#اختصاصی
در روز یک‌شنبه ۱۹ اسفند ۱۴۰۳، موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) نشست مجازی «آینده جنگ اوکراین در پرتو مذاکرات روسیه و آمریکا» را از ساعت ۱۴ تا ۱۶ برگزار کرد و در این نشست دکتر محمود شوری، معاون پژوهشی موسسه، به عنوان مدیر نشست، دکتر منوچهر مرادی به عنوان سفیر سابق ایران در اوکراین و حسن بهشتی‌پور به عنوان کارشناس ارشد مسائل اوراسیا حضور یافتند و به بحث و گفتگو پیرامون آینده جنگ اوکراین و روسیه پرداختند.
آقای مرادی به دو پرونده اصلی در مذاکرات آمریکا و روسیه اشاره داشت. وی بیان کرد که پرونده اول مربوط به عادی‌سازی روابط است؛ در این زمینه پیشرفت قابل توجهی حاصل شده و از جمله پذیرش سفیر جدید روسیه توسط آمریکا می‌باشد. پرونده دوم مربوط به مسأله اوکراین است. به گفته وی، در شرایط کنونی و به دلیل فشارهای اعمال‌شده در دوران ترامپ، روند مذاکرات صلح پیش رفته و زلنسکی ناچار شده با شرایط مطرح‌شده تن به مذاکره بدهد؛ در همین حال، مقامات اروپایی تمایلی چندان به مخالفت ندارند.
آقای مرادی در ادامه از پیشران‌های اصلی روند صلح سخن گفت. وی تاکید نمود که عزم و اراده ترامپ برای پایان دادن به جنگ و کاهش هزینه‌های سرسام‌آور برای تمامی طرف‌ها (روس، اوکراین، اروپا و آمریکا) از عوامل محرک مهم است و خواست عمومی در اروپا و آمریکا نیز برای خاتمه جنگ نقش مؤثری دارد. از طرف دیگر، وی به سه مانع اصلی در این جریان اشاره کرد: نخست، مواضع سرسختانه روسیه که پذیرش خواسته‌های آن – شامل ضمیمه شدن سرزمین‌ها، عدم عضویت اوکراین در ناتو و رفع تحریم‌ها – به معنای شکست کامل اوکراین خواهد بود و کف خواسته‌های روسیه محدود به آتش‌بسی موقت است؛ دوم، بی‌اعتمادی روس‌ها نسبت به آمریکا، که به دلیل عدم تحقق وعده‌های اولیه در دوران ترامپ به وجود آمده و باعث شده روس‌ها گام به گام پیش روند تا میزان عزم ترامپ را بسنجند؛ و سوم، مخالفت و کارشکنی اروپا و اوکراین که به نظر می‌رسد اوکراین ناچار شده با خواسته‌های ترامپ کنار آید، در حالی که اروپا با انتقادهایی همچون اظهار نظر جوزف بورل و حمایت کامل از اوکراین در اجلاس لندن، طرح چهارمرحله‌ای خود را اعلام کرده است.
در ادامه، آقای مرادی تأکید کرد که از دید اروپایی‌ها پایان جنگ یک اولویت محسوب می‌شود، اما نحوه پایان جنگ اهمیت ویژه‌ای دارد. وی اظهار داشت که اروپا با هزینه‌های سنگین وارده از جنگ و نگرانی از احتمال تهاجم روسیه، از پیشبرد سیاست خارجی و دفاعی مستقل امتناع می‌کند و به لحاظ مفهومی و مادی قادر به مدیریت جنگ نیست. همچنین به مشکلات اوکراین از جمله کمبود سرباز و نیاز به کمک‌های مالی نیز اشاره نمود. وی همچنین بیان کرد که در آمریکا نیز ساختارهای دولتی مخالف روند پیشنهادی ترامپ و تضعیف روسیه هستند و اختلاف نظرهایی در درون تیم ترامپ مشاهده می‌شود.
در پایان، سه سناریو برای آینده مذاکرات مطرح شد:
۱. ادامه جنگ و ناکامی مذاکرات؛
۲. موفقیت مذاکرات و حل و فصل بحران؛
۳. یا وقوع سناریوی میانی که بحران اوکراین به یک وضعیت مزمن تبدیل شود.
———
آقای بهشتی‌پور توضیح دادند که اروپایی‌ها به دلیل نگرانی از به خطر افتادن امنیت خود، مخالف طرح ترامپ هستند؛ ایشان معتقدند که دغدغه اصلی آن‌ها ممانعت از پیشروی روسیه است تا حفظ تمامیت ارضی اوکراین. به گفته وی، طرح ترامپ شامل پنج بند است: (۱) آتش‌بس، (۲) مذاکرات مستقیم بین روسیه و اوکراین، (۳) اعطای امتیازات ارضی به روسیه، (۴) انصراف رسمی اوکراین از درخواست عضویت در ناتو، و (۵) توافق در خصوص منابع معدنی میان اوکراین و آمریکا. وقتی این پنج بند را با چهار بند طرح اروپایی مقایسه می‌کنیم، متوجه اختلاف نظر اساسی میان دیدگاه‌های آمریکا و اروپا می‌شویم. در طرح ترامپ، در درجه اول آمریکا به دنبال پایان دادن به هزینه‌های سنگین جنگ و کاهش بار کمک‌های نظامی و اقتصادی به اوکراین است؛ در حالی که در نتیجه جنگ، روسیه به سمت چین متمایل شده و نزدیکی بیشتری به این کشور پیدا کرده است که نگرانی‌های جدیدی را در میان آمریکایی‌ها برمی‌انگیزد. همچنین، لغو تحریم‌ها می‌تواند برای آمریکا فرصت مناسبی باشد، اما کنگره در شرایط جنگی با این اقدام موافقت نخواهد کرد.
از سوی دیگر، طرح اروپایی شامل چهار بند است: (۱) ادامه کمک‌های نظامی به اوکراین، (۲) پیشنهاد آتش‌بسی یک‌ماهه به‌منظور فراهم کردن زمینه گفتگوها، (۳) ارائه تضمین‌های امنیتی به اوکراین، و (۴) افزایش هزینه‌های دفاعی اروپا. بهشتی‌پور اشاره کرد که هر دو طرح دارای نقاط ضعف و همچنین با افراط و تفریط همراه هستند؛ طرح آمریکایی خواسته‌های اوکراینی را نادیده می‌گیرد و طرح اروپایی از خواسته‌های روسیه چشم‌پوشی می‌کند. او تأکید کرد که هر طرحی برای خاتمه جنگ باید جامع، منطبق با واقعیت‌های موجود (چون بازگشت سرزمین‌های تصرف‌شده به روسیه عملی غیرممکن است)، متوازن، فراگیر و پاسخگوی چالش‌های موجود باشد؛ همچنین باید روندهای منطقه‌ای و مسائل امنیت انرژی را نیز مد نظر قرار دهد.
در ادامه، راهکارهایی جهت خاتمه جنگ مطرح شد که شامل موارد زیر است:
۱. برگزاری آتش‌بسی موقت به‌منظور فراهم کردن زمینه برگزاری انتخابات در اوکراین،
۲. استقرار نیروهای چندملیتی سازمان ملل یا سازمان همکاری اروپا در منطقه،
۳. موافقت اوکراین برای پس گرفتن درخواست عضویت در ناتو (هرچند این موضوع ممکن است با مخالفت داخلی مواجه شود)،
۴. تضمین امنیت اوکراین از سوی آمریکا، اروپا و روسیه،
۵. تأکید بر حفظ تمامیت ارضی اوکراین،
۶. ایجاد نظام فدرالی و اعطای خودمختاری برای کریمه،
۷. تأمین حقوق شهروندی کامل برای روس‌تباران اوکراین،
۸. و در نهایت موافقت با عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا.
به طور کلی، آقای بهشتی‌پور بر لزوم تدوین یک طرح جامع تأکید کردند که تمامی منافع بازیگران درگیر در بحران و همچنین منافع بازیگران بیرونی مانند اروپا را در نظر بگیرد.
