#اختصاصی
به قلم: سعید خاورینژاد، دانشجوی دکترای روابط بین الملل، دانشگاه دولتی تومسک، فدراسیون روسیه
مجمع بینالمللی شهری بریکس به عنوان بستری برای همکاریهای چندجانبه، تبادل دانش و توسعه پایدار شهری در اکوسیستم نوظهور بریکسپلاس عمل میکند. این یادداشت با تأکید بر چهار بعد کلیدی جذب سرمایهگذاری، توسعه ابتکارات منطقهای، دسترسی به راهکارهای فناورانه پیشرو و مشارکت در پروژههای بینالمللی، به تحلیل فرصتهای راهبردی ناشی از حضور ایران در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ میپردازد. در نهایت، با توجه به جایگاه ژئوپلیتیکی و عضویت ایران در بریکس، به تبیین پیامدهای عملی و کاربردهای بالقوه این مجمع برای پیشبرد اهداف توسعهای و ترمیم اقتصادی کشور توجه میشود.
مقدمه: جایگاه مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ در معماری نوین حکمرانی جهانی
مجمع بینالمللی شهری بریکس (IMBF) که در ۲۹ اکتبر تا ۱ نوامبر ۲۰۲۵ در سنپترزبورگ روسیه برگزار میشود، فراتر از یک رویداد دیپلماتیک صرف، به مثابه یک پلتفرم ارتباطی و تجاری پویا و کارآمد در منظومه حکمرانی شهری و منطقهای جهانی عمل میکند. این مجمع، که تحت حمایت طیف وسیعی از نهادهای کلیدی فدراسیون روسیه برگزار میگردد، هدف اصلی خود را تسهیل تبادل تجربیات پیشرفته، فناوریهای نوآورانه و راهکارهای اثربخش برای ارتقای پویایی زندگی شهری و منطقهای تعریف کرده است. با گردآوری نمایندگانی از بیش از ۷۰ کشور و ۲۰۰۰ شهر و منطقه، مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ به محلی بیبدیل برای گفتوگوی چندجانبه میان مقامات محلی، کارآفرینان، متخصصان و بازیگران اصلی توسعه شهری تبدیل شده است. رشد چشمگیر مشارکتکنندگان در سال ۲۰۲۴ (بالغ بر ۶۰۰۰ نماینده از ۱۰۱ کشور)، مؤید اهمیت فزاینده و نقش محوری این پلتفرم در چشمانداز آینده همکاریهای جهانی است.
اولویتهای محوری مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ ، منعکسکننده چالشها و فرصتهای جهانی در ابعاد مختلف است. از جمله این اولویتها میتوان به دگرگونی سبز شهری، کاهش آلایندگی و بهبود کیفیت محیط زیست، توسعه یکپارچه قلمرویی و برنامهریزی شهری (در قالب طرح «شهر پیشرفته (پرو گراد)»)، ترویج اکوسیستمهای نوآور و صنایع هوشمند، دیجیتالیسازی خدمات شهری و بهرهگیری از هوش مصنوعی، بهبود زیرساختهای حملونقل و لجستیک، جذب سرمایهگذاریهای بینالمللی، و گسترش دیپلماسی شهری اشاره کرد. علاوه بر این، ابعاد انسانی و اجتماعی توسعه از جمله آموزش و پرورش، سلامت و رفاه اجتماعی، حمایت از جوانان، ورزش همگانی و دسترسی برابر به امکانات شهری نیز مورد توجه قرار گرفته است. بررسی آینده فینتک، گردشگری پایدار و تبادل تجربیات قانونگذاری میان نهادهای شهری، تکمیلکننده دستورکار جامع این مجمع است. در مجموع، مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ بستری منسجم برای همگرایی شهرها و مناطق در مسیر توسعه پایدار، نوآورانه و انسانمحور فراهم میآورد.
چشمانداز حضور ایران در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵
عضویت رسمی ایران در گروه بریکس، عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و چشمانداز امضای «معاهده جامع شراکت راهبردی» با فدراسیون روسیه در ژانویه ۲۰۲۵، زمینه را برای حضوری فعال و هدفمند ایران در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ فراهم میآورد. این حضور، میتواند به عنوان یک اهرم برای ادغام عمیقتر ایران در شبکههای اقتصادی و فناورانه جهانی و منطقهای عمل کند. ابعاد راهبردی این حضور را میتوان در چهار محور اصلی زیر تحلیل کرد:
- پروژههای سرمایهگذاری با پتانسیل رشد بالا
برای جذب حداکثری سرمایهگذاری و مشارکت در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵، ایران باید رویکردی هدفمند در شناسایی و ارائه مزیتهای رقابتی خود در پیش گیرد. حوزههای راهبردی نظیر انرژیهای تجدیدپذیر (با تاکید بر پتانسیل بالای انرژی خورشیدی و بادی)، صنایع خلاق (به ویژه در بخشهای رو به رشد فیلمسازی و هنرهای دیجیتال) و گردشگری سلامت (با توجه به موقعیت جغرافیایی و تخصص پزشکی کشور) میتوانند محور اصلی این معرفی قرار گیرند. به عنوان پیشنهادهای عملی، ایران قادر است با همکاری کشورهای بریکس مانند روسیه و هند، «کریدورهای انرژی سبز» را تعریف کند؛ این کریدورها با بهرهگیری از ظرفیتهای ایران در تولید انرژیهای پاک و ترکیب آن با فناوری و سرمایهگذاری شرکا، نه فقط به امنیت انرژی منطقهای کمک میکنند، بلکه در کاهش انتشار کربن و تحقق اهداف توسعه پایدار نیز مؤثر خواهند بود. همزمان، معرفی مناطق آزاد تجاری، به ویژه منطقه آزاد چابهار، به عنوان هابهای لجستیکی و ترانزیتی حیاتی در کریدور بینالمللی شمال-جنوب، میتواند سرمایهگذاریهای قابل توجهی را در توسعه زیرساختهای بندری، ریلی و جادهای جذب کرده و چابهار را به کانون اصلی جذب سرمایه در بخش لجستیک و ترانزیت کالا در منطقه تبدیل نماید.
- ابتکارات منطقهای و برنامههای توسعه شهری
موقعیت ژئوپلیتیکی بیبدیل ایران، این کشور را به بازیگری کلیدی در ابتکارات منطقهای بدل ساخته و مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ فرصتی طلایی برای همافزایی در برنامههای توسعه پایدار منطقهای فراهم میآورد. در این راستا، ایران میتواند نقشی محوری در «کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب» و «اتصالپذیری دیجیتال اوراسیا» ایفا کند؛ این مشارکت نه فقط به استانداردسازی زیرساختها و تسهیل فرآیندهای گمرکی کمک میکند، بلکه به همگرایی دیجیتالی در مسیرهای ترانزیتی منجر شده و کارایی لجستیکی را به طور چشمگیری افزایش میدهد. علاوه بر این، امکان طراحی طرحهای توسعه منطقهای مشترک با کشورهای همسایه عضو بریکس برای مدیریت پایدار منابع آب، مقابله با معضل بیابانزایی و توسعه شبکههای هوشمند توزیع انرژی وجود دارد که میتواند به امنیت زیستمحیطی و پایداری منابع کمک شایانی کند. همچنین، مشارکت فعال در برنامههای توسعه اجتماعی شهری، با تمرکز بر کاهش فقر، ارتقای مسکن مقرون به صرفه و بهبود دسترسی به خدمات عمومی، با الگوبرداری از تجربیات موفق شهرهای بریکس و بهرهگیری از حمایت مالی نهادهای توسعهای این گروه، میتواند به تقویت انسجام اجتماعی و تابآوری شهری در ایران منجر شود.
- خدمات و راهکارهای کسبوکار از شرکتهای پیشرو
حضور در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵، فرصتی بیبدیل برای ایران فراهم میآورد تا به طیف گستردهای از خدمات و راهکارهای فناورانه شرکتهای پیشرو بینالمللی، به ویژه از کشورهای عضو بریکس، دسترسی پیدا کند. در یک اقدام عملی، ایران میتواند با شرکتهای فناور روسی و چینی در زمینه توسعه «شهرهای هوشمند» و زیرساختهای دیجیتالی همکاریهای راهبردی برقرار نماید. این همکاریها میتواند شامل پیادهسازی سیستمهای پیشرفته مدیریت ترافیک هوشمند، سامانههای دقیق پایش کیفیت هوا، توسعه پلتفرمهای جامع خدمات شهری الکترونیک و بهرهگیری از هوش مصنوعی برای بهینهسازی مصرف انرژی در کلانشهرهای ایران باشد که به بهبود کیفیت زندگی شهری و افزایش بهرهوری کمک شایانی میکند. علاوه بر این، با توجه به چالشهای ناشی از محدودیتهای تحریمی، بهرهگیری از راهکارهای فینتک (FinTech) توسعهیافته در کشورهای بریکس برای تسهیل مبادلات مالی بینالمللی از اهمیت حیاتی برخوردار است. این راهکارها میتوانند شامل استفاده از پلتفرمهای پرداخت دیجیتال نوین، بررسی امکان بهکارگیری ارزهای دیجیتال ملی و پیادهسازی سیستمهای مالی غیرمتمرکز باشند که بستر لازم را برای فعالیت روانتر بخش خصوصی ایران و دور زدن موانع مالی فراهم میآورند.
- پروژهها و فرصتهای مشارکت بینالمللی
مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ به عنوان بستری بیبدیل، فرصتهای گستردهای برای تقویت دیپلماسی شهری و مشارکت فعال ایران در ابتکارات بینالمللی فراهم میآورد. در بعد عملی، ایران میتواند با جدیت به دنبال مشارکت در «شبکه شهرهای خلاق یونسکو» یا «ابتکار پایدارسازی شهری بریکس» باشد. اینگونه همکاریها نه فقط به ارتقاء برند و تصویر بینالمللی شهرهای ایران کمک میکند، بلکه زمینه را برای جذب گردشگری فرهنگی، تبادل تجربیات ارزشمند در زمینه حفظ و احیای میراث فرهنگی، و توسعه صنایع خلاق بومی فراهم میسازد. همچنین، یک پیشنهاد عملی دیگر، ایجاد «کنسرسیومهای تحقیقاتی مشترک» با دانشگاهها و مراکز پژوهشی برجسته کشورهای عضو بریکس است. این کنسرسیومها میتوانند با تمرکز بر توسعه فناوریهای مقرون به صرفه در حوزههای حیاتی مانند سلامت، آموزش و محیط زیست، به رفع نیازهای بومی کشورهای در حال توسعه کمک کرده و راهحلهای پایدار ارائه دهند. علاوه بر این، همکاری با نهادهای جوانان بریکس برای ایجاد شبکههای کارآفرینی مشترک، تبادل دانش و انتقال تجربیات در حوزه پرشتاب اقتصاد دیجیتال و اکوسیستم استارتاپی، میتواند به توانمندسازی نسل جوان و ایجاد فرصتهای شغلی جدید در ایران منجر شود.
جمعبندی: پیامدها و کاربردهای راهبردی برای ایران
مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ صرفاً یک گردهمایی برای گفتوگو نیست، بلکه پلتفرمی راهبردی برای شکلدهی به همکاریهای عملی و ملموس در حوزههای کلان توسعهای است. برای ایران، این مجمع فرصتی بینظیر برای برونرفت از انزوا، ادغام در شبکههای جهانی همکاری و بهرهبرداری از پتانسیلهای اقتصادی و فناورانه بریکسپلاس به شمار میرود.
حضور فعال ایران در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵، پیامدهای راهبردی چندگانهای را به همراه خواهد داشت که در تقویت جایگاه اقتصادی و بینالمللی کشور نقش محوری ایفا میکند. این مشارکت، با گسترش روابط با اقتصادهای نوظهور و شرکای جدید در گروه بریکس، به «افزایش تابآوری اقتصادی و تنوعبخشی به شرکای تجاری» ایران منجر شده و وابستگی کشور به بازارهای سنتی را کاهش میدهد، که در نهایت تابآوری اقتصادی را در برابر شوکهای خارجی ارتقا میبخشد. همچنین، این مجمع فرصتی بینظیر برای «دسترسی به فناوریهای نوآورانه و دانش بومیسازی شده» فراهم میآورد؛ ایران میتواند بدون مواجهه با محدودیتهای تحریمی غرب، به فناوریهای پیشرفته و دانشفنی متناسب برای حل چالشهای شهری و توسعهای خود دست یابد. از بعد دیپلماتیک، مشارکت در این رویداد به «تقویت دیپلماسی شهری و قدرت نرم منطقهای» ایران کمک میکند؛ از طریق ارتباطات شهری و فرهنگی، ایران قادر خواهد بود تصویر مثبتتری از خود در عرصه بینالمللی ارائه دهد، روابط فراملی را استحکام بخشد و نفوذ نرم خود را در منطقه و جهان افزایش دهد. در نهایت، در شرایط محدودیت دسترسی به بازارهای مالی سنتی، مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ به عنوان یک پل ارتباطی عمل کرده و «فرصتهای جایگزین برای تأمین مالی و سرمایهگذاری» را از طریق ارتباط با نهادهای مالی بریکس و جذب سرمایهگذاریهای مستقیم خارجی در پروژههای زیرساختی و توسعهای ایران فراهم میسازد.
مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ فرصتهای کاربردی و عملی متعددی را برای ایران به ارمغان میآورد که میتواند تحولات چشمگیری در توسعه کشور ایجاد کند. در وهله اول، این مجمع تسهیل جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی را با ارائه طرحهای توجیهی اقتصادی مستدل و بستههای تشویقی جذاب ممکن میسازد تا سرمایهگذاران بریکس را در حوزههای پربازدهی نظیر انرژیهای تجدیدپذیر، لجستیک و ترانزیت و توسعه شهری هوشمند جذب کند. دومین کاربرد عملی، انتقال فناوری و دانشفنی است که از طریق امضای تفاهمنامههای همکاری و توافقنامههای اجرایی با شرکتها و نهادهای فناور بریکس، زمینه را برای ورود دانش و فناوریهای نوین در حوزههای مدیریت شهری، دیجیتالیسازی، هوش مصنوعی و زیرساختهای پایدار فراهم میآورد. سومین کاربرد، توسعه کریدورهای ترانزیتی و لجستیکی است؛ ایران میتواند از ظرفیت این مجمع برای همافزایی با کشورهای آسیای میانه و روسیه در بهینهسازی کریدورهای حیاتی نظیر کریدور شمال-جنوب بهرهبرداری کرده و سهم خود را از تجارت منطقهای افزایش دهد. چهارم، با ارتقاء کیفیت زندگی شهری، پیادهسازی مدلهای موفق شهرهای هوشمند و پایدار بریکس در کلانشهرهای ایران، به بهبود حملونقل عمومی، کاهش آلودگی هوا، مدیریت کارآمد پسماند و توسعه فضاهای سبز شهری منجر خواهد شد. در نهایت، این مجمع به «تقویت نقش شهرداریها و نهادهای محلی» کمک میکند؛ شهرداریها و شوراهای شهر ایران میتوانند از طریق تبادل تجربیات با همتایان خود در بریکس، در حوزههای حکمرانی محلی، بودجهریزی مشارکتی و توسعه اقتصادی محلی توانمندتر شوند.
برای بهرهبرداری حداکثری از این فرصتها، دولت و نهادهای محلی ایران نیازمند تدوین برنامههای عملیاتی دقیق، ایجاد بسترهای قانونی و اجرایی حمایتی، و حضور فعال و متشکل هیئتهای تخصصی (شامل نمایندگان بخش دولتی، خصوصی، دانشگاهی و سازمانهای مردمنهاد) در مجمع بینالمللی شهری بریکس ۲۰۲۵ و همچنین نشستهای آتی این مجمع هستند. دیپلماسی شهری، در کنار دیپلماسی رسمی، ابزاری قدرتمند برای تحقق منافع ملی ایران در این پلتفرم نوظهور خواهد بود. این رویداد، نه فقط نمادی از تغییر نظم جهانی، بلکه فرصتی عملی برای ایران جهت بازیابی جایگاه خود در معماری نوین همکاریهای چندجانبه است.
