#اختصاصی
به قلم: مائده پورصفائی، کارشناسی ارشد مطالعات ترکیه، دانشگاه تهران
صنعت سینما و سریال‌سازی در ترکیه در سال‌های اخیر، رشد قابل توجه‌ای را تجربه کرده است. این صنعت به شکل گسترده‌ای از سوی دولت ترکیه حمایت می‌شود و با هدفِ تولیدِ فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونیِ بیشتر، مشوق‌هایی را برای تولیدکنندگان در برنامه‌های دولت، سیاست‌های هنری و برنامه‌های پنج سالۀ توسعه در نظر گرفته است. بر اساس گزارش مجمع صادرکنندگان ترکیه (TİM)، این کشور پس از ایالات متحده آمریکا در جایگاه دومین صادرکنندۀ سریال‌های تلویزیونی به خارج از کشور قرار گرفته است. در واقع، سریال‌های ترکیه‌ای، در حال حاضر با پانصد میلیون بینندۀ رسمی در بیش از ۱۵۰ کشور جهان پخش می‌شود و به رقم صادرات بیش از ۳۵۰ میلیون دلار در سال رسیده است. بر اساس گزارس رفعت حصارجقلی‌اوغلو، رئیس اتحادیۀ اتاق اصناف و بورس اوراق بهادار (TOBB) در هفتۀ گذشته، میزان درآمد حاصل از صادرات صنعت سینما و سریال‌سازی از مرز یک میلیارد دلار گذشته است. صنعت فیلم ترکیه نیز هر ساله تعداد زیادی فیلم تولید می‌کند که به گزارش سایت ceicdata مجموعاً ۱/۱ میلیارد دلار درآمد باکس آفیس در سال ۲۰۱۹ را به ثبت رسانیده است.
موفقیت صنعت سینما و سریال‌سازی ترکیه نه تنها به اقتصاد این کشور، بلکه در افزایش نفوذ فرهنگی آن نیز مؤثر بوده است؛ ترویج فرهنگ و سنت‌ها، ترویج زبان ترکی، افزایش آگاهی عمومی از خوانشِ عدالت وتوسعه‌ای‌ها از تاریخ، افزایش گردشگری و افزایش فروش خدمات و کالاهای ساخت ترکیه نمونه‌ای از این موارد است. سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی ترکیه به دلیل توانایی‌شان در نمایش فرهنگ و تاریخ این کشور به جهانیان، همواره مورد تحسین و تحلیل قرار گرفته‌اند. صادرات این تولیدات ترکیه-ای، همچنین، فرصت‌های شغلی فراوانی را برای اهالی این صنعت ایجاد کرده که در کاهش نرخ بیکاری در ترکیه مؤثر بوده است.
از سوی دیگر، موفقیت این صنعت در صادرات، منجر به کاهش تولید محتوای تلویزیونی داخلی در برخی از کشورها شده که بر صنعت فیلم و سریال آنها تأثیر منفی گذاشته است. افزایش نرخ تماشای این سریال‌ها منجر به کاهش تقاضا برای تماشای تولیدات داخلی کشورها می‌شود و این مورد بر نفوذ فرهنگی آنها و صادراتِ اندک محتوای تولیدی‌شان هم تأثیر منفیِ مستقیمی دارد. در حالی که این صادرات به ترویج فرهنگ و آداب و رسوم ترکیه به صورت چشم‌گیری کمک کرده و به نفع اقتصاد ترکیه بوده، بر صنعت فیلم و سریال‌سازی و نفوذ فرهنگی کشورهای خریدار و تماشاگر تأثیر منفی داشته است.
از جمله مشوق‌های دولت ترکیه برای تولیدکنندگان این محتوا، مشوق‌های مالیاتی بوده است. علاوه بر این، به فیلم سازانی که فیلم، سریال، انیمیشن و مستندهای تلویزیونی با موضوع تاریخ، فرهنگ و اساطیر ترکیه تولید می‌کنند، کمک‌های مالی ارائه می‌دهد. ترکیه‌ای‌ها برای ارتقای صنعت فیلم خود با کشورهای دیگر نیز همکاری کرده‌اند. به عنوان مثال، در آخرین نمونۀ سریال‌های تاریخی، ترکیه با پاکستان برای ساخت سریال «صلاح‌الدین ایوبی؛ فاتح قدس» همکاری کرد که اولین قسمت آن در بحبوحۀ جنگ میان اسرائیل و حماس، در تاریخ ۱۳ اکتبر ۲۰۲۳ از تلویزیون دولتی ترکیه، TRT، پخش شد.
از جمله پرفروش‌ترین سریال‌های ترکیه‌ای در سطح بین.المللی می‌توان به سدۀ باشکوه (در جایگاه اول، با ۳۵۰ میلیون بیننده در هفتاد کشور جهان)، رستاخیر ارطغرل، قیام عثمان و عشق ابدی (که با نام عشق سیاه، عشق کور، عشق بی‌پایان و … در کشورهای مختلف به نمایش درآمد) اشاره کرد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از بینندگان خارجی تحتِ تأثیر ارزش‌های نمایش داده شده در سریال های ترکی هستند؛ جایگاه نهاد خانواده و روابط خانوادگی، فرهنگ، آداب ورسوم، تصویر رحمانی دین اسلام، همه نقش مهمی در محبوبیت سریال‌های ترکیه‌ای در خارج از مرزهای این کشور داشته است. قرابت‌های فرهنگی و شباهت‌های ساختار اجتماعی و ارزش‌های مذهبی نیز در افزایش تقاضای تماشا در برخی کشورها حائز اهمیت بوده است. همچنین، دربرگیری طیف گسترده‌ای از ژانرها از جمله درام‌های تاریخی، عاشقانه، روان‌شناسانه و طنز در بستر زندگی شهری مدرن و یا روستایی ساده در این پسندیدگی جمعی تأثیرگذار بوده است. از سوی دیگر، محبوبیت بسیاری از این تولیدات به دلیلِ به کارگیری فناوری‌های پیشرفتۀ روز در تولید، سناریوهای پیچیده و بازیگری‌های درخشان بازیگرانِ محبوب، بهره‌گیری از عناصر بصری خیره.کننده‌ای چون زیبایی‌های طبیعی کشور ترکیه، صنعت مدوپوشاک، صنعت مبلمان.سازی و استفاده از رنگ.های گرم بوده است. همۀ این موارد به چندوجهی بودنِ دلیلِ محبوبیت سریال‌های ترکیه‌ای در سطح جهانی اشاره دارند.
در مجموع، به نظر می‌رسد که برنامه‌ریزی‌ها، حمایت‌ها و مشوق‌های دولت ترکیه برای دستیابی به موفقیت این صعنت در حوزۀ فرهنگی، اقتصادی و حتی رواج خوانش‌های سیاسی و ایدئولوژیک مطلوب از تاریخ، در سطح ملی و بین‌المللی، بسیار کارساز بوده است.
