گذاری کردند، برای تاپی مشکلی ناخوشایند ایجاد کرده است. ایران نیز خط لوله را از طریق خاک خود تا مرز با پاکستان رسانده و حدود ۲ میلیارد دلار در ساخت آن سرمایه‌گذاری کرده است. پاکستان به تعلیق ساخت و ساز در خاک خود با توجیه وضعیت فورس ماژور و با اشاره به تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت نفت و گاز ایران، پرداخته است. با این حال، مقامات ایرانی در اوایل سپتامبر به مقامات پاکستانی هشدار دادند که اگر پاکستان ساخت خط لوله در خاک خود را آغاز نکند، به دادگاه بین‌المللی داوری شکایت خواهند کرد که این موضوع در قرارداد اولیه پیش‌بینی شده بود و مبلغ حدود ۱۸ میلیارد دلار را شامل می‌شود. هنوز مشخص نیست که این اختلاف چگونه حل خواهد شد، اما این اتفاق به طور مستقیم به منافع تاپی آسیب می‌رساند و اجرای آن را به شدت پیچیده می‌کند.
در این میان، ترکمنستان همکاری خود را با مقامات افغانستان افزایش می‌دهد و به طور مداوم بازدیدهای متقابل هیئت‌ها را که در آن‌ها جنبه‌های مختلف همکاری و توسعه تجارت مورد بحث قرار می‌گیرد، برگزار می‌کند. در حال حاضر، ترکمنستان ساخت “بندر خشک” تورغندی در افغانستان را با هدف توسعه تجارت با استان‌های مجاور افغانستان، یعنی هرات و بادغیس، آغاز کرده است. برنامه‌هایی برای گسترش خطوط گازرسانی به این استان‌ها، افزایش تامین برق و ساخت خط آهن تا هرات نیز در دست اقدام است. ترکمنستان همچنین به کمک‌های بشردوستانه به ساکنان استان‌های مرزی، به ویژه در مناطق ترکمن‌نشین، ادامه می‌دهد و محموله‌های غذایی، اقلام پزشکی و لوازم تحصیلی را ارسال می‌کند. در همین راستا، یک مدرسه و یک بیمارستان نیز ساخته شده و دانشگاه پزشکی ترکمنستان دانشجویان افغان را برای تحصیل پذیرفته است.”
وی تاکید کرد که اگر یک نکته یعنی ساخت کانال آبیاری قوش‌تپه توسط افغانستان در مناطق شمالی این کشور را در نظر نگیریم، همه این‌ها یک تصویر مطلوب از روابط مبتنی بر اعتماد بین دو کشور همسایه ایجاد می‌کند.. این کانال تمام حوضه آبی آمودریا را در وضعیت بسیار پیچیده‌ای قرار می‌دهد و تهدیدات مستقیمی برای کشاورزی و ساکنان مناطق پایین‌دست آمودریا و منطقه آبیاری کانال قره‌قوم ایجاد می‌کند. با این حال، مقامات ازبکستان و ترکمنستان که منافع آن‌ها مستقیماً تحت تاثیر قرار می‌گیرد، تا به حال توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با افغانستان را در ارتباط با ساخت قوش‌تپه نمی‌بینند که این موضوع حداقل تعجب‌برانگیز است، یا نشان‌دهنده عدم آینده‌نگری تصمیم‌گیرندگان است، یا حتی بدتر، آگاهانه به دلیل تمایل مفرط به کشیدن خط لوله به اقیانوس هند، اقتصاد و رفاه شهروندان خود را به خطر می‌اندازند.”
