#اختصاصی #نگاه_روسی
به قلم: ایگور سوبوتین؛ ناظر بین‌المللی به سردبیر نزاویسیمایا گازتا
شریک استراتژیک کرملین به آمادگی آمریکا برای توافق اشاره میکند
مقامات روسی به سرعت سعی در آرام کردن وضعیت پیرامون لحن سخت ایران در خصوص عملیات ویژه نظامی دارند. روز قبل، در یک جلسه با خبرنگاران خارجی در نیویورک، رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی مسعود پزشکیان اظهار داشت که کشورش هرگز از اقدام نظامی علیه اوکراین حمایت نکرده است. او به‌طور جداگانه بر آمادگی تهران برای مذاکره با کشورهای غربی در این مورد تأکید کرد. به گفته کارشناسان، چنین حرکاتی از سوی شریک استراتژیک روسیه به‌عنوان سیگنالی برای تجدید نظر مورد انتظار در روابط آمریکایی-ایرانی به حساب می‌آید.
مسکو “به روشن کردن موضع خود در مورد اوکراین” در تماس‌ها با مقامات ایرانی ادامه خواهد داد. این جمله‌ای بود که سخنگوی رئیس‌جمهور روسیه، دیمیتری پسکوف، در مورد اظهارات انتقادی پزشکیان درباره عملیات نظامی روسیه در اوکراین بیان کرد. “این موضع حاکمیتی ایران است”، نماینده رسمی کرملین اشاره کرد. “ما همکاری بسیار مثبتی در زمینه‌های مختلف داریم. انتظار داریم که این همکاری ادامه یابد.”
انتقاد رئیس‌جمهور ایران از اقدامات روسیه در آستانه هفته سطح بالا در هفتاد و نهمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد. “ما هرگز تهاجم روسیه به خاک اوکراین را تأیید نکرده‌ایم”، پزشکیان در جلسه‌ای با خبرنگاران خارجی در نیویورک تأکید کرد. “مرزهای هر کشوری باید محترم شمرده شود.” به گفته او، تهران به دنبال تحریک درگیری‌ها در اوکراین نیست و حتی آماده است تا مشکلات این جبهه نظامی را با ایالات متحده و اروپا در میز مذاکره مطرح کند. جدا از این، رئیس‌جمهور ایران تأکید کرد که کشورش هیچ “موشک بالستیک” به مسکو تحویل نداده است و او شخصاً تمام تلاش خود را در این زمینه از زمان آغاز به کار خود انجام داده است.
سخنان رئیس‌جمهور درباره “تهاجم” بی‌سابقه به نظر می‌رسید. از سال ۲۰۲۲، مقامات ایرانی، با تلاش برای دفع اتهامات جامعه بین‌المللی در خصوص حمایت نظامی-فنی از روسیه، اعلام کرده‌اند که از سناریوی زورگویانه در اوکراین دوری می‌کنند. اما شریک استراتژیک کرملین اجازه نداد تا به بیان تعابیر سخت بپردازد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه سابق جمهوری اسلامی، در روز اول Sعملیات نظامی تأکید کرد، “باید آتش‌بس برقرار شود و بر یافتن یک راه‌حل سیاسی و دموکراتیک تمرکز کرد”. او بعداً با احتیاط تأکید کرد که مقامات کشورش “از بحران حول اوکراین نگران هستند.”
از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، تهران در بیانیه‌های عمومی به کلمات “درگیری” و “بحران” در مورد اوکراین اشاره داشته است.
در عین حال، درون ایران، برخی از افراد تندرو به رویکردی سخت‌تر در قبال رویدادهای اوکراین تأکید می‌کردند. این صداها معمولاً در زمانی که به عقیده بخشی از جامعه ایرانی، روسیه اقدامات خصمانه‌ای انجام می‌دهد، شنیده می‌شد. به‌عنوان مثال، این موضوع پس از دور جدیدی از گفت‌وگوهای استراتژیک بین فدراسیون روسیه و شورای همکاری کشورهای عربی در خلیج فارس که در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۳ برگزار شد، به وقوع پیوست. در آن زمان، تهران به‌دلیل این‌که مسکو بیانیه‌ای نهایی امضا کرد که دیدگاه پان‌عربی را درباره مالکیت جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک در تنگه هرمز منعکس می‌کرد، عصبانی بود. ایران این جزایر را خاک خود می‌داند و در این باره با امارات متحده عربی در حال بحث است.
در آن زمان، برخی نشریات ایرانی خواستار این بودند که اگر فدراسیون روسیه موضع خود را در مورد جزایر تغییر ندهد، تهران تمام احتیاط‌ها را در جهت اوکراین کنار بگذارد و به انتقاد از اقدامات مسکو بپردازد.
در سپتامبر امسال، همچنین نشانه‌هایی از تنش بین روسیه و ایران در قفقاز جنوبی وجود داشت. دلیل آن شایعاتی درباره بازگشت به ایده کریدور زنگزور بود – مسیر حمل‌ونقلی که تحت کنترل ارمنستان نیست و بخش اصلی آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل میکند. پس از دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، از باکو، کشورهای منطقه شروع به گمانه‌زنی کردند که رهبری آذربایجان، با حمایت کرملین، به دنبال بازگشت به اجرای این پروژه حمل‌ونقلی است. در این بستر، نماینده رسمی وزارت امور خارجه ایران، ناصر کنعانی، اعلام کرد که کشورش با “هرگونه تغییر در مرزها که با استقلال سیاسی کشورها مغایرت داشته باشد” موافق نیست.
با این حال، سخنرانی کنونی پزشکیان بیشتر شبیه به تلاشی برای خرید اعتماد از غرب به نظر می‌رسد. به‌خصوص اگر سایر اظهارات او در جلسه با خبرنگاران خارجی را در نظر بگیریم. برای مثال، رئیس‌جمهور ایران گفت که کشورش “کاملاً آماده” است که به تعهدات خود تحت توافق هسته‌ای بازگردد اگر ایالات متحده و کشورهای اروپایی به تعهدات خود عمل کنند. پزشکیان یادآوری کرد که دکترین نظامی جمهوری اسلامی جایی برای مفهوم سلاح‌های کشتار جمعی ندارد. او گفت “در حالی که برخی کشورها به‌طور کاذب ما را متهم به تلاش برای ایجاد سلاح هسته‌ای کردند، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دقیق‌ترین نظارت را در ایران انجام می‌داد”.
پزشکیان همچنین تأکید کرد که کشورش نمی‌خواهد جنگی در مقیاس بزرگ به راه بیفتد، جنگی که به گفته او اسرائیل در تلاش است آن را در منطقه آغاز کند. “آن‌ها ما را به نقطه‌ای می‌کشند که نمی‌خواهیم به آن برویم”، او گفت. “در این جنگ هیچ برنده‌ای وجود ندارد.” در عین حال، رئیس‌جمهور ایران تأکید کرد که حذف اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، از اقامتگاه خود در تهران نیاز به پاسخ دارد و حزب‌الله لبنان، که در روزهای اخیر در درگیری فعال با اسرائیل بوده، نمی‌تواند به تنهایی به مقابله با آن بپردازد. “ما آماده‌ایم سلاح‌های خود را زمین بگذاریم اگر اسرائیل نیز آماده باشد همین کار را انجام دهد”، پزشکیان خاطرنشان کرد. “اما نمی‌توانیم اجازه دهیم نیروهای خارجی وارد شده، یک طرف را به‌طور کامل مسلح کنند و طرف دیگر را از وسایل دفاع خود محروم کنند.”
در عین حال، وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، در نیویورک سیگنال‌های مثبتی به کشورهای غربی ارسال کرد و اعلام کرد که تهران آماده از سرگیری مذاکرات “هسته‌ای” است اگر “سایر طرف‌ها نیز آماده باشند.”
آنچه کنجکاوی ایجاد میکند این است که عراقچی به اعتراف خود باید بیشتر از پزشکیان در ایالات متحده بماند تا با دیپلمات‌های خارجی ناشناس دیدار کند. نشریات محافظه‌کار ایرانی به‌طور جدی معتقدند که این ممکن است شامل کار بر روی کانال‌های ارتباطی مستقیم با آمریکایی‌ها باشد.
به گفته نیکیتا اسماگین، کارشناس شورای امور بین‌الملل روسیه، “اگر بیانیه‌ای را که تهران هرگز اقدام‌های روسیه در اوکراین را تأیید نکرده است، در نظر بگیریم، پزشکیان در اینجا کاملاً درست می‌گوید”. “بیشترین چیزی که رهبر معنوی کشور، [آیت‌الله]علی خامنه‌ای، گفته است، این است که این درگیری تقصیر غرب است. اما هیچ‌کس در سطح بالا در ایران هرگز نگفته است که اقدامات روسیه را تأیید میکند. این، البته، یک موضع محتاطانه است که به‌ویژه جایی برای مانور باقی می‌گذارد.” به گفته این کارشناس، تهران تلاش کرده است که از یک سو نشان دهد که به دلایل عملیاتی به مسکو کمک میکند، اما از سوی دیگر، به‌دور از همبستگی کامل با آن باقی می‌ماند.
اسماگین خاطرنشان کرد که”البته، همه این‌ها اکنون به‌طور عمده برای نشان دادن به غرب است که ایران آماده است روابط خود را با آن بازنگری کند و به توافقاتی برسد”. “من فکر نمی‌کنم که این به‌طور جدی از سوی بخشی از نخبگان ایرانی با واکنش منفی مواجه شود. واضح است که برخی از نیروهای محافظه‌کار ممکن است خشمگین شوند، اما بعید است که این بیانیه باعث واکنش شدید شود. زیرا گفتن چیزی کمتر از مثبت درباره روسیه به‌هیچ‌وجه از خطوط قرمز عبور نمی‌کند.” به گفته این کارشناس، در جامعه و نخبگان حاکم ایران، نگرش پیچیده‌ای نسبت به روسیه وجود دارد.
این کارشناس اضافه کرد که “اگر هر گونه توافقی با غرب در آینده به دست آید، این ممکن است واقعاً باعث برخی از واکنش‌ها در میان بخش‌های محافظه‌کار نخبگان ایرانی شود”، “اما باید درک کرد: تلاش‌های پزشکیان برای عادی‌سازی روابط با غرب عمدتاً محصول آگاهی همان نخبگان محافظه‌کار، به‌ویژه رهبر معنوی، از نیاز به عادی‌سازی تماس‌ها حداقل در برخی سطوح است. به گفته اسماگین ” به‌خصوص، درک نهادها این است که باید از جنگی تمام عیار بین آمریکا و ایران جلوگیری شود و سپس، خوب است که توافقی برای کاهش فشارهای غربی حاصل شود. ”
اسماگین در جمع‌بندی به این موضوع اشاره کرد که “سؤال دیگر این است که آیا پزشکیان قادر به دستیابی به این امر خواهد بود. به نظر من، این کار بسیار دشوار است. اما چرخش رئیس‌جمهور ایران کاملا قابل درک است و تغییر جدی در موضع او نیست.
