#اختصاصی
به قلم: م.قهرمانی
در سالهای اخیر، گرجستان تلاش کرده است تا همکاریهای خارجی خود را متنوع کند و به طور قابل توجهی روابط خود را با چین تقویت نماید. این چرخش استراتژیک به طور عمده تحت تأثیر بیدزینا ایوانیشویلی، میلیاردر بنیانگذار حزب حاکم “رویای گرجی” و یکی از شخصیتهای اصلی سیاست گرجستان، قرار داشته است. با این حال، این تغییر توجه و نگرانیهای زیادی را از سوی متحدان غربی برانگیخته است و پویاییهای پیچیده سیاست خارجی گرجستان را نمایان میکند.
تحول روابط گرجستان و چین
روابط دیپلماتیک بین گرجستان و چین در ۹ ژوئن ۱۹۹۲ برقرار شد. از آن زمان، روابط دوجانبه به تدریج گسترش یافت و طی یک دهه گذشته همکاریهای اقتصادی به طور چشمگیری شتاب گرفت. در سال ۲۰۱۷، دو کشور توافقنامه تجارت آزاد (FTA) را امضا کردند و گرجستان به نخستین کشور در قفقاز جنوبی تبدیل شد که چنین توافقی را با چین منعقد کرده است. این توافقنامه تجارت را افزایش داد، به طوری که چین در سال ۲۰۲۲ سومین شریک تجاری بزرگ گرجستان شد و امروزه نیز شریک چهارم تجاری این کشور است. از صادرات اصلی گرجستان به چین میتوان به شراب، سنگ مس و سایر کالاها اشاره کرد، در حالی که واردات از چین عمدتاً شامل محصولات مکانیکی و الکتریکی میشود.
ابتکار کمربند و جاده چین (BRI) اهمیت استراتژیک گرجستان را بیشتر کرده و این کشور را به عنوان یک مرکز ترانزیتی حیاتی که آسیا و اروپا را متصل میکند، قرار داده است. سرمایهگذاریهای چین در زیرساختهای گرجستان، به ویژه در توسعه بنادر و مناطق آزاد صنعتی، اهمیت این رابطه را نشان میدهد. به عنوان مثال، گروه هوالینگ (Hualing) یکی از سرمایهگذاران برجسته بوده و در بخشهای مختلف اقتصاد گرجستان مشارکت داشته است. علاوه بر این، پروژههای بزرگی مانند تونل کِوشِتی-کوبی که توسط شرکت راهآهن بیستوسوم چین توسعه یافته، نمونهای از ادغام گرجستان در چارچوب BRI است.
نفوذ بیدزینا ایوانیشویلی
بیدزینا ایوانیشویلی، ثروتمندترین فرد گرجستان و یک شخصیت سیاسی برجسته است که نقشی کلیدی در شکل دهی سیاست خارجی این کشور، از جمله روابط با چین، ایفا کرده است. او که در دهه ۱۹۹۰ ثروت قابل توجهی را در روسیه جمعآوری کرد، به گرجستان بازگشت و در سال ۲۰۱۲ حزب “رویای گرجی” را تأسیس کرد. ایوانیشویلی با بهرهگیری از ثروت و نفوذ شخصیاش، توانست حزب خود را به قدرت برساند و به سرعت به عنوان یکی از بازیگران اصلی صحنه سیاست گرجستان مطرح شود. تحت رهبری او، حزب رویای گرجی به موفقیتهای انتخاباتی قابل توجهی دست یافت، از جمله شکست دادن حزب جنبش ملی متحد به رهبری میخائیل ساکاشویلی در انتخابات پارلمانی همان سال.
هرچند دوره نخستوزیری ایوانیشویلی کوتاه بود و او در سال ۲۰۱۳ به طور رسمی از سمت خود کنارهگیری کرد، اما تأثیر او بر سیاست گرجستان همچنان ادامه داشته و اغلب به عنوان حکومتی “از پشت صحنه” توصیف میشود. ایوانیشویلی با انتخاب وفاداران خود در مناصب کلیدی و نظارت بر تصمیمات سیاسی حزب، توانسته است کنترل قابل توجهی بر امور دولتی حفظ کند. این نفوذ گسترده به او اجازه داده است تا استراتژیهای سیاست خارجی گرجستان، از جمله تعمیق روابط با چین، را به طور موثر هدایت کند.
رویکرد عملگرایانه ایوانیشویلی به سیاست خارجی، بر توسعه اقتصادی و تنوعبخشی به مشارکتهای بینالمللی تأکید دارد. او از طریق جذب سرمایهگذاری خارجی و تقویت زیرساختهای کلیدی، تلاش کرده است تا گرجستان را به یک کریدور ترانزیتی مهم در منطقه تبدیل کند. تحت هدایت او، نزدیکی گرجستان به چین به عنوان بخشی از یک استراتژی گستردهتر برای حفظ توازن میان متحدان غربی و قدرتهای همسایه انجام شده است. این رویکرد نشاندهنده درک عمیق ایوانیشویلی از پویاییهای ژئوپلیتیکی منطقه است و بر اهمیت متنوعسازی روابط بینالمللی گرجستان تأکید میکند.
مشارکتهای استراتژیک و توسعه زیرساختها
تعمیق روابط گرجستان و چین با پروژههای مهم زیرساختی همراه بوده است. در سال ۲۰۱۷، شرکت انرژی CEFC چین ۷۵ درصد سهام منطقه صنعتی آزاد پوتی را خریداری کرد که یک منطقه حیاتی برای تجارت و لجستیک در ساحل دریای سیاه است. این سرمایهگذاری با حمایت سیاسی در سطح بالا تسهیل شد و هدف آن تقویت نقش گرجستان در تجارت منطقهای بود.
پروژه بندر آبهای عمیق آناکلیا در گرجستان، که در ابتدا بهعنوان پیوندی حیاتی بین اروپا و آسیا مطرح شده بود، به نمادی از فرصتهای از دسترفته غرب و تغییرات در چرخش ژئوپلیتیکی گرجستان تبدیل شده است. این بندر که قرار است نخستین بندر آبهای عمیق گرجستان باشد، از نظر استراتژیک برای پذیرش کشتیهای کانتینربر بزرگ و تقویت اتصال تجاری اهمیت دارد. این پروژه در سال ۲۰۱۶ توسط کنسرسیوم توسعه آناکلیا، یک سرمایهگذاری مشترک گرجی-آمریکایی، آغاز شد و ساخت آن در دسامبر ۲۰۱۷ شروع گردید. با این حال، در سال ۲۰۱۹، دولت گرجستان قرارداد را لغو کرد و به دنبال آن، در می ۲۰۲۴، کنسرسیومی چینی-سنگاپوری بهعنوان شریک خصوصی برای توسعه و مدیریت پروژه بندر آناکلیا معرفی شد.
چالشها و نگرانیها
مشارکت گرجستان با چین نشاندهنده تلاش استراتژیک برای تنوع بخشی به مشارکتهای اقتصادی و کاهش وابستگی به هر بلوک ژئوپلیتیکی خاص است. با این حال، این استراتژی بدون چالش نیست. شرکای غربی نگرانیهایی درباره نفوذ فزاینده چین در گرجستان، به ویژه در زمینه زیرساختهای استراتژیک و پیامدهای بالقوه آن برای امنیت منطقهای، ابراز کردهاند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا درباره سرمایهگذاریهای چینی که ممکن است به وابستگی یا به خطر افتادن امنیت ملی گرجستان از دید آنها منجر شوند، هشدار دادهاند.
تحلیلهای اخیر نشان میدهد که تعمیق روابط گرجستان با چین و سایر قدرتها مانند روسیه و ایران میتواند آرمانهای یورو-آتلانتیک این کشور را تضعیف کند. شورای آتلانتیک استدلال کرده است که غرب باید به طور فعال این روند را با حمایت از جامعه مدنی گرجستان و تقویت نهادهای دموکراتیک این کشور مهار کند. علاوه بر این، سیاستهای داخلی جنجالی، مانند لایحه پیشنهادی “عوامل خارجی”، اعتراضات گستردهای را برانگیخته و پرسشهایی درباره تعهد گرجستان به ارزشهای دموکراتیک غربی ایجاد کرده است.
پیامدها برای سیاست خارجی گرجستان
تحول روابط گرجستان و چین نشاندهنده رویکرد عملگرایانه به سیاست خارجی است که به شدت تحت تأثیر رهبری بیدزینا ایوانیشویلی قرار دارد. گرجستان درصدد است با تقویت روابط اقتصادی با چین، خود را به عنوان یک کریدور ترانزیتی محوری در چارچوب BRI قرار داده، سرمایهگذاری جذب کرده و اهمیت ژئوپلیتیکی خود را افزایش دهد. با این حال، این استراتژی نیازمند هدایت محتاطانهای است تا مزایای همکاری دوجانبه، انتظارات و نگرانیهای متحدان غربی را برطرف کند و در عین حال حاکمیت و منافع استراتژیک گرجستان حفظ شود.
از این رو در راستای ادامه تعامل گرجستان با چین، این کشور با چالش های حیاتی روبهرو است. عدم همسویی اهداف بلندمدت اقتصادی با اهداف ژئوپلیتیکی یکی از موانع بنیادی برای آینده گرجستان است. از دید غرب برای دستیابی به این توازن، حاکمیت گرجستان باید نگرانیهای داخلی و بینالمللی را برطرف کرده، نهادهای دموکراتیک را تقویت کند و تعهدات خود برای ادغام در یورو-آتلانتیک را عملی کند. نتیجه این توازن استراتژیک نقش گرجستان را در صحنه جهانی برای سالهای آینده شکل خواهد داد.
منابع
- The Diplomat, May 2024. Georgia’s Tacit Pivot to China [چرخش ضمنی گرجستان به چین]. Retrieved from: https://thediplomat.com/2024/05/georgias-tacit-pivot-to-china/
- Atlantic Council, 2024. To Help Georgians, the West Must Drive a Wedge Between Georgia and the Russia-China-Iran Camp [برای کمک به گرجیها، غرب باید بین گرجستان و بلوک روسیه-چین-ایران شکاف ایجاد کند]. Retrieved from: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/to-help-georgians-the-west-must-drive-a-wedge-between-georgia-and-the-russia-china-iran-camp/
- Agenda.ge, July 17, 2024. Ruling party founder says deepening cooperation with China “not an alternative” to ties with US, EU [بنیانگذار حزب حاکم میگوید تعمیق همکاری با چین “جایگزینی” برای روابط با ایالات متحده و اتحادیه اروپا نیست]. Retrieved from: https://agenda.ge/en/news/2024/39905
- Voice of America News, December 27, 2024. US sanctions founder of Georgia’s ruling political party [تحریم بنیانگذار حزب حاکم گرجستان توسط ایالات متحده]. Retrieved from: https://www.voanews.com/a/us-sanctions-founder-of-georgia-s-ruling-political-party/7916344.html
- Radio Free Europe/Radio Liberty, December 27, 2024. U.S. Sanctions Georgia’s Ivanishvili For ‘Undermining’ Democracy [تحریم ایالات متحده علیه ایوانیشویلی برای “تضعیف دموکراسی”]. Retrieved from: https://www.rferl.org/a/ivanishvili-georgian-dream-sanctions-russia-treasury/33255305.html
- Byline Times, July 2, 2024. ‘A New Iron Curtain’: Georgia-China Port Deal will ‘Have Immense Consequences for the Region,’ Lawyer Suggests [یک پرده آهنین جدید: توافق بندر گرجستان-چین “عواقب عظیمی برای منطقه خواهد داشت”]. Retrieved from: https://bylinetimes.com/2024/07/02/a-new-iron-curtain-georgia-china-port-deal-will-have-immense-consequences-for-the-region-lawyer-suggests/