#اختصاصی
به قلم: پوریا انگشت بافت، دانشجوی دکتری ایران شناسی- دانشگاه تهران
سقوط نظام بشار اسد در سوریه باعث شد که روسیه به بازنگری در استراتژی‌های نظامی خود در خاورمیانه و آفریقا به خصوص در رابطه با حضور خود در حوزه دریای مدیترانه بپردازد. با توجه به افزایش نفوذ قدرت‌های غربی در قاره آفریقا، روسیه تصمیم گرفت تا پایگاه‌های نظامی خود را به سودان و لیبی منتقل کند و از این طریق نفوذ خود را در این مناطق حفظ و گسترش دهد.
سقوط سریع نظام اسد باعث شد که روسیه پایگاه‌های هوایی و دریایی خود در غرب سوریه و در حاشیه دریای مدیترانه را از دست بدهد. پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس که نقش مهمی در عملیات‌های نظامی روسیه داشتند، تحت تأثیر تغییرات نظام سیاسی در سوریه قرار گرفتند. این مسئله باعث شد که روسیه به دنبال پایگاه‌های جدید در مناطق دیگر از جمله قاره آفریقا باشد.
در سال ۲۰۱۹، روسیه توافقی با سودان برای ایجاد پایگاه دریایی در ساحل دریای سرخ امضا کرد. این پایگاه دریایی به روسیه امکان می‌دهد تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد و از دست دادن پایگاه‌های سوریه را جبران کند. روسیه همچنین تعداد زیادی از تجهیزات نظامی خود را به این پایگاه منتقل کرده و فعالیت‌های نظامی خود را در سودان افزایش داده است. این پایگاه تا حد بسیار زیادی می تواند جایگزین پایگاه دریایی طرطوس سوریه باشد. همچنین این پایگاه به روسیه این امکان را می دهد تا دسترسی به دریای سرخ و تنگه باب المندب داشته باشد.
روسیه در سال‌های اخیر حضور نظامی خود را در لیبی نیز افزایش داده است. هواپیماهای باری روسیه تجهیزات دفاع هوایی از جمله رادارهای سامانه‌های رهگیر اس-۴۰۰ و اس-۳۰۰ را از سوریه به پایگاه‌های نظامی در شرق لیبی منتقل کرده‌اند. این پایگاه‌ها تحت کنترل نیروهای خلیفه حفتر، قرار دارند و روسیه از این طریق نفوذ خود را در شمال آفریقا گسترش داده است. این پایگاه که دارای باند فرود هواپیما نظامی و ترابری سنگین است، این امکان را به روسیه می دهد تا دسترسی مناسبی برای حضور در شرق و جنوب دریای مدیترانه را داشته باشد. همچنین این پایگاه تبدیل به مرکز پشتیبانی و آموزش نیروهای خلیفه حفتر توسط روس ها می باشد.
روسیه با حضور نظامی خود در آفریقا چندین هدف را دنبال می‌کند. اولاً، حفظ و گسترش نفوذ خود در منطقه و مقابله با نفوذ غرب در این قاره یکی از اهداف اصلی روسیه است. ثانیاً، روسیه به دنبال تأمین منافع اقتصادی خود از طریق دسترسی به منابع طبیعی و بازارهای جدید در آفریقا است. ثالثاً، حضور نظامی روسیه در آفریقا به این کشور امکان می‌دهد تا قدرت نظامی و توانمندی‌های خود را به نمایش بگذارد و از این طریق به اهداف ژئوپلیتیکی خود دست یابد.
حضور نظامی روسیه در آفریقا با چالش‌ها و محدودیت‌های زیادی مواجه است. انتقال تجهیزات نظامی از روسیه یا سوریه به آفریقا هزینه بر است و نیاز به سوخت گیری در میانه مسیر دارد. همچنین، دریافت مجوز عبور از حریم هوایی کشورهای مختلف یکی دیگر از مسائل اساسی است. به علاوه، حضور نظامی روسیه در آفریقا ممکن است با مخالفت‌های داخلی و بین‌المللی مواجه شود و منجر به تنش‌های سیاسی و نظامی در منطقه گردد.
مهمترین خط انتقال تجهیزات و پشتیبانی نظامی روسیه به حوزه دریای مدیترانه و دریایی سرخ از طریق پایگاه های دریایی این کشور در دریای سیاه است که برای عبور نیاز به گذر از تنگه بسفر و داردانل که تحت کنترل عضو دیگر ناتو یعنی ترکیه است دارد. از این رو در شرایط بحرانی روسیه نیاز به پشتیبانی مستقل پایگاه های خود در منطقه شمال آفریقا دارد و خبرهای تایید نشده حاکی از آن است که روسیه به دنبال تشکیل فرماندهی مستقل در منطقه برای مدیریت حضور خود در منطقه شمال آفریقا دارد تا حوادثی مانند سقوط نظام اسد و خروج فوری نیروهای روسیه رخ ندهد. حضور نظامی روسیه در قاره آفریقا پس از سقوط نظام اسد در سوریه نشان‌دهنده تلاش‌های مسکو برای حفظ و گسترش نفوذ خود در این قاره است.
انتقال پایگاه‌های نظامی روسیه به سودان و لیبی به عنوان بخشی از استراتژی گسترده‌تر روسیه برای مقابله با نفوذ غرب در آفریقا انجام شده است. با وجود چالش‌ها و محدودیت‌های موجود، روسیه همچنان به تلاش‌های خود برای گسترش نفوذ نظامی در آفریقا ادامه می‌دهد.
