محمدحسین لطف‌الهی
اولاف شولز، صدراعظم آلمان تصمیم دارد روز جمعه ۴ نوامبر عازم پکن شود تا با شی جین‌پینگ رییس‌جمهور چین که به تازگی رهبری‌اش در حزب کمونیست برای یک دوره پنج ساله دیگر تمدید شده، دیدار کند. کشورهای غربی، چین را قدرتی تجدیدنظرطلب و مخالف نظم بین‌المللی موجود می‌دانند که با استفاده از قدرت اقتصادی درصدد افزایش نفوذ خود است و پرونده سنگینی در زمینه نقض حقوق بشر دارد. آنها معتقدند آلمان نباید درصدد تقویت روابط اقتصادی خود با پکن و باز کردن راه چین برای نفوذ بیشتر در اقتصاد اروپا باشد.
سفر شولز به پکن در داخل آلمان نیز مخالفانی دارد. روزنامه نیویورک‌تایمز روز یکشنبه ۳۰ اکتبر گزارش داد که تعدادی از مقام‌های اجرایی، روسای سرویس‌های اطلاعاتی و حتی تعدادی از متحدان شولز در ائتلاف حاکم به او هشدار داده‌اند که نباید به چین به عنوان یک شریک تجاری عادی نگاه کرد، چراکه با توجه به تنش‌های روزافزون میان چین و غرب بر سر جزیره تایوان، این احتمال وجود دارد که آلمان مجبور به کاهش جدی و یکجانبه روابط اقتصادی با این کشور شود.
براساس آخرین گزارش انستیتو اقتصادی آلمان در سال ۲۰۲۲، بیش از یک میلیون شغل در آلمان به‌طور مستقیم و تعداد بسیار بیشتری به صورت غیرمستقیم به چین وابسته است. گزارش گروه رادیوم -یک گروه مستقل که به جمع‌آوری داده‌های اقتصادی اشتغال دارد- نشان می‌دهد نزدیک به نیمی از سرمایه‌گذاری‌های اروپایی در چین از سوی آلمان انجام می‌شود. همچنین داده‌های منتشر شده از سوی انستیتو ایفو ثابت می‌کند نزدیک به نیمی از کسب‌وکارهای صنعتی در آلمان در دست‌کم بخشی از زنجیره تامین خود به چین وابسته هستند.
منتقدان می‌گویند آلمان تنها زمانی متوجه خطر وابستگی عمیق خود به روسیه شد که مسکو حمله سراسری خود به اوکراین را آغاز کرد و غرب تصمیم گرفت برای تنبیه کرملین، تحریم‌های اقتصادی گسترده‌ای علیه روسیه اعمال کند. کاهش صادرات انرژی روسیه به اروپا ضربه بزرگی به کشورهای اروپایی و به ویژه آلمان زد که وابستگی زیادی در حوزه انرژی به این کشور داشتند.
وابستگی اقتصادی آلمان به چین به مراتب از وابستگی این کشور به روسیه در گذشته بیشتر است. علاوه بر اینکه چین یک بازار صادراتی بسیار بزرگ برای آلمانی‌هاست، صنعت آلمان برای تامین مواد خام و فناوری‌های حیاتی که برای گذار به اقتصاد بدون کربن لازم دارد از جمله ماژول‌های خورشیدی و باتری‌های ماشین‌های الکتریکی به چین محتاج است.
توماس هالدنونگ، رییس سرویس اطلاعات داخلی آلمان می‌گوید: «زمانی که مردم درباره چین صحبت می‌کنند، معتقدند ماجرای روسیه یک توفان بود، اما ماجرای چین یک بحران اقلیمی خواهد بود.» او می‌افزاید: «ما نمی‌توانیم اجازه دهیم که دولت چین از طریق زیرساخت‌های حیاتی بر تحولات و رویدادهای سیاسی در آلمان تاثیر بگذارد.»
شولز همزمان با برنامه‌ریزی برای سفر به پکن در حال نهایی کردن مذاکراتی است که براساس آن شرکت Cosco که یک شرکت بزرگ دولتی چین در حوزه کشتیرانی است، اجازه می‌یابد حداکثر ۲۵درصد از سهام یک پایانه حمل و نقل کانتینر در بندر هامبورگ -بزرگ‌ترین بندر آلمان- را خریداری کند. پیشنهاد اولین این شرکت چینی خرید ۳۵درصد از سهام بود که با مخالفت ۶ وزارتخانه و روسای سرویس‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی آلمان مواجه شد.
شرکت چینی Cosco پیش از این نیز سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی زیرساخت‌ها در آلمان انجام داده بود. سرمایه‌گذاری روی شبکه تلفن همراه، سرمایه‌گذاری روی شرکت راه‌آهن آلمان و خرید بزرگ‌ترین شرکت آلمانی در حوزه روباتیک از جمله اقداماتی بود که طی سال‌های گذشته از سوی این شرکت انجام شده بود. این شرکت همچنین صاحب بخشی از سهام بنادر مهم هلند، بلژیک، اسپانیا، ایتالیا، یونان و حتی ایالات متحده است.
برخی کارشناسان رابطه چین و آلمان را آزمونی مهم برای برلین در راستای رسیدن به استقلال استراتژیک بیشتر ارزیابی می‌کنند.
برای دهه‌ها پس از جنگ جهانی دوم، آلمان به عنوان کشوری شناخته می‌شد که رابطه‌ای صلح‌آمیز با جهان دارد و ضمن واردات ارزان انرژی از روسیه، بخش مهمی از تولیدات خود را به اصلی‌ترین شریک تجاری خود یعنی چین صادر می‌کند. این روند طی مرور زمان باعث شد آلمان به بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اقتصاد قاره سبز تبدیل شود.
آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین آلمان طی دوره ۱۶ ساله نخست‌وزیری خود بارها به چین سفر کرد و از فرصت همکاری‌های تجاری با پکن برای عبور از بحران‌های مهمی نظیر بحران اشتغال در میانه‌های دهه ۲۰۰۰ میلادی و بحران اقتصادی جهانی سال ۲۰۰۸ بهره گرفت. با این حال در اواخر دهه ۲۰۱۰ میلادی نگرانی آلمانی‌ها از نفوذ سریع و رو به رشد چین در اقتصاد داخلی آنها افزایش یافت و آنها بر این باور بودند که اقتصاد آزاد آلمانی با اقتصاد دولتی چینی متضاد است و نفوذ چین به اقتصاد آلمان می‌تواند خطرناک باشد. این نگرانی پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین به شدت افزایش یافت.
زیگفرید روسورم، رییس B.D.I (صدای صنعت آلمان) که بیش از ۱۰۰ هزار کسب و کار را در این کشور نمایندگی می‌کند، معتقد است: «حمله روسیه به اوکراین به ما آموخت که در مقابل دولت‌های خودکامه باید برای سناریوهای خطرناک آماده باشیم.» او می‌افزاید: «چین هم مانند روسیه است.»
یورگ ووتکه، رییس اتاق بازرگانی اتحادیه اروپا در چین می‌گوید: شرایط تجارت با چین تغییر کرده اما این تغییر به اندازه‌ای آرام بوده است که بسیاری از مردم آن را احساس نکرده‌اند؛ «مردم همیشه درباره اینکه چین چقدر بازار بزرگ و مناسبی برای صادرات است صحبت می‌کنند، اما در واقع چین یک اقتصاد بزرگ است که تنها بخش کوچکی از بازار آن در دسترس است. او همچنین مدعی است که صادرات اتحادیه اروپا به چین فقط کمی بیشتر از صادرات این اتحادیه به سوییس است.»
صادرات چین در ماه جولای ۲۰۲۲ پس از ضرباتی که اقتصاد این کشور بر اثر پاندمی کرونا متحمل شد، به‌طور غیرمنتظره‌ای افزایش چشمگیر داشت، به ویژه سیر صعودی کل تجارت این کشور با روسیه چشمگیر است که افزایش ۳۷، ۱درصدی را نشان می‌داد. در این مدت چین ۱۷، ۶درصد به صادرات خود به آلمان نیز افزوده است. روند مشابهی که در مبادلات تجاری میان چین و اروپا نیز مشاهده شده است.
بعد از آنکه صدراعظم آلمان از برنامه‌اش برای سفر به پکن در هفته‌های آینده خبر داد، مقامات دیگر کشورهای اتحادیه اروپا به او نسبت به نقض اتحاد این بلوک در قبال پکن هشدار دادند. به گزارش روزنامه تلگراف، کایا کالاس، نخست وزیر استونی گفت: «با توجه به اتفاقاتی که در چین در حال رخ دادن است، تفرقه انداختن در میان ما به نفع آنهاست. به نفع ماست که متحد بمانیم.» او اضافه کرد: همچنین مهم است ما توافقات جداگانه با چین نداشته باشیم، چون به معنای این است که اتحاد ما ضعیف است. از سوی دیگر آرتور کریشجانیس کارینش، نخست‌وزیر لتونی گفت: بهترین راه تعامل با چین زمانی است که ما ۲۷ کشور (تعداد اعضای اتحادیه اروپا) با هم باشیم. پس از اینکه پکن دست به اعمال تحریم اقتصادی علیه لیتوانی به دلیل تصمیم این کشور برای افزایش روابط اقتصادی با تایوان زد، سه کشور اروپایی حوزه بالتیک (لتونی، استونی، لیتوانی) مشخصا مشتاق هستند که اتحادیه اروپا یک جبهه متحد نشان دهد. براساس گزارش نشریه لوموند فرانسه، اولاف شولتس، صدراعظم ۶۴ ساله آلمان پیشنهاد امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه برای آنکه همراه با یکدیگر مشترکا عازم پکن شوند را رد کرد. استفن هبسترایت، سخنگوی شولتس روز دوشنبه گفت سفر او به چین «بسیار کوتاه» خواهد بود و آن را در حد یک «سفر یک روزه» دانست. این سخنگو خاطرنشان کرد: ما برای اقامت یک شب برنامه نداریم. به نوشته نشریه تلگراف، صدراعظم فعلی آلمان نیز طبق سنت دوره آنگلا مرکل، صدراعظم قبلی این کشور برنامه‌ریزی کرده تا هیاتی از مدیران صنایع آلمان را همراه با خودش به این سفر به بزرگ‌ترین شریک تجاری آلمان ببرد.اما شرکت‌های مطرحی مانند دایملر و بوش که بازارهای صادراتی بزرگی در چین دارند، اعلام کرده‌اند که مدیران عامل آنها به چین سفر نخواهند کرد. گفته می‌شود که مدیران عامل چند شرکت آلمانی از این سفر اولاف شولز عمیقا ناراضی هستند و با توجه به انتقادات مطرح شده علیه آلمان در ۹ ماه گذشته به دلیل روابط اقتصادی نزدیکش با روسیه می‌ترسند که این سفر برای وجهه عمومی آنها بد تمام شود.
چندی قبل آنالنا بربوک، وزیر امور خارجه آلمان گفت که این کشور باید با «رقابت سیستم‌ها میان کشورهایی که به قوانین بین‌المللی و همکاری و رژیم‌های استبدادی باور دارند، مواجه شود.» بربوک در نشست سیاست خارجه‌ای که توسط اندیشکده «کوئربر» (Koerber) در برلین سازماندهی شد، گفت: «ما ابتدا باید از اشتباهات درخصوص روابط‌مان با روسیه طی دهه‌های اخیر درس بگیریم. من صراحتا می‌گویم که وابستگی اقتصادی یکجانبه ما را در معرض باج‌گیری سیاسی قرار می‌دهد.»
